بعد از سقوط رضاشاه با تصمیم نمایندگان مجلس بنا شد زمین‌هایی که رضاخان غصب کرده بود به صاحبان آنها بازگردانده شود، اما این کار فقط تا سال 1327 تداوم پیدا کرد و بعد از آن مسیر خود را تغییر داد

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ رضاشاه بزرگ‌ترین زمین‌خوار تاریخ ایران بود؛ تا جایی که بسیاری از روزنامه‌های خارجی نیز به این موضوع اشاره و نقد بسیاری به این اقدام او وارد کرده‌اند. رضاشاه زمین‌های دولتی را به بهانه‌های مختلف غصب می‌کرد. البته بعد از سقوط حکومت وی، بسیاری از زمین‌های غصب‌شده به مردم بازگردانده شد. این کار با تصمیم نمایندگان مجلس انجام شد و تا سال 1327 همچنان پابرجا بود، اما از سال 1327 و پس از ترور نافرجام محمدرضا پهلوی، موضوع زمین‌خواری دوباره آغاز شد و محمدرضا نیز به‌تدریج به یکی از زمین‌داران بزرگ تبدیل شد. موضوع زمینخواری رضاشاه و پسرش و زمین‌های غصب‌شده توسط آنها موضوع این مقاله است.
 
زمین‌خواری رضاشاه
رضاشاه بعد از به قدرت رسیدن زمین‌های زیادی را به نام خود ثبت کرد. بهانه‌های رضاشاه برای غصب زمین‌ها، حفاظت از آنها در برابر دشمنان خارجی بود؛ برای نمونه، استدلال او برای غصب زمین‌های شمال کشور، تسلط حکومت بر شمال کشور از طریق زمین‌ها، جهت جلوگیری از نفوذ کمونیسم بود. رضاشاه با این بهانه توانست زمین‌های زیادی را از آن خود کند. آمارهایی که در این زمینه وجود دارد تا حدودی ضدونقیض است، اما همه آنها بر گسترده بودن این سطح از زمین‌خواری دلالت دارند. مطابق یکی از آمارهای موجود در بیست سالی که رضاخان دیکتاتور ایران بود، نواحی وسیعی از کشور، که شامل هفت‌هزار روستا، آبادی و مرتع می‌شد، به تملک وی درآمد.
 
طبق نقشه‌ای که سفارت آمریکا در سال 1954 برای نمایش پراکندگی «املاک پهلوی» و بررسی فروش آنها از سال 1952 به بعد تهیه کرد، «رضاشاه نواحی وسیعی از شمال و غرب کشور (عملا همه لرستان و بخش اعظمی از شمال خوزستان) را به تملک خود درآورده بود که متعاقبا به پسرش رسید.[1] طبق آماری دیگر، «رضاشاه در طول شانزده سال سلطنت خویش از همین راه‌ها طبق آماری ۲۱۶۷ ده و طبق آمار دیگری ۲۴۰۰ ده را به تصرف خود درآورده بود و به یک فئودال نوظهور تبدیل شده بود و برخی از مالکان را هم به شرط اطاعت از او آزاد گذاشت تا کما کان شوکت‌الملک منطقه خود باقی بمانند».[2]
 
روش رضاشاه در غصب زمین‌ها از راه زور و اجبار بود. ظاهرا او این کار را از طریق مأموران دولتی و نیز اداره‌ای با عنوان اداره املاک پهلوی انجام می‌داد. اداره املاک پهلوی چند سال بعد از روی کار آمدن رضاشاه و استقرار حکومت پهلوی تأسیس شد. «از اولین روزهای شروع به فعالیت اداره املاک، مزدوران آن دست‌اندازی و تجاوز به املاک و زمین‌های مزروعی کشاورزان، مالکان، خرده‌مالکان و زارعین صاحب نسق را آغاز نمودند و با تهدید و ارعاب آنان و تصاحب همه زمین‌ها و املاک در حال کشت محصولاتی چون شالی، گندم، جو، حبوبات و صیفی‌جات توسط عوامل و قره‌نوکران رضاخان و تبدیل آن زمین‌ها به مزرعه کشت توتون و تنباکو و ساخت کارگاهی جهت خشک کردن توتون در محل مرتع و چراگاه احشام تعدادی از دامداران چندین روستا و آبادی همه دام‌های آنها را از بین بردند و خانواده‌های زراعین را به زور همان قره‌نوکران برای بیگاری در مزارع کشت توتون و کارگاه آن می‌بردند.»[3]
 

اسناد تصاحب زمین‌های مردم توسط رضاشاه