دکتر کیانوش کیانی هفت لنگ،ازجمله پژوهشگران اسنادنهضت جنگل است که در بازه زمانی نسبتا مطولی،به بازخوانی وتحلیل مدارک برجای مانده از این رخداد تاریخی پرداخته است.با او در سالروز شهادت میرزا کوچک خان جنگلی ودربازخوانی قطعاتی از تلاش آزادی بخش او به گفت وگو نشستیم که نتیجه آن درپی می آید.امید آنکه مقبول افتد.

□ جنابعالی به عنوان یکی از پژوهشگران در حوزه بازشناسی نهضت جنگل، ضمن دسترسی به اسنادی در این زمینه، قطعاً پژوهش‌هایی هم انجام داده اید. در مجموع به نظر شما، چرا پس ازسپری شدن نزدیک به یک قرن از این رویداد، واکاوی درباره نهضت جنگل ضرورت دارد؟
بسم الله الرحمن الرحیم.پاسخ به این سئوال شما مستلزم آن است که ببینیم اساساً واکاوی وقایع تاریخی گذشته، چه ضرورتی دارند؟ بدیهی است پژوهش در باره حوادث و وقایع گذشته، بینش عمیق‌تری نسبت به وقایع جاری، در اختیار نهادهای تصمیم‌گیری قرار می‌دهد تا با اتکا به آن تجارب، تصمیمات عاقلانه‌تری را اتخاذ کنند. ملت‌هایی که از تاریخ کهن برخوردارند، کمتر در معرض آسیب قرار می‌گیرند، همان‌طور که یک درخت کهنسال و ریشه‌دار می‌تواند در برابر طوفان‌های عظیم هم تاب بیاورد. لذا تاریخ‌نگاری باید با جدیت در کشور ما دنبال شود که ناچار نباشیم تاریخ ایران را به روایت کمبریج و جاهای دیگر بخوانیم. قدم نخست برای تدوین تاریخ ملی، نگارش تاریخ محلی است، زیرا از دل تاریخ محلی، تاریخ ملی بیرون می‌آید. یکی از اهداف «مرکز بازشناسی نهضت جنگل» همین کار است و در کنار آن، به اهداف دیگری چون کشف واقعیت رویدادهای جنگل و رمز و رازهای این نهضت ارزشمند نیز خواهیم پرداخت تا از طریق شناساندن مفاخر ملی، گامی در جهت تحکیم وحدت ملی و همگرایی بیشتر برداریم و برای جلوگیری از انقطاع نسل‌ها و ارائه الگوهای کارآمد به جامعه تلاش کنیم. زیرا آگاهی جامعه، به‌ویژه نسل جوان از سرمایه‌های معنوی کشور، شناخت مفاخر و تاریخ مبارزات بزرگمردان این سرزمین و شهدای راه دین و آزادی، لاجرم به ارتقای عزتمندی و اعتماد به نفس مردم منجر خواهد شد.
 
□ شاید این سوال تکراری باشد اما ازجنبه برداشتن گام اول در این عرصه بهتر است بپرسیم که: میرزا کوچک خان که بود و نهضت جنگل چگونه شکل گرفت؟
میرزا کوچک خان پسر میرزا بزرگ بود که در سال 1298.ش به دنیا آمد. خواندن و نوشتن را در مکتبخانه آموخت و نوجوان بود که علوم دینی و معارف اسلامی را فرا گرفت. چند سالی در مدرسه حاجی حسن صالح‌آباد و سپس مدرسه جامع رشت به فراگیری مقدمات، فقه و اصول، منطق، زبان و ادبیات عرب پرداخت و ظاهراً دروس سطح حوزه را هم فرا گرفت.
 
□ اطلاعات غیر حوزوی او در چه سطحی بوده است؟
به نظر من،با توجه به محدودیت رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی درآن دوره، اطلاعات میرزا در باره روابط اجتماعی بسیار خوب بوده است.
 

 
□ به ویژگی‌های شخصیتی میرزا کوچک‌ خان هم اشاره‌ای کنید.
میرزا مردی بسیار متدین، مأنوس با قرآن و مقید به انجام واجبات و مستحبات و بسیار صمیمی، خوشرو، عاطفی و پایبند به اخلاق و یک اصولگرای اصلاح‌طلب به تمام معنی بوده است.این وجه مشترک عمده منقولاتی است که درباره او وجود دارد.
 
□ از روحیه لطیف میرزا کوچک خان بسیار گفته‌اند. چه شد چنین فردی به ساحت سیاست کشیده شد و چه انگیزه‌ای داشت؟
میرزا در دوره مشروطه و تحت تأثیر افکار مرحوم آخوند خراسانی، به سیاست کشیده شد و در فتح تهران هم شرکت کرد. انگیزه میرزا مبارزه با استعمار خارجی و استبداد داخلی بود. در سال 1907 قراردادی بین حکومت ایران و دول روس و انگلیس بسته شد که بر اساس آن، شمال ایران به اشغال روس‌ها و جنوب به اشغال انگلیس‌ها در آمد! میرزا کوچک خان با توجه به شرایطی که پیش آمده بود و با گرایش به اندیشه اتحاد دنیای اسلامی، تشکیلاتی نظامی را به وجود آورد و نهضت جنگل را پی‌ریزی کرد.
 
□ برنامه مدونی هم داشت؟
بله، هیئت اتحاد اسلام مرامنامه‌ای در 34 ماده تصویب کرده بود که همه حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را شامل می‌شد و طبق آن حکومت توسط نمایندگان مردم اداره می‌شد. میرزا قصد داشت با همکاری هیئت اتحاد اسلام و ایجاد پایگاه نظامی در شمال و تهیه سلاح گرم، شمال ایران را از چنگ روس‌ها بیرون بیاورد.
 
□ اما در مورد ارتباط میرزا با روس‌ها حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد.دراین باره چه دیدگاهی دارید؟
با کمک اسناد و مدارک، به بسیاری از این شبهات می‌توان پاسخ داد. جنگلی‌ها تا زمانی که حکومت تزار بر سر کار بود، با آنها مبارزه می‌کرد، ولی در اکتبر سال 1917 که انقلاب بلشویکی در روسیه به پیروزی رسید، با توجه به اینکه شعارهای مردم‌گرایانه و آزادی‌خواهانه‌ای می‌دادند و حداقل در ابتدای کار مدعی نجات کشورها از یوغ استبداد و استعمار بودند، جنگلی‌ها با آنها رابطه برقرار کردند. هر چند بعدها معلوم شد آن شعارها توخالی و پوچ بوده‌اند.
در واقع میرزا ناچار بود هم با قوای روس، هم انگلیسی‌ها، هم دولت مرکزی و استبداد داخلی و همزمان با عناصر و همراهان سست پیمان و خائن درون نهضت بجنگد و این کار را بسیار دشوار می‌کرد.
 
□ آیا روس‌ها واقعاً قصد حمایت از نهضت جنگل را داشتند؟
ابداً! پیروزی نهضت جنگل به نفع آنها نبود، چون میرزا مرد متدینی بود و به حقانیت راه خود اعتقاد کامل داشت و جانش را هم بر سر پیمانش گذاشت. اسناد تاریخی فراوانی هم در این زمینه وجود دارند، از جمله در کتاب تاریخ بیست ساله حسین مکی آمده است: روتشتاین، وزیر مختار شوروی در ایران هنگام تقدیم اعتبارنامه خود به احمد شاه، صراحتاً از قضیه جنگلی‌ها در گیلان اظهار تأسف می‌کند و امیدوار است در نتیجه مساعی و اهتمامات شاه، این قضیه هر چه زودتر خاتمه یابد تا آسیبی به روابط دو کشور وارد نشود!
انقلاب گیلان از نظر روتشتاین، مسئله گیلان است و او از طرف دولت شوروی نهایت صمیمیت را در تسریع «تصفیه» یا «حل مسئله» به خرج داده و قول همکاری‌های عاجل و مکفی در رفع این قضیه را به شاه داده است! تمام این نکات در سخنرانی روتشتاین به مناسبت تاجگذاری احمد شاه در 16 اردیبهشت سال 1300 آمده و سند آن موجود است.
 
□ با چنین سابقه‌ای و با توجه به اینکه میرزا مرد متدین و مقید به انجام فرایض و حتی مستحبات بود، علت نزدیکی او به بلشویک‌ها چه بود و چه فایده‌ای برای نهضت جنگل داشت؟
در تناقض‌ و تضاد آشکار اعتقادات و باورهای میرزا با بلشویک‌ها که ذره‌ای تردید نمی‌توان کرد، اما همان‌طور که اشاره کردم آنها ابتدا با شعارهایی از قبیل برابری، برادری، حمایت از طبقه محروم و کارگر و ضدیت با استکبار و استبداد انقلاب کردند و به پیروزی رسیدند. باید زمان می‌گذشت تا کذب این دروغ‌ها بر ملت شوروی و ملل دیگر آشکار شود.
از این گذشته سیاست ایجاب می‌کند در مقاطعی به‌طور موقت هم که شده است، با جریانات سیاسی یا کشورهای دیگر نزدیک شوید تا بتوانید با توجه به شرایط زمانی و در چهارچوب اهدافتان، از آنها استفاده کنید. مدارک زیادی نشان می‌دهند بلشویک‌ها و عناصر آموزش‌دیده داخلی آنها، قصد داشتند به هر نحو ممکن در نهضت جنگل نفوذ کنند و آن را به سمت یک جریان سوسیالیستی سوق و ماهیت آن را تغییر بدهند و ایران را هم جزو اردوگاه سوسیالیسم کنند، اما میرزا در برابر این نیت کمونیست‌ها ایستادگی و در واقع نقشه‌های عریض و طویل آنها را نقش بر آب کرد. اسناد تاریخی به‌خوبی مؤید این نکته هستند که وقتی میرزا از فرصتی که انقلاب روسیه فراهم آورده بود، استفاده و تلاش کرد با حفظ چهارچوب‌های اعتقادی و انقلابی خود در زمینه‌هایی با روس‌ها همکاری کند، عدم مداخله آنان در ایران، پرهیز از اجرای اصول کمونیسم و ممنوع بودن تبلیغات کمونیستی را جزو اصول اولیه توافق خود قرار داد. پایان غم‌انگیزی که برای نهضت جنگل رقم خورد و شهادت میرزا و یارانش، بهترین پاسخ برای این پرسش است که شوروی کردن ایران هرگز محقق نشد و توخالی بودن شعارهای حکومت بلشویکی نیز، بر همه آشکار شد.
به نظر بنده باید واقعیت‌های تاریخی به روشنی برای نسل جوان بازگویی و بازآفرینی و چهره شهدا و مبارزین راه آزادی به آنها معرفی شود تا در عین حال که از وقایع تاریخی عبرت می‌گیرند، وحدت و همگرایی بیشتری پدید آمد و در تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز اشتباهات گذشته را تکرار نکنیم.
 
□ با تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید.