حسین قدس نخعی

 
حسین قدس نخعی، فرزند علی اکبرخان نخعی، در سال 1273ش/1894م، در تهران به دنیا آمد. وی،‌ تحصیلات ابتدایی را در مدرسۀ اقدسیۀ تهران فرا گرفت. سپس برای ادامه تحصیل به مدارس ایران و آلمان، ‌علوم سیاسی و دارالفنون در تهران وارد شد. وی علاوه بر حضور در مدارس، مدّتی را هم از حضور معلمان خصوصی استفاده کرد. قدس نخعی، به زبانهای فرانسوی، ‌انگلیسی و آلمانی آشنایی پیدا کرد و آنها را فرا گرفت. در سال 1296ش، به لحاظ پشتوانۀ فامیلی همسرش وارد وزارت امور خارجه شد. از اولین مأموریتهای وی در خارج از کشور، می توان به مقام نایب سومی او در سفارت ایران در لندن اشاره کرد. پس از مدتی به مقام نایب دومی ارتقا یافت. در سال 1304ش، اقدام به تأسیس نشریۀ ندای قدس نمود. قدس نخعی در سال 1312ش، در کابینۀ محمدعلی فروغی، ‌منشی مخصوص باقر کاظمی وزیر امور خارجۀ وقت بود. قدس نخعی یک سال بعد به همراه رضاشاه و باقر کاظمی، به ترکیه سفر نمود و در این سفر از جمله همراهان رضا شاه بود.
 
در سال 1314ش، قدس نخعی به مقام نیابت دوم سفارت ایران در واشنگتن دست یافت. از مشاغل و مأموریتهایی که وی برعهد داشت: نایب اول سفارت ایران در لندن، کنسولگری ایران در ازمیر، ‌رایزن سفارت ایران در لندن، رئیس ادارۀ سوم سیاسی (‌اداره مربوط به امور انگلیس)، مدیرکل امور کارگزینی، ‌مسئول ادارۀ نشریۀ وزارت امور خارجه. در کابینۀ سپهبد علی رزم‌آرا (از 6 تیرماه تا 16 اسفندماه 1329ش)، معاون وزیر امور خارجۀ وقت ــ محمود صلاحی ــ بود.   قدس نخعی از اردیبهشت 1330 تا مهر 1331ش، سفیر ایران در بغداد بود. سپس از آبان ماه 1332 تا مردادماه 1335ش، به مدّت سه سال، بار دیگر این سِمت به وی سپرده شد. سپس از آبان ماه 1335 تا بهمن 1336ش، سفیر ایران در توکیو شد. وی از شهریور 1337 تا اسفند 1339ش، منصب سفارت ایران در لندن را برعهده داشت. قدس نخعی بعد از پایان این مأموریتها به تهران بازگشت و در کابینۀ حسین علاء که عبدالله انتظام وزیر امور خارجه بود، منصب کفالت این وزارت خانه را برعهده گرفت. در ترمیم کابینه شریف امامی در 20 اسفندماه 1339ش، سمت وزیر امور خارجه را بعد از یدالله عضدی به دست آورد. با عضویت در جمعیت فراماسونری و لژ ستاره سحر و آشنایی با رجال به اصطلاح سیاسی آن زمان راه ترقّی را در این وزارتخانه طی نمود.   شریف امامی از ابتدای تشکیل کابینۀ خویش، کمیته ای به نام «طرح ها و پیشنهادات» تشکیل داده بود که یکی از اعضای آن هم، قدس نخعی بود. از جمله مهّم ترین این طرحها، لغو عضویت ایران در پیمان سنتو بود.‌ نخعی سمت وزارت امور خارجه را در اردیبهشت 1340ش، در کابینه دکتر امینی همچنان برعهده گرفت و تا فروردین سال بعد در آن سمت باقی ماند. قدس نخعی از جمله سیاستمدارانی بود که گرایش به سیاستهای آمریکا داشت؛ چرا که دکتر امینی به دنبال وزیرانی بود که طرفدار سیاست آمریکا باشند.   قدس نخعی پس از برکناری از سِمت وزارت امور خارجه، در 11 فروردین 1341ش، به عنوان نماینده سیاسی و سفیر ایران در آمریکا انتخاب گردید و این مأموریت را تا پایان اسفند همان سال انجام داد. وی بعد از بازگشت به تهران به جای حسین علاء، سِمت وزارت دربار پهلوی را عهده‌دار شد. از 14 آبان 1342 تا نیمه سال 1345ش، وزیر دربار پهلوی بود.   قدس نخعی از جمله افرادی بود که نشان درجه یک همایون از سوی محمّدرضاشاه پهلوی دریافت کرد. با سپردن مقام وزارت دربار شاهنشاهی و حتی نشان درجه یک همایونی از سوی شاه به قدس نخعی می توان دریافت که قدس نخعی به دربار و دستگاه پهلوی نزدیک و حتی مورد اعتماد و توجّه شاه بود. علاوه بر آن می توان دریافت که چون از جمله افراد طرفدار سیاستهای آمریکا بود، بیشتر مورد توجّه شاه قرار می گرفت. چرا که محمّدرضا شاه پهلوی در این زمان به دنبال افراد و سیاستمدارانی بوده است که بتواند برای عملی کردن خواسته‌ها و اهدافش و رابطه با امریکا، طرفدار این کشور باشد.   حسین قدس نخعی، از جمله ادبیان و نویسندگان بود. وی در کنار انجام مأموریتها و وظایف و مشاغل سیاسی دستی در نوشتن هم داشت و به کار ترجمه متون هم می پرداخت. حتی ریاست انجمن قلم را هم برعهده داشت. وی طبع شاعری داشت. از جمله رباعیات وی:‌ رباعیات، خدا و بشر، بهشت، موسیقی، کوه کبوتران، ‌دختر شاهسون را می توان نام برد. از کارهای ترجمه‌ای مهّم قدس نخعی می توان به ترجمه اشعار خیام به زبانهای فرانسوی و انگلیسی اشاره نمود. مدّتی هم به روزنامه نگاری روی آورد و امتیاز مجله ماهانه ندای قدس را به دست آورد، اما تنها نُه شماره از آن منتشر شد.   قدس نخعی در عرصۀ سیاست خارجی روش محافظه کارانه ای داشت. در شورای وزیران سنتو، هنگام مذاکرات وزیران خارجۀ انگلیس، پاکستان و ترکیه که هر یک علیه دیگری سخن می گفت قدس نخعی وزیر امور خارجه ایران با تکان دادن سر با تمام آنها موافقت خود را اعلام می کرد. وزیر خارجۀ یکی از کشورهای عضو پیمان سنتو با اعتراض به وزیر امور خارجۀ ایران بیان کرد که شما با اظهارات تمام وزیران موافق هستید، در حالی که خود آنها در بعضی از گفته ها و سخنان خود با یکدیگر تضاد دارند. این چه سیاستی است که شما دارید؟ نخعی جواب داد با اعتراض شما هم موافقم!   در فروردین ماه 1340ش، جلسه شورای وزیران امور خارجۀ کشورهای عضو پیمان سنتو در آنکارا تشکیل شد. از ایران هم قدس نخعی وزیر امور خارجۀ وقت، ریاست هیئت نمایندگی ایران را بر عهده داشت. در جریان شانزدهمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با «دین راسک»، وزیر امور خارجه آمریکا و سایر مقامات این کشور در باب روابط دو کشور مذاکره نمود.   قدس نخعی، از عناصر مورد اعتماد رژیم پهلوی بود و حتی به وزارت دربار هم منصوب شد و چند سال در این سِمت باقی ماند. دفتر کار نخعی در وزارت دربار ساده تر و کوچک تر از دفتر کار یک رئیس ادارۀ معمولی سازمانهای دولتی بود. ساواک در سند بیوگرافی او آورده است: «فردی شاه دوست و میهن‌پرست، مردم دار و محتاط و با زیردستان رفتار خوبی دارد و قوّه خلاقیت و ابتکاری متوسط دارد. سابقۀ سوء سیاسی ندارد و طرفدار رژیم سلطنتی و سیاست غرب (انگلیس) است». در زمان افول دولت امینی، نخعی یکی از نامزدهای مطرح برای نخست وزیری بود. نخعی ظاهراً ارتباط مناسبی با روحانیت از خود نشان داد. در سال 1356 ‌در سن 83 سالگی درگذشت.  

پی نوشت:
 

1. باقر عاقلی، زندگی نامه و شرح حال وزرای امور خارجه (تهران، وزارت امور خارجه، 1379)، ص433.

2. دولتهای ایران (تهران، اداره کل آرشیو، اسناد و موزه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378) ص235.

3. سیاستگزاران و رجال سیاسی در روابط خارجی ایران (تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وابسته به وزارت امور خارجه، 1369) ص51.

4. مطبوعات عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1381) ص60.

5. ویژه نامه یاد (قم، انتشارات بنیاد انقلاب اسلامی، 1377) ص 240.

6. باقر عاقلی، زندگینامه و شرح حال وزرای امور خارجه (تهران، وزارت امور خارجه، 1379) ص433.

7. مجید مهران، «نقدی بر سازمان دیپلماسی ایران عصر پهلوی»، فصلنامه تخصصی تاریخ معاصر ایران، شماره نهم، سال دوم، (تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1378) ص322.

8. بزم اهریمن (تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1377) ص 405.