مولوی اسحاق مدنی از عالمان اهل سنّت و نیز همکاران و مراودان دیرین زنده‌یاد آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، در فرآیند تلاش‌های تقریبی آن بزرگ است. وی در گفت‌وشنود پی‌آمده، شمه‌ای از خاطرات و تحلیل‌های خویش را در باب منظر وحدت‌گرانه آن فقید سعید بیان داشته است.

جناب عالی یکی از اعضای شورای عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی هستید و لذا با شخصیت مرحوم آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، مؤسس دانشگاه مذاهب اسلامی، آشنایی کافی دارید. از نظر شما ویژگی‌های برجسته شخصیت علمی ایشان کدام‌اند؟
بسم‌الله الرحمن الرحیم. برای بیان ابعاد علمی آن عالم وارسته باید پای صحبت افرادی نشست که از ایشان بالاتر و یا دست کم هم‌طرازند. بی‌تردید ایشان عالمی برجسته، صاحب اندیشه و متفکر بود. شاگرد آیت‌الله بروجردی و معتمد ایشان بود، که امتیاز خاص و برجسته‌ای است. آثار ایشان، به‌خصوص در علم رجال نشان می‌دهد که ایشان، بر مسائل تخصصی و فنّی هم اشراف زیادی داشته است.
 

 
هدف از تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی چه بود و ایشان در پایه‌گذاری این مرکز علمی، تا چه حد تأثیرگذار بودند؟
نقش ایشان در شکل‌گیری و تثبیت شرایط و همچنین تبیین آرمان‌های این دانشگاه، فوق‌العاده مهم و تأثیرگذار بود. هدف از ایجاد این دانشگاه، آشنایی با عقاید و اندیشه‌های مذاهب مختلف اسلامی و تقریب آنها به یکدیگر است. دانشجویان مذاهب گوناگون اسلامی با حضور در این محیط علمی، با مذاهب دیگر اسلامی آشنا و از معارف آنها برخوردار می‌شوند و طبعا منظر وسیع‌تری پیدا می‌کنند. در نتیجه تلاش‌های مستمر آیت‌الله واعظ‌زاده، دانشجویان مذاهب مختلف اسلامی در این دانشگاه، با زندگی مشترک دانشجویی، از طریق دروس یکسان و انجام گفت‌وگو، عقاید و احکام و معارف دیگر مذاهب اسلامی را می‌خوانند و درک می‌کنند و با تفکر و تأمل و بدون تعصب، به تبادل آرا و افکار می‌پردازند. دشمنی و اختلاف انسان‌ها، ناشی از جهل است. کسی که دیگر مذاهب اسلامی را نمی‌شناسد، تصور می‌کند که پیروان آنها کاملا در جهل به سر می‌برند! مرحوم واعظ‌زاده با بسترسازی مناسب در فضای دانشگاه تقریب مذاهب اسلامی، شرایطی را فراهم آورد تا دانشجویان در فضایی سالم و آرام، آرا و عقاید یکدیگر را بشنوند، درباره آنها بررسی کنند و به استناد قرآن و احادیث، با هم گفت‌وگو کنند. این محیط مناسب و امکان تبادل آرا در فضایی آرام، سبب می‌گردد که مذاهب کمتر یکدیگر را متهم کنند و در نتیجه، امکان نزدیکی افکار فراهم شود.
 
از منظر شما آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی، از چه منظری به وحدت اسلامی می‌نگریست و چه الزاماتی برای آن قائل بود؟
ایشان وحدت را به معنای واقعی کلمه و به صورت حقیقی قبول داشت. وحدت از نظر ایشان، به این معنا نبود که همه مذاهب باید از بین بروند و فقط یک مذهب باقی بماند! بلکه نه ایشان، نه دیگر علمای اسلام و نه رهبر معظم انقلاب، درباره وحدت چنین نگاهی ندارند. از نظر ایشان، وحدت به معنی تحمل عقاید دیگران و تلاش برای درک باورهای آنان بود. ایشان عمیقا به این موضوع باور داشت. در عین حال به‌شدت هم به مذهب خود پایبند بود و به آن اعتقاد راسخ داشت، اما آرزوی قلبی‌اش این بود که مسلمان‌ها از هر مذهب و قوم و نژادی، در صلح و صفا در کنار هم زندگی کنند و هرگز به یکدیگر تهمت نزنند و هتاکی نکنند!
 
ارزیابی شما از دغدغه‌های سیاسی آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی، درباره کلیت جهان اسلام چیست؟
مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده، اطلاعات جامعی از جهان اسلام داشت و از اوضاع جهان بی‌خبر نبود. وی به اکثر کشورهای اسلامی سفر و با علمای آنها صحبت کرده بود. بینش سیاسی عمیقی هم داشت، اما وارد عرصه سیاست نمی‌شد و وقت خود را بیشتر صرف کشف مسائل علمی و تحقیقاتی می‌کرد. سهم خاصی را به سیاست اختصاص نمی‌داد و به عنوان استاد دانشگاه و مؤلف مقالات و کتب مختلف در زمینه وحدت و تقریب اسلامی، تلاشی مستمر و همیشگی داشت. طبعا این تلاش‌ها، بالالتزام نتایج سیاسی متناسب با خویش را نیز به همراه می‌آورد.
 
و سخن آخر؟
مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی، شخصیتی معتدل، باتقوا، عالم، متواضع و خلاق بود. ایشان مجموعه‌ای از کمالات بود، اما هرگز به خود مغرور نشد و در رفتار متواضعانه و همراه با آرامش او، هیچ نشانه‌ای از تکبر دیده نشد. خداوند او را با پاکان و صالحانِ بندگان خویش محشور فرماید.