«نظری بر شخصیت و اندیشه‌های زنده‌یاد آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی» در گفت‌وشنود با آیت‌الله محسن اراکی
او مشاور و دستیار آیت‌الله بروجردی، در امر تقریب مذاهب اسلامی بود
8 دی 1399 ساعت 12:24
در ایام سالگرد ارتحال عالم تقریب‌اندیش زنده‌یاد آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، سعی داریم که با ارائه گفت‌وشنودهایی با صاحب‌نظران، ابعاد تاریخی فعالیت ایشان را مورد بازخوانی و بازنمایی قرار دهیم. در گفت‌وشنود پی‌آمده، آیت‌الله محسن اراکی به ارائه خاطرات و تحلیل‌های خویش دراین‌باره پرداخته است.
به عنوان نخستین سؤال، جنابعالی از چه دوره‌ای و چگونه با مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی آشنا شدید؟
بسم‌الله الرحمن الرحیم. بنده مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی (رضوان‌الله تعالی علیه) را از دهه 1340 و به عنوان یکی از عالمان جامع‌نگر و روشن‌بین می‌شناختم و از همان دوره، به ایشان ارادت پیدا کردم.
چه ویژگی‌هایی در ایشان، از نظر شما برجسته‌تر بود؟
همان‌طور که اشاره کردم، در آن دوران، ما ایشان را یک عالم آشنا با مسائل روز و همچنین مسائل جهان اسلام و البته پژوهشگر و محقق می‌شناختیم. مخصوصا در مقطعی که با همت ایشان در دانشگاه مشهد، کنگره بزرگ «هزاره شیخ طوسی» برگزار شد و برای اولین‌بار در جهان تشیع، از یکی از علما و فقهای شیعه، با این شیوه جالب و محتوای قوی و ابعاد مختلف تجلیل شد، شخصیت ایشان برجستگی بیشتری پیدا کرد.
درباره این کنگره توضیح بیشتری می‌دهید؟
کنگره شیخ طوسی ــ که در دوره رژیم سابق برگزار شد ــ سمینار عظیمی بود که ابعاد بین‌المللی هم داشت و از نظر محتوا، بسیار جامع و ژرف بود. آثار بسیار خوبی هم در این کنگره عرضه شدند و مآثر و تولیدات علمی شیخ طوسی، به شکل ارزنده و مناسبی عرضه شدند. آثاری چون الفهرست، اختیار معرفه الرجال و کتاب‌های دیگر شیخ طوسی، با ویرایش‌های علمی دقیق و به بهترین شکل و شیوه علمی، در اختیار دانش‌پژوهان قرار گرفتند.
با آثار آیت‌الله واعظ‌زاده چگونه آشنا شدید؟
در کنگره هزاره شیخ طوسی، هم با خود ایشان و آثارشان و هم با دیگر پژوهشگران، توفیق آشنایی نزدیک ممکن شد و از آنها بهره‌های فراوان بردم. بعدها هم که کتاب‌های ایشان را مطالعه کردم تا زمانی که همایش‌های بین‌المللی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شکل گرفت. ایشان از همان بدو تأسیس، در غنا بخشیدن به مجمع و رشد و توسعه آن، نقش برجسته و بسیار تأثیرگذاری را ایفا کردند و ریاست ایشان بر مجمع، باعث شد که بیشتر با ایشان آشنا شوم. در سال‌های 1380 و 1381، بنده عضو شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شدم و رابطه ما صمیمی‌تر شد.
ارزیابی شما از جایگاه علمی و عملی مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی چیست؟
ایشان انصافا یک عالمِ به تمام معنا، اهل تحقیق، متفکر و صاحب نظر و بود و از رشته‌های گوناگون فقه، رجال، تفسیر، حدیث و بسیاری از علوم اسلامی، اطلاعات دقیق داشت و فردی صاحب‌نظر و فوق‌العاده مؤثر بود. تأثیرات گسترده ایشان در ارائه خدمات فکری به جامعه اسلامی و همچنین تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی و نزدیک کردن آرا و نظرها و تفکرات به یکدیگر و تشویق مسلمانان شیعه و سنی به ایجاد امت واحده اسلامی ــ که از اهداف مهم اسلام و انقلاب اسلامی و در نگاه کلان، رسالت محمدی(ص) است ــ شایان تقدیر فراوان است. امت واحده، یک اصل قرآنی است و بزرگ‌ترین بلایی که بر سر جامعه اسلامی آمده، تفرقه و پراکندگی است و تمام مصائب مسلمانان، از تفرقه سرچشمه می‌گیرد. عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، علمی و... ــ که موجب سلطه بیگانگان بر این جوامع شده است ــ ریشه در تفرقه و پراکندگی دارد که از آغاز خیزش اسلامی در جوامع اسلامی در اواخر قرن نوزدهم میلادی (سیزدهم هجری)، هم‌زمان با تلاش مصلحان جان بر کف اسلامی، از سوی کشورهای استعمارگر شروع شد. مصلحان متفق‌القول بودند که تنها راه‌حل مشکلات جوامع اسلامی، تشکیل امت واحده و وحدت کلمه است.
از جمله شخصیت‌های بسیار مهم و تأثیرگذار و پیشگام در امر تقریب مذاهب مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی است. مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده به عنوان شاگرد ایشان، تا چه حد تحت‌تأثیر استاد بود؟
مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های عالم تشیع، عالمی نابغه، متفکر و فقیهی تمام‌عیار بود که انصافا نیابت ولی‌عصر(عج)، شایسته ایشان بود. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مرحوم آیت‌الله بروجردی، مسائل و مشکلات امت اسلامی بود که نشان می‌داد ذهن و عمل ایشان، با مکتب اهل‌بیت(ع) کاملا آمیخته و شاگرد حقیقی آن است. مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده، از شاگردان و معتمدان آیت‌الله بروجردی بود و در تلاش ایشان در راستای تقریب مذاهب اسلامی، نقش بسزایی داشت. از همان بدو ورود آیت‌الله بروجردی به عرصه نزدیکی مذاهب اسلامی، آیت‌الله واعظ‌زاده یکی از کاندیداهای اعزام به مصر بود. آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله محمدتقی قمی نیز، از دیگر کاندیداها بودند که نهایتا، آیت‌الله قمی برگزیده شدند. به‌هرحال مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده، یکی از مشاوران و دستیاران مرحوم آیت‌الله بروجردی در عرصه تقریب مذاهب اسلامی بود. ایشان همچنین یکی از دوستان نزدیک آیت‌الله قمی بود و با ایشان نیز، در عرصه تقریب همکاری داشت و بعضی از فعالیت‌های تقریبی آیت‌الله قمی، با تلاش و همکاری آیت‌الله واعظ‌زاده انجام می‌شدند.
از نظر شما، علت انتخاب ایشان به عنوان نخستین دبیرکل نهاد رسمی تقریب در جمهوری اسلامی، یعنی «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» چیست؟
کسی که در جایگاه دبیرکلی مجمع تقریب قرار می‌گیرد، علاوه بر مقام علمی، باید با افکار مذاهب مختلف اسلامی آشنا باشد. یکی از برجستگی‌های علمی ایشان، اطلاعات کافی و گسترده از دیدگاه‌های مذاهب مختلف بود. گاهی کسی اطلاعات علمی خوبی هم دارد، اما روحیه‌اش روحیه تقریبی نیست. ایشان همواره برای گفت‌وگو با اندیشمندان مذاهب مختلف اسلامی آمادگی داشت، از سعه صدر عجیبی برخوردار بود و هدفی جز هم‌گرایی مذاهب مختلف نداشت. حضور در مکتب آیت‌الله بروجردی، این روحیه را در ایشان تقویت کرده بود و لذا همواره در پی انسجام، گفت‌وگو و همزیستی با دیگران بود. تجربه‌ها و سوابق ایشان از دوران آیت‌الله بروجردی و ارتباطاتی که از همان زمان با دارالتقریب مصر داشت و قدرت علمی، از ایشان شخصیتی ساخته بود که رهبری را به انتصاب ایشان برای انجام این کار بزرگ متقاعد کرد. امروز مجمع تقریب به عنوان یک نهاد منسجم و تأثیرگذار در حوزه خویش، مشغول فعالیت است؛ به همین دلیل شاید برخی متوجه نباشند که این دستاورد عظیم، با چه تلاش‌ها و زحمات طاقت‌فرسا و چه خون دل خوردن‌هایی بنا شده است و کسانی که به‌ویژه در آغاز راه، مسئولیت این نهاد را به عهده داشتند، چه مصائبی را متحمل شدند تا این کشتی به ساحل امنِ امروز رسیده است. مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده انصافا در تأسیس و استحکام‌بخشی به مجمع تقریب، سهم بالایی دارد و شایسته قدردانی و قدرشناسی است. سراسر زندگی آن مرحوم، با دغدغه تقریب مذاهب درآمیخته بود و تمام آثار پژوهشی ایشان، در این راستا نوشته شدند. فعالیت‌های اجتماعی ایشان هم، در همین راستا بود. ایشان علاوه بر حضور مؤثر در شورای عالی مجمع، عضو هیئت امنای دانشگاه مذاهب هم بودند، که وجودشان بسیار مغتنم بود.
و سخن آخر؟
شناساندن چنین بزرگانی به جامعه و قدرشناسی از تلاش‌های علمی آنان، موجب ارتقای علم و عالم در جامعه می‌شود. میراث علمی ارزشمند و گسترده‌ای که از ایشان به جا مانده، گنجینه پرارزشی است که حوزه‌های علمیه و دانش‌پژوهان می‌توانند از برکات آن بهره‌های فراوانی ببرند.
کد مطلب: 19429