پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ مدارس یکی از کانون‌های مبارزاتی مهم نیروهای انقلابی به‌شمار می‌آمد. تاریخ معاصر ایران نام مدارسی را ثبت کرده است که هر یک از آنها رهبری بخشی از مبارزات انقلاب را بر عهده داشته‌اند. در این بین نام مدرسه رفاه به دلایل دیگری نیز معروف است. این مدرسه گذشته از سابقه مبارزات سیاسی، اولین اقامتگاه امام خمینی بعد از بازگشت به کشور نیز بود. امام پس از ورود به ایران در مدرسه رفاه اقامت گزیدند و از همان‌جا انقلاب را هدایت نمودند. هرچند بعدها از این مدرسه به سمت مدرسه علوی رفتند، این موضوع باعث شد تا بعدها برای بسیاری از افراد این پرسش مطرح باشد که چرا امام این مدرسه را انتخاب کردند؟ آیا انتخاب این مدرسه به صورت اتفاقی بود یا آنکه از پیش برای آن برنامه‌ریزی شده بود؟
 
سوابق سیاسی مدرسه رفاه
مدرسه رفاه در سال 1349 تأسیس شد. این مدرسه تقریبا در مرکز شهر تهران قرار دارد و به بسیاری از خیابان‌های اصلی تهران از جمله خیابان هفده شهریور، خیابان مجاهدین اسلام و خیابان مصطفی خمینی و نیز میدان‌هایی چون میدان شهدا و میدان بهارستان نزدیک است. همین خیابان‌ها و میدان‌ها به تنهایی کافی است تا از وضعیت مکانی خاص این مدرسه کاملا آگاه شویم. قرار گرفتن مدرسه رفاه در کانون مراکز و فعالیت‌های سیاسی باعث شده بود این مدرسه پیش از اقامت امام به عنوان یک مدرسه سیاسی نیز مطرح باشد. البته مدرسه رفاه در آغاز با اهداف فرهنگی تأسیس شد.
 
مؤسسان این مدرسه گروهی از شخصیت‌های مبارز سیاسی همچون شهید بهشتی، شهید باهنر و شهید رجایی بودند. اهداف این افراد از تأسیس این مدرسه تربیت اسلامی دختران بود. حتی بسیاری از معلمان این مدرسه نیز از افراد مذهبی انتخاب می‌شدند و در واقع باید از سد گزینش مؤسسان آن عبور می‌کردند. در این مدرسه علاوه بر کارهای فرهنگی، کارهای سیاسی نیز انجام می‌شد. به خصوص در روزهای منتهی به انقلاب، این مدرسه به محلی کاملا سیاسی و مبارزاتی تبدیل شد. به گفته یکی از فعالان سیاسی در آن روزها، در مدرسه رفاه کارهای مختلفی برای طرح‌ریزی برنامه استقبال و حفاظت از امام انجام می‌شد؛ از نگهبانی تا مبارزه با سلاح‌های ساده همچون چوب و... .[1]
 
با وجود چنین فعالیت‌هایی، ظاهرا حکومت ابتدا از این موضوع آگاه نبود یا آنکه اهمیت زیادی به آن نمی‌داد، اما به‌تدریج و با مشخص شدن اهمیت اهداف مؤسسان، ساواک به فعالیت‌های مدرسه مشکوک شد و آن را زیر نظر گرفت. در پی این اقدام، چند تن از معلمان مدرسه بازداشت شدند و حتی مدرسه در مقطع راهنمایی و دبیرستان برای مدتی نیز تعطیل شد و تنها در مقطع دبستان به فعالیت خود ادامه داد. این موضوع باعث شد مدرسه رفاه به عنوان مدرسه‌ای سیاسی مطرح شود، اما آنچه نام این مدرسه را بیش از پیش معروف و شناخته‌شده‌تر کرد، اقامت امام خمینی در آن بعد از ورود به ایران بود.
 

مدرسه رفاه (سال 1357)

 
دلایل اقامت امام خمینی در مدرسه رفاه
امام خمینی در روز 12 بهمن وارد کشور شدند و در همان بدو ورود، در مدرسه رفاه اقامت کردند. اقامت ایشان در مدرسه رفاه تا 13 بهمن، یعنی تقریبا یک روز، ادامه یافت. بر این اساس امام بعد از دیداری کوتاه با نمایندگان گروه‌های انقلابی در سالن فرودگاه، به بهشت زهرا رفتند و نطق تاریخی و معروف خویش را در آنجا انجام دادند؛ سپس همراه فرزندشان به مدرسه رفاه رفتند تا از آنجا انقلاب را هدایت کنند. البته امام بعد از یک روز اقامت در مدرسه رفاه، به مدرسه علوی رفتند. هر دو این مدرسه‌ها کانون خنثی­سازی توطئه‌ها و هدایت امت اسلام در رویارویی با دشمنان داخلی و خارجی بود و مسئولیت تنظیم امور این کانون، همچون دفتر و بیت امام در قم، نجف و پاریس، بر دوش حاج سید احمد قرار داشت.[2] انتخاب این مدرسه برای اقامت امام به دلایل مختلفی بود از جمله:
 
1. موقعیت مکانی:
مدرسه رفاه، مکانی عمومی بود که در مرکز شهر قرار داشت. همان‌طور که گفتیم این مدرسه به خیابان‌های مهمی وصل بود. از طرفی خیابان‌های متعددی در اطراف این مدرسه قرار داشت که رفت‌وآمد را برای مردم سهل‌تر می‌کرد؛ همچنین این مدرسه نزدیک مدرسه سپهسالار بود و در منطقه‌ای مذهبی قرار داشت و مهم‌تر از همه اینها امام خمینی یکی از پیشنهاددهندگان ساخت مدرسه در این مکان بود.[3] با توجه به این پیش‌بینی و نیز موقعیت مدرسه، در صورتی که جمعیت زیادی از مردم در اطراف مدرسه اجتماع می‌کردند امکان سازمان‌‎دهی آنها وجود داشت. البته جمعیت اجتماع‌کنندگان در اطراف مدرسه که به قصد دیدار با امام به این مکان آمده بودند، به‌قدری زیاد بود که سازمان‌دهی آنها تا حدودی از دست مسئولان خارج شد. بااین‌حال وجود خیابان‌های متعدد یکی از دلایل انتخاب این مدرسه به عنوان محل اقامت امام بود.
 
2. سادگی:
دلیل مهم دیگری که باعث شد مدرسه رفاه برای اقامت امام خمینی در نظر گرفته شود، ساده و در واقع غیرتجملاتی بودن آن بود. آیت‌اللّه مسعودی خمینی از جمله کسانی است که به این موضوع اشاره کرده است. وی در خاطرات خود آورده است: وقتی درباره محل اقامت امام صحبت می‌کردیم، آیت‌الله پسندیده ابراز کردند که امام از ما خواسته است محل خاص یا به خصوصی را در نظر نگیریم. ظاهرا منظور امام، آماده کردن محل اقامت مناسب و متوسط بوده است؛ یعنی محلی که نه در شمال شهر باشد و نه جنوب.[4]
 
3. غیرشخصی بودن:
ویژگی مهم دیگر مدرسه رفاه که آن را به اولین محل اقامت امام تبدیل کرد، غیرشخصی بودن آن بود. ظاهرا امام تمایل نداشتند در منزل شخصی افراد اقامت داشته باشد؛ زیرا این موضوع می‌توانست بعدها باعث سوءاستفاده‌های شخصی شود. از طرفی امام تمایل نداشتند که با اقامت در منزل شخصی افراد، باعث ایجاد مزاحمت برای آنها شوند. ضمن آنکه اقامت در مکان‌های منتسب به افراد می‌توانست شایعاتی را درباره وابستگی‌های سیاسی یا شخصی نیز به‌وجود آورد.[5]
 
از مدرسه رفاه تا مدرسه علوی
همان‌طور که گفتیم، امام تقریبا بعد از یک روز اقامت در مدرسه رفاه به مدرسه علوی رفت. اقامت در مدرسه علوی تقریبا طولانی‌تر بود. اما دلایل تغییر مدرسه رفاه به علوی چه بود؟ برای این سؤال نیز پاسخ‌های زیادی مطرح شده است. یکی از این پاسخ‌ها، ظرفیت مدرسه رفاه بود. مدرسه رفاه بسیار کوچک بود و گنجایش رفت‌وآمد بسیار زیاد شخصیت‌های سیاسی و مردم را نداشت؛ از طرفی این مدرسه شرایط و امکانات لازم را برای دیدارهای عمومی نداشت؛ برای نمونه در ورودی آن بسیار کوچک بود و مردم اذیت می‌شدند و این در حالی بود که براساس اظهارات مطبوعات روز، فقط دومیلیون تن از شهرستان برای استقبال از حضرت امام به تهران آمده بودند.[6]
 
بی‌شک سازمان‌دهی این تعداد از مردم در مدرسه رفاه ممکن نبود. امکانات مدرسه نیز پاسخگوی این تعداد از مردم نبود؛ بنابراین لازم بود مدرسه دیگری برای این منظور در نظر گرفته شود. در کنار این مسائل برخی از موضوعات امنیتی نیز ایجاب می‌کرد که محل اقامت امام تغییر کند. بسیاری از نزدیکان امام بر این موضوع تأکید داشتند و معتقد بودند بهتر است جای بهتری برای اقامت امام در نظر گرفته شود. به همین منظور مدرسه علوی قبل از ورود امام آماده شد و ایشان در روز 13 بهمن‌ماه به این مدرسه وارد و چند روزی در آنجا مستقر شدند. 
 

 

 


سخن نهایی
مدرسه رفاه با آنکه مدرسه‌ای سیاسی به‌شمار می‌آمد، هیچ‌‎گاه به دلایل سیاسی برای اقامت امام خمینی انتخاب نشد. همان‌طور که توضیح داده شد آنچه باعث شد این مدرسه برای اقامت امام در نظر گرفته شود، بیشتر موقعیت مکانی آن بود. بااین‌حال اقامت امام در مدرسه رفاه باعث شد این مدرسه ماندگار شود؛ به‌ویژه آنکه امام نیز در مدت حضور خویش در این مدرسه، رهبری انقلاب را ادامه دادند. گذشته از این، پیش از حضور امام نیز بسیاری از نهادهای انقلابی یا شخصیت‌های سیاسی نیز در این مدرسه حضور یافته بودند.

پی‌نوشت‌ها: