تاریخ معاصر - آیزنهاور - نسخه قابل چاپ

سی و چهارمین رئیس جمهور آمریکا دوایت دیوید آیزنهاور (Dwight David Eisenhower) در سال 1890 در شهر دنیسون ایالت تگزاس به دنیا آمد و در شهر آبیلن ایالت کانزاس بزرگ شد. او پسر سوم خانواده‌ای با هفت پسر بود. اجداد آیزنهاور بین سالهای 1730 ـ 1740 از سوئیس به آمریکا آمده بودند. پدر بزرگش ژاکوب ف آیزنهاور بود و پدرش دیوید که با مادرش ایدا الیزابت استور در 1885 ازدواج کرد.

آیزنهاور در 12 ژوئن 1915 در سن بیست و چهار سالگی از دانشکده افسری وست پوینت فارغ التحصیل شد و بین صد و شصت و هشت نفر، شاگرد شصت و یکم گردید. و با درجه ستوان دوم زندگی نظامی خود را در شهر سان آنتونیو (San Antonio) از ایالت تگزاش شروع کرد و در آن جا با مامی جنوا داود (Mamie Geneva Doud) آشنا شد و در 1916 با وی ازدواج کرد.1 آیزنهاوربه تدریج درجات ابتدایی ارتش را گذراند و در سال 1944 به درجه ژنرالی پنج ستاره ارتقا یافت. بین سالهای 1933 الی 1935 در ستاد ارتش آمریکا زیر دست ژنرال جان جی پرشینگ، داگلاس مک آرتور و والتر گروگور خدمت کرد و از 1935 الی 1939 به عنوان مشاور نظامی در فیلیپین مشغول به کار بود. در سال 1941 همراه ستاد مشترک بریتانیا طرحهای پیاده سازی نیروهای متفقین در اروپا را طرح ریزی کرد و در نوامبر 1942 سرفرماندهی پیاده کردن نیروهای متفقین در شمال آفریقا را عهده دار شد و سپس عملیات جنگی در تونس و سیسیل را فرماندهی کرد. در روز 6 ژوئن 1944، فرماندهی عالی نیروهایی را که عهده دار آزاد سازی فرانسه بودند بر عهده داشت. پس از جنگ رئیس دانشگاه کلمبیا شد. در 1950 به فرماندهی عالی نیروهای متفقین در اروپا (ناتو) برگزیده شد. در 1952 از ارتش کناره گرفت. و از 1953 الی 1961 از طرف حزب جمهوریخواه دو دوره رئیس جمهور ایالت متحده آمریکا بود.

آیزنهاور پس از ورود به کاخ سفید دکترین خود را اعلام کرد که بر اصول زیر استوار بود. الف. مقابله همه جانبه با شوروی و کمونیسم. ب. ممانعت از نفوذ شوروی و محصور ساختن آن در خاک روسیه از طریق ایجاد یک دیوار آهنین به دور این کشور. ج. بسط نفوذ و سلطه آمریکا در کشورهای همجوار. د. استفاده از تبلیغ خطر کمونیسم برای کسترش سلطه آمریکا در جهان.

بر این اساس انگیزه اصلی دکترین آیزنهاور بسط دایره نفوذ و سلطه آمریکا بر کشورهای جهان سوم به ویژه کشورهای همجوار شوروی با استفاده ابزاری از کمونیسم تحت عنوان مقابله با نفوذ شوروی بود.

در این مقطع زمانی، تحولات ناشی از ملی شدن صنعت نفت در ایران موجب نگرانی انگلیس شده بود. انگلستان که نتوانسته بود ترومن را به مداخله در امور داخلی ایران و اعمال فشار بر دولت ملی دکتر مصدق ترغیب کند با استفاده از تحرکات حزب توده و بزرگنمایی خطر نفوذ کمونیسم در ایران و اشتیاق آمریکاییها برای دستیابی بیشتر به منابع انرژی و گسترش سلطه بر کشورهای جهان سوم که مبتنی بر دکترین آیزنهاور نیز بود تشویق نمود تا آمریکا سیاست مداخله مستقیم در ایران را علیه نهضت ملی شدن صنعت نفت اتخاذ نماید و عملاً آیزنهاور سیاست انگلیس را که مداخله مستقیم در امور داخلی ایران و سرنگونی دولت مصدق بود پذیرفت و کودتای 28 مرداد 1332 با همکاری آمریکا و انگلیس و تسامح شوروی به وقوع پیوست.

آیزنهاور که درخواست دکتر مصدق را مبنی بر کمک اقتصادی به ایران «بی انصافی در حق مالیات دهندگان آمریکایی» دانسته بود برای تثبیت دولت کودتا در 3 سپتامبر 1954 مبلغ 23400000 دلار کمک فنی در اختیار ایران گذاشت. دو روز بعد (5 سپتامبر) آیزنهاور اعلام کرد که مبلغ 45 میلیون دلار کمک فوری بلاعوض برای دولت زاهدی در نظر گرفته است.2

آیزنهاور برای جلوگیری از گسترش نفوذ شوروی در منطقه، کنترل ثروتهای نفتی و منابع معدنی و پرکردن جای خالی اتحادهای نظامی پیشین بریتانیا دست به ابتکار جدید توسط جان فاستر دالس وزیر خارجه زد و مقدمات تشکیل پیمان بغداد را فراهم کرد. این پیمان در تاریخ 24 فوریه 1955 در بغداد بین کشورهای ترکیه و عراق به امضا رسید و متعاقب آن انگلستان در 30 مارس 1955، پاکستان در 23 سپتامبر 1955 و ایران در 11 اکتبر همان سال وارد پیمان بغداد شدند.

علیرغم حکومت نظامی، سرکوب مخالفان و سانسور شدید، تعدادی اعلامیه و نامه بر ضد عضویت ایران در پیمان بغداد منتشر شد و در بعضی محافل نیز سخنانی به میان آمد. آیت الله کاشانی اعلامیه‌ای در این باره منتشر و اهداف این پیمان را افشا کرد. فدائیان اسلام فعالیتهایی انجام دادند و اعلامیه‌ای به امضای نواب صفوی منتشر شد. علاوه بر آن نقشه قتل حسین علاء – نخست وزیر– به جرم امضای قرارداد پیمان بغداد، به وسیله آنها طراحی شد ولی اجرای ناموفق آن باعث دستگیری، محاکمه و شهادت چهار نفر از اعضای این گروه از جمله نواب صفوی گردید.

دولت آمریکا ترجیح داد که خود عضویت این پیمان را نپذیرد تا موجبات تحریک بیشتر دولت شوروی را فراهم نکند و از مناقشات مجلس سنای آمریکا بپرهیزد و در ضمن، دوستی اعراب را هم به خود جلب نماید اما بر آن نظارت داشت و در مانورهای آن شرکت می‌کرد و به اعضای آن کمک نظامی می‌داد. سازمان پیمان مرکزی حلقه واسط نظام دفاعی غرب بود، و ناتو و سیتو را به هم پیوند می‌داد. در پی کودتایی که در 14 ژوئیه 1958 (23 تیر 1337) در عراق به وقوع پیوست، دولت ژنرال عبدالکریم قاسم با سرنگونی رژیم سلطنتی ملک فیصل دوم، عملاً از شرکت در نشست شورای وزیران و کمیته‌های پیمان بغداد خودداری می‌کرد و هیچ گونه فعالیتی نداشت تا اینکه در 24 اوت 1959 تصمیم خود را برای خروج از پیمان کتباً اطلاع داد و سپس، در 24 فوریه 1960، رسماً از آن خارج شد. بدین ترتیب، مرکز پیمان از بغداد به آنکارا منتقل شد و نام آن در ماه اوت 1959 به سازمان پیمان مرکزی (سنتو) تغییر یافت.

در 14 دسامبر 1959 (22 آذر 1338) آیزنهاور به تهران سفر کرد و در جلسه مشترک مجلسین در کاخ جدید سنا سخنرانی کرد و بعد با شاه مذاکره نمود و اعلام شد که این مذاکرات مربوط به تقویت دفاعی پیمان «سنتو» می‌باشد. سنتو که در اواخر حیات خود عملاً به یک پیمان تشریفاتی تبدیل شده بود، با خروج پاکستان (در 12 مارس 1979) و جمهوری اسلامی ایران (در 2/12/1357) عملآً موجودیت خود را از دست داد.

آیزنهاور پس از یک دوره بیماری طولانی در 28 مارس 1969 درگذشت. وی کتابی نیز به نام جنگ صلیبی در اروپا به رشته تحریر درآورده که در سال 1948 منتشر شده است.
_______________________________

1. آندره موروآ، آیزنهاور تاریخی از مهمترین عملیات و رمزهای جنگ بین المللی دوم، ترجمه ابوذر صداقت ([تهران]: علی جعفری، [1334])، ص 5 ـ 16.
سایت WHITE HOUSE
2. پیتر آوری، تاریخ معاصر ایران: از کودتای 28 مرداد 1332 تا اصلاحات ارضی، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، ج3 (تهران: عطائی، 1368)، ص 43 ـ 44.