نگاهی به وصیت‌نامه مشهور پتر کبیر؛
نقشه تزار بزرگ روسیه
31 تير 1403 ساعت 23:15
مولف : رضا سرحدی
لنین در آغاز دوره حکومت خود، نسبت به مسلمانان، ایران و دیگر اقوام ستم‌دیده جهان نگرانی مثبتی داشت. در سال‌های اولیه انقلاب، کمونیست‌ها تعدادی از معاهدات پیشین بین ایران و روسیه را لغو کردند. در ۲۶ فوریه ۱۹۲۱، عهدنامه‌ای با دولت ایران بسته شد که در آن لنین از تمام سیاست‌های جابه‌جایی دولت روسیه صرف‌نظر می‌کرد، اما سرزمین‌های اشغالی ایران را ترک نمی‌کرد
پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ وصیت‌نامه پتر کبیر، یکی از مهم‌ترین مستندات تاریخی روسیه، همواره مورد توجه محققان و تاریخ‌نگاران بوده است. صرف‌نظر از واقعی یا جعلی بودن، این وصیت‌نامه، که به عنوان دستورالعمل‌های مهمی برای سیاست خارجی روسیه شناخته می‌شود، بر بسیاری از جنبه‌های تاریخ و سیاست خارجی این کشور تأثیرگذار بوده است؛ چرا که دریای آزاد با توجه به اهمیت جغرافیایی و استراتژیک خود، یکی از مسائل بزرگ منطقه بوده و ازهمین‌رو همواره در تحلیل‌های بسیاری از نظریه‌پردازان سیاست خارجی روسیه بدان توجه شده است. بررسی تأثیر این وصیت‌نامه بر منافع روسیه از جمله مباحث مهمی است که در این مقاله بررسی شده است.
وصیت‌نامه‌ای حاضر
دریای آزاد و وصیت‌نامه پتر کبیر تأثیر بسیاری در سیاست و اقتصاد روسیه داشته است. این داستان، به گونه‌ای جذاب و شگفت‌آور روایت می‌شود که همیشه برای خوانندگان جذاب بوده است و موضوع جعلی بودن یا واقعی بودن آن همیشه موضوع بحث و بررسی قرار گرفته است. از یک‌سو، تاریخچه و مستنداتی درباره وجود یک دریای آزاد و وصیت‌نامه پتر کبیر وجود دارد؛ درحالی‌که موارد جزئی و واقعیت‌های تاریخی درباره زندگی پتر کبیر و وصیت‌نامه‌اش ممکن است نشان‌دهنده واقعی بودن این داستان باشند، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این داستان برای افرادی که به دنبال انتقال پیام‌های فرهنگی و انسانی بودند، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است.[1]
از سوی دیگر، برخی محققان و تاریخ‌نگاران شبهاتی را درباره واقعیت این داستان ارائه داده‌اند. آنان به نقدهایی در مورد تاریخی بودن رویدادها و تضادهایی در منابع تاریخی یا اشکالات داستان اشاره کرده‌اند که احتمال جعلی بودن این داستان را نشان می‌دهد. در نهایت، برای تصمیم‌گیری درباره واقعیت یا جعلی بودن دریای آزاد و وصیت‌نامه پتر کبیر، شواهد کافی وجود ندارد؛ در نتیجه به سختی می‌توان درباره واقعی یا جعلی بودن این وصیت‌نامه اظهار نظر کرد، اما مسئله مهم‌تر حاضر بودنِ این وصیت‌نامه است که همواره در تاریخ روسیه بر اساس آن به کنش‌های تاریخی دست زده‌اند.[2]
وصیت‌نامه‌ای برای توسعه‌طلبی
دریای آزاد، یکی از منابع طبیعی اصلی کشورهای حاشیه‌نشین این دریاست؛ به‌ویژه برای روسیه که در شمال آن واقع شده است و منابع نفت و گازی فراوان در این منطقه وجود دارد. این منابع باعث شده‌اند روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان به‌شمار آید و به طور مستقیم برای تأمین نیازهای داخلی و همچنین صادرات به بازارهای جهانی از اهمیت بسیاری برخوردار باشد. این منابع برای روسیه منبع درآمد چشمگیری فراهم می‌کند که برای توسعه و پیشرفت اقتصادی آن بسیار حیاتی است.[3]
دریای آزاد یکی از مسیرهای حیاتی حمل‌ونقل بین‌المللی است؛ به‌ویژه برای کشورهای اروپایی که به این دریا دسترسی دارند. این دریا یک پل ارتباطی مهم برای صادرات و واردات کالاها و مواد مختلف بین کشورهاست. برای روسیه، این مسیرهای حمل‌ونقل به بازارهای اروپایی و دیگر نقاط جهان اهمیت ویژه‌ای دارد. به علاوه، حفظ امنیت این مسیرها برای روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه از این طریق از تأمین نیازهای اقتصادی و امنیتی خود در این زمینه اطمینان حاصل خواهد کرد.[4]
مطالب پیش‌گفته باعث توسعه‌طلبی روسیه شده است. در راستای توسعه‌طلبی روسیه در وصیت‌نامه پتر کبیر، بخشی وجود دارد که به ایران اشاره می‌کند. در این بخش آمده است که «هر چه شما می‌توانید باید به سمت جنوب بروید تا سرانجام به آب‌های گرم اقیانوس هند دسترسی پیدا کنید و برای این، شما ایران را داشته باشید و در آن نفوذ کنید». بعد از جنگهای ایران و روسیه، و مسائل تجزیه ایران در سال ۱۹۰۷ و معاهده سری ۱۹۱۵، انقلاب بلشویکی لنین در سال ۱۹۱۷ در روسیه به پیروزی رسید. لنین در آغاز دوره حکومت خود، نسبت به مسلمانان، ایران و دیگر اقوام ستم‌دیده جهان نگرانی مثبتی داشت. در سال‌های اولیه انقلاب، کمونیست‌ها تعدادی از معاهدات پیشین بین ایران و روسیه را لغو کردند. در ۲۶ فوریه ۱۹۲۱، عهدنامه‌ای با دولت ایران بسته شد که در آن لنین از تمام سیاست‌های جابه‌جایی دولت روسیه صرف‌نظر می‌کرد، اما سرزمین‌های اشغالی ایران را ترک نمی‌کرد.[5]
وصیت‌نامه و امنیت ملی
یکی دیگر از منافع روسیه در دریای آزاد و پایداری وصیت‌نامه پتر کبیر، امنیت ملی است. این کشور به عنوان یکی از قدرت‌های نظامی واقع در منطقه شمالی، دارای توانایی بالقوه برای حفظ امنیت خود و سایر کشورهای حاشیه‌نشین است. حضور نظامی روسیه در این منطقه، از یک‌سو به منافع امنیتی این کشور و از سوی دیگر برای حفظ امنیت و ثبات در منطقه شمالی، بسیار حائز اهمیت است. این امر اجازه می‌دهد که روسیه در مواجهه با چالش‌های امنیتی موجود در این منطقه، به اقدامات مؤثر دست بزند و از امنیت ملی خود پشتیبانی کند.[6]
از دیگر اهداف مهم روسیه در دریای آزاد و برقراری وصیت‌نامه، کنترل منابع و فعالیت‌های اقتصادی در این منطقه است؛ روسیه به نمونه یکی از کشورهای حاکم بر منطقه شمالی، توانایی کنترل و تأثیرگذاری بر فعالیت‌های اقتصادی در این منطقه را دارد. این امر به روس‌ها اجازه می‌دهد که به منافع اقتصادی خود، از جمله استخراج منابع طبیعی، صادرات و تجارت در این منطقه بیشتر پی‌برند و از این طریق به توسعه اقتصادی و افزایش رفاه مردم خود بیفزایند. روسیه به دلیل حضور نظامی قوی در نواحی شمالی دریای آزاد، از این دریا برای ایجاد امنیت ملی و تأمین مرزهای خود استفاده می‌کند. حضور نظامی قوی روسیه در تاریخ این منطقه به روس‌ها این امکان را داده است تا در مواجهه با تهدیدات نظامی و امنیتی موجود در این منطقه، از امکانات نظامی خود بهره‌برداری و از امنیت ملی خود در این زمینه اطمینان حاصل کنند؛ بنابراین وصیت‌نامه پتر کبیر، در زمینه سیاسی و منافع ملی روسیه، جایگاهی بسیار حیاتی دارد.[7]
وصیت‌نامه پتر کبیر؛ میراث ایدئولوژیک
از دیدگاه سیاسی وصیت‌نامه پتر کبیر به‌عنوان یک منبع اصلی از ایدئولوژی و ارزش‌های ملی، به تقویت هویت ملی و افزایش همبستگی درونی روسیه کمک می‌کند. در حقیقت این اثر ادبی به‌عنوان یکی از معروف‌ترین آثار ادبی روسیه، از نظر سیاسی نقش مهمی در تأکید بر جایگاه و تأثیرگذاری فرهنگ و تمدن روسیه در جهان دارد و تاکنون به تبلیغ ارزش‌های ملی و ایدئولوژی‌های روسیه کمک کرده و پایدار مانده است.[8]
در حقیقت این وصیت‌نامه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات و فرهنگ روسیه، نقش مهمی در تقویت هویت و نیروی نفوذی روسیه در جهان دارد. این اثر ادبی به تبلیغ ارزش‌ها و ایدئولوژی‌های روسیه کمک کرده و سهم به‌سزایی در ارتقای تصویر مثبت روسیه در جهان داشته است؛ ازاین‌رو، وصیت‌نامه پتر کبیر به‌عنوان نماد افتخارات ملی و ارزش‌های فرهنگی و سیاسی روسیه، اهمیت ویژه‌ای دارد و به تقویت اعتبار و تأثیرگذاری این کشور در جهان کمک می‌کند. در حقیقت وصیت‌نامه پتر کبیر، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین آثار ادبیات روسیه، تأثیر چشمگیری بر ادبیات و فرهنگ روسیه داشته است. این وصیت‌نامه، نه‌تنها به‌عنوان یک متن ادبی بلکه به‌عنوان یک سند تاریخی و فرهنگی ارزشمند شناخته می‌شود و تأثیر بسزایی بر جامعه و فرهنگ روسیه داشته است. بنابراین وصیت‌نامه پتر کبیر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نمادهای فرهنگی روسیه، به تبلیغ ارزش‌ها و ایدئولوژی‌های روسیه کمک کرده و در تقویت ارتباط مردم با فرهنگ و تاریخ خودشان تأثیرگذار بوده است.[9]
فشرده سخن
وصیت‌نامه پتر کبیر به عنوان یک سند تاریخی، دستورالعمل‌های مهمی برای سیاست خارجی روسیه در مورد دریای آزاد مشخص می‌کند و نقش مهمی در سیاست‌ها و منافع ملی این کشور داشته است. این وصیت‌نامه، به روسیه امکان کنترل و تأثیرگذاری بر منابع و فعالیت‌های اقتصادی در منطقه شمالی را می‌دهد که از جمله آن منابع نفت و گاز بسیار ارزشمند است. همچنین، حضور نظامی روسیه در این منطقه به منظور حفظ امنیت ملی و تأمین مرزها از اهمیت بالایی برخوردار است. به طور کلی، وصیت‌نامه پتر کبیر نقش بسیار مهمی در تعیین سیاست‌ها و منافع ملی روسیه در منطقه دریای آزاد داشته و دارد. این وصیت‌نامه نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین آثار تاریخی و ادبی روسیه شناخته می‌شود، بلکه سهم بزرگی در تقویت هویت ملی و افزایش همبستگی درونی آن کشور داشته است. وصیت‌نامه پتر کبیر به‌عنوان یکی از آثار تاریخی و فرهنگی مشهور، نه‌تنها هویت و تصویر ملی روسیه را تقویت می‌کند، بلکه به‌عنوان یک نماد از افتخارات ملی، توانایی روسیه در تأکید بر جایگاه خود در جهان را نشان می‌دهد.
پینوشتها:
کد مطلب: 25435