علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و سیدمحمدباقر مهدوی کرمانی در سال 1338 قالب «مکتب تشیع» را برای دفاع از ارزش‌های دینی برگزیدند؛ قالبی که با ویژگی خاص خود توانست جریان فکری منسجمی را پدید آورد

 
مطبوعات آینه‌ای از وقایع روزگار خود هستند؛ به گونه‌ای که در این آینه می‌توان تصویر بسیاری از وقایع آن زمان را مشاهده کرد. بررسی مطبوعات به‌عنوان منابع دست اول تاریخی به‌ویژه در دوره معاصر از مباحثی است که گوشه‌های نهفته‌ای از حیات اجتماعی جامعه را مورد مداقه قرار می‌دهد. با واکای اخبار، گزارش‌ها، مصاحبه‌ها، مقالات و تصاویر موجود در این نشریه‌ها وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی جامعه زمان انتشار آنها نیز تا حدود زیادی شناخته می‌شود. از این منظر مطبوعات و اطلاعات مندرج در آن، مهم‌ترین ابزار هر پژوهشگر برای شناسایی رویدادها و وقایع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی یک جامعه، یک طبقه و گروه خاص می‌باشد.
 
نشریه «مکتب تشیع» یکی از اولین و مهم‌ترین نشریه‌های حوزه علمیه قم بود که با مشی مذهبی سیاسی با مدیریت حجج اسلام: علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و سیدمحمدباقر مهدوی کرمانی به مدت شش سال (1338-1344ش) در قم منتشر می‌شد. هدف اولیه مؤسسین این نشریه ارائه اسلام در قالب‌های نو توسط متفکران اسلامی بود تا بتوانند در رقابت با اندیشه‌های مارکسیستی و ملی‌گرایانه از دیدگاه‌های اسلامی دفاع کنند. در ادامه مقاله به معرفی مدیر مسئول و سردبیر، هیئت تحریریه، شکل ظاهری و محتوایی مجله پرداخته می‌شود.
 
معرفی نشریه مکتب تشیع
نشریه مکتب تشیع یکی از اولین و مهم‌ترین نشریه‌های حوزه علمیه قم بود که با مدیریت چند نفر از روحانیون حوزه علمیه قم از جمله حجج اسلام: علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و سیدمحمدباقر مهدوی کرمانی به مدت شش سال (1338-1344ش) جمعا در یازده شماره در قم منتشر می‌شد. هدف اصلی مؤسسین در انتشار این نشریه دفاع از اسلام و مذهب تشیع توسط متفکران و نویسندگان اسلامی به منظور پاسخ به اندیشه‌های مارکسیستی و ناسیونالیستی در جامعه بود.
 
نخستین شماره نشریه (فصلنامه ـ سالنامه) مکتب تشیع اردیبهشت 1338/ شوال 1378 در 416 صفحه به تیراژ پانزده‌هزار نسخه در چاپخانه دارالعلم قم منتشر شد. محل اداره نشریه مکتب تشیع در شهر قم خیابان ارم روبه‌روی دارالعلم صندوق پستی شماره 3 بود. بهای اشتراک سه‌ماهه 25 ریال و سالیانه 100 ریال بود.1 این نشریه در سایر شهرهای کشور چون مشهد، تبریز، کرمان، تهران دارای نمایندگی توزیع و فروش بود.۲
 
معرفی هیئت تحریریه
پس از انتشار نخستین شماره از نشریه، مؤسسین نشریه از سایر علما و دانشمندان برای نگارش مقاله و ارسال پیشنهادات و انتقادت به منظور توسعه مکتب تشیع درخواست همکاری نمودند.۳ بیشتر نویسندگان نشریه از فضلا و متفکران روحانی حوزه علمیه قم بودند که با نگارش مقالاتشان به دفاع از اسلام و کشورهای اسلامی، انتقاد از مکاتب اندیشه‌ای ناسیونالیستی و مارکسیستی، و تنویر افکار جامعه اسلامی می‌پرداختند. مقالات علمی و ایدئولوژیک نویسندگان این نشریه در نبود آزادی قلم، سانسور شدید مطبوعات، هجوم مطبوعات وابسته رژیم و عناصر سلطنت‌طلب و مارکسیست به اسلام و ارزش‌های دینی منجر به شکل‌گیری جریان فکری منسجم میان روحانیت با نیروهای مذهبی جامعه گردید.
 
نویسندگان مکتب تشیع هر یک با ارائه مقاله‌ای به دفاع و تبلیغ از دین اسلام و اصول آن، کتاب آسمانی قرآن، پیامبر(ص)، ائمه اطهار(ع)، مذهب تشیع، مرجعیت و بزرگان اسلام و کشورهای مسلمان پرداختند. با بررسی این نشریه مقالات جدی و قابل توجهی در رد نظریات اندیشه‌های مارکسیستی و ناسیونالیستی و همچنین مفاسد اخلاقی و انحرافات دینی رژیم پهلوی مشاهده می‌شود. مکتب تشیع در دوران فعالیتش آثار و نوشته‌های بسیاری از نویسندگان مذهبی در ارتباط با مسائل مذهبی، اجتماعی را منتشر نمود. برخی از این نویسندگان عبارت بودند از: آیت‌الله سیدمحمدحسین طباطبائی، آیت‌الله سیدمحمدحسینی بهشتی، آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، آیت‌الله مرتضی مطهری، ناظرزاده کرمانی، مهدی حائری کرمانی، صالحی نجف‌آبادی، ابوالفضل موسوی، محمدتقی جعفری، اکبر هاشمی، محمدجواد باهنر، محمدجواد حجتی، سیدهادی خسروشاهی، محمود نجم‌آبادی، غلامرضا سعیدی.
 
نشریه مکتب تشیع یکی از اولین و مهم‌ترین نشریه‌های حوزه علمیه قم بود که با مدیریت چند نفر از روحانیون حوزه علمیه قم از جمله حجج اسلام علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و سیدمحمدباقر مهدوی کرمانی به مدت شش سال (1338-1344ش) جمعا در یازده شماره در قم منتشر می‌شد  
در کنار نویسندگان اصلی نشریه برخی از نویسندگان، مترجمان، شاعران، پزشکان و مهندسانی چون مهدی بازرگان (یادداشتی از سفرحج)، محمدحسین شهریار (اشعاری از زمستان)، آیت‌الله محمدحسین بهجتی (ترانه خداپرستی؛ مادر بخنده نام تو حیدر گذاشت) و ترجمه‌هایی از احمد آرام (دو دلیل بر وجود خدا نوشته رابرت موریس پیج؛ نظری به آن طرف قوانین طبیعی نوشته ادواین فاست) و نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی (علی در نظر اروپاییان نوشته جرج جرداق)، همچنین مطالبی در حوزه جغرافیای تاریخی اسلام توسط منوچهر ستوده (حدود متصرفات اسلامی در ادوار مختلف؛ استحکامات سرزمین ایران در دوران اسلامی)، و مطالبی در ارتباط با پزشکی توسط محمود نجم‌آبادی (سخنی چند درباره طب اسلامی) مطالبشان را به چاپ رساندند. در مجموع نویسندگان با تکیه بر اندیشه اسلامی به نگارش مقالات در حوزه‌های فقهی، فلسفی، اخلاقی، جغرافیایی، تاریخی، ادبیات، اجتماعی، سیاسی، پزشکی، در حوزه اسلام و مذهب تشیع پرداختند.
 
محتوای مقالات نشریه
اقدامات سکولاریستی و ناسیونالیستی دولت پهلوی، جریان سلطنت‌طلب و مارکسیست علیه دین اسلام و ارزش‌های دینی در کشور با واکنش جریان مذهبی روبه‌رو گردید. نویسندگان نشریه مکتب تشیع با نگارش مقالات به دفاع از دین و ارزش‌های دینی و مخالفت با جریان ضد دین در جامعه پرداختند. اهم مقالات آنها در اثبات یگانگی خدا و دفاع از اسلام،۴ دفاع از خاتمیت پیامبر(ص)، ائمه اطهار(ع) و مذهب تشیع و مرجعیت بود.۵
 
نتیجه‌گیری
خاندان پهلوی با مساعدت و همفکری روشنفکران سکولار و کشورهای بیگانه به مبارزه با دین، مذهب و روحانیت برخاستند. در آن دوره افراد تجدیدنظرطلب دینی با حمایت‌های پهلوی آزادانه اندیشه‌های سکولاریستی، ناسیونالیستی و تجددگرایانه خود را در کتاب‌ها، رساله‌ها، مطبوعات، احزاب، به پیکره نظامی حکومت پهلوی وارد می‌کردند. فعالیت‌های فکری و آثار مکتوب جریان سلطنت‌طلب و مارکسیست در دشمنی با دین و مذهب و ارزش‌های دینی، علما و اندیشمندان اسلامی حوزه‌های علمیه و همچنین نیروهای مذهبی را به پاسخگویی واداشت. در چنین وضعیتی جریان مذهبی جامعه برای جبران و جلوگیری از تکرار اقدامات ضد مذهبی به ‌رهبری عالمان دینی با تکیه بر معارف و احکام اسلام به‌ مقابله فکری با جریان‌هایی که تضعیف‌‌کننده دین اسلام بودند پرداختند. در این میان حجج اسلام: علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و سیدمحمدباقر مهدوی کرمانی به منظور پاسخ به اندیشه‌های مارکسیستی و ناسیونالیستی و با هدف دفاع از اسلام و مذهب تشیع نشریه مکتب تشیع را تأسیس نمودند. این نشریه به مدت شش سال (1338-1344ش) جمعا در یازده شماره در قم منتشر می‌شد.
نشریه مکتب تشیع مواضع حوزه علمیه را در فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به‌‌صراحت مطرح می‌کرد. فعالیت‌های قلمی و فکری نویسندگان این نشریه در نبود آزادی قلم، سانسور شدید مطبوعات و هجوم مطبوعات وابسته رژیم و جریان‌های مارکسیست و ملی‌گرا به ارزش‌های دینی و روحانیت و به دلیل مقالات علمی و ایدئولوژیک مورد استقبال طلاب حوزه‌های علمیه قم و نیروهای مذهبی جامعه قرار گرفت. درمجموع آن ‌گونه که از مندرجات نشریه برمی‌آید، مکتب تشیع مجله‌ای مذهبی و مردمی بود که با نگارش مقالات توسط برجسته‌ترین نویسندگان مذهبی به دفاع از دین و ارزش‌های دینی و مخالفت با جریان ضد دین در جامعه می‌پرداخت.
 

 
پی نوشت:
1. مکتب تشیع، س 1، پیش‌شماره، اردیبهشت 1338، ص 415.
2. همان، ش 2، دی 1338، ص 192.
3. همان، پیش‌شماره، اردیبهشت 1338، صص 34 و 416.
4. همان، صص 35-43؛ ش 1، مهر 1338، صص 35-43؛ ش 2، دی 1338، ص 56.
5. همان، س 3، خرداد 1340، صص 159-160؛ س 2، ش 3، فروردین 1339، صص 161-181؛ ش 4، تیر 1339، صص 74-97؛ س 3، خرداد 1340، صص 74-97؛ صص 48-79.