زهرا کولیوند
 
رهاورد مدارسی که در ایران عصر قاجار، به سبک نو و به تقلید از مدارس غرب مدرن، چه به وسیله خارجیها و چه ایرانیان تاسیس شد، نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه‌ای است، اما آشکار است که باوجود رهاوردهای مثبت این نظام آموزشی، بومی نبودن آن و تناسب نداشتن این نظام با محیط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران پیامدهایی داشت که بخشی از آن را در نوشته مهدی‌قلی‌خان هدایت می‌خوانیم: «از هر طبقه در مدارس قبول می‌کنیم و یک رقم تدریس. ادارات ما روزبه‌روز پر می‌شود از اجزایی که طرف حاجت نیستند. چند سال است که مدرسه فلاحت داریم یک نفر که به‌حقیقت فلاحت بداند تربیت نشده است. اگر هم ندرتاً یکی چیزی آموخته است به آبادی ملک پدرش نپرداخته. شاگرد مدرسه فلاحت باید از اولاد ملاک باشد دنبال فلاحت برود نه دنبال بازرسی فلان اداره و اگر از رعیت‌زاده‌ها هم یکی به مدرسه می‌آید برای تعقیب شغل پدرش نیست؛ در اداره‌ای صندلی می‌خواهد».1