آنچه پیش روی دارید، گذری است اجمالی بر اداوار گوناگون حیات سیاسی عالم مجاهد، زنده‌یاد آیت‌الله العظمی سیدنورالدین حسینی هاشمی، که به قلم فرزند ارجمندش آیت‌الله سیدمعزالدین حسینی هاشمی، به نگارش در آمده است. اطلاعات دقیق نگارنده از ابعاد و جوانب موضوع مطروحه، موجب شده است که این سرگذشت‌نامه نسبت به دیگر شرح احوالاتی که از آن بزرگ نشر یافته است، از استناد و وثاقتی دوچندان برخوردار باشد.

آیت‌الله سیدمعزالدین حسینی هاشمی
 
تبار و تحصیلات
«آیت‌الله العظمی حاج سیدنورالدین حسینی الهاشمی شیرازی» فرزند «آیت‌الله سیدابوطالب حسینی شیرازی» (مؤلف کتاب اسرار العقائد) می‌باشند و سیدهاشم بحرانی، صاحب تفسیر البرهان و تألیفات متعدد دیگر هم ــ که هم‌اکنون آرامگاهشان در جزیره بحرین زیارتگاه مردم آن سامان است و کتب او مورد استفاده فضلا و طلاب علوم دینی است ــ حلقه‌ای از زنجیره نیاکان ایشان می‌باشد. سلسله نسب آن بزرگوار، نهایتا به امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) می‌رسد و علت شهرت این خاندان به «سادات حسینی»، اصرار مرحوم علامه سیدهاشم بحرانی به تأکید و تکرار کلمه «حسینی» در تمام آثار و نوشته‌های اوست. آن چهره برجسته علمی، که همواره پایان کتب خود را با امضای «سیدهاشم حسینی البحرانی» آراسته است، علت طرح و تأکید او بر حسینی بودن را رساندن معنای تسلیم‌ناپذیری و مصرّ بر حقانیت تشیع و مذهب حقّه جعفری در عصر خود قلمداد می‌کرد، که به‌خصوص از قرن نهم تا یازدهم در جهان عرب، کلمه «حسینی» دربردارنده این مفهوم بوده است.
 

 
آیت‌الله حاج سیدنورالدین حسینی در زمان صباوت، آموختن را آغاز کرد و پس از طی مقدمات و تسلط بر ادبیات، با استفاده از درس پدر دانشور خویش، تا پایان سطوح عالیه را به‌سرعت پیموده و سپس با بهره‌جویی از تدریس اساتید توانایی چون آیت‌الله شیخ محمدرضا ثامنی و آیت‌الله حاج شیخ علی ابیوردی و مرحوم حکیم الهی، آمادگی بهره‌مندی از مجالس درس آیات عظام، آیت‌الله میرزا ابراهیم محلاتی و آیت‌الله سیدعلی کازرونی را یافته و پس از اخذ سه فقره تصدیق اجتهاد، با سیلی زدن بر چهره عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، والی مستبد فارس، که در امور شرعی، مداخلات ناروا می‌نمود، عازم نجف اشرف شده و از چشمه جوشان آن حوزه پربرکت سیراب گردید.
استوانه‌های استوار علم و فقاهت شیعه در آن زمان همچون آیات عظام: آیت‌الله سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی، آیت‌الله آقاضیاءالدین عراقی، آیت‌الله میرزا حسین نائینی، آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله شیخ محمدکاظم شیرازی، آیت‌الله شیخ محمدتقی حائری شیرازی (معروف به میرزای دوم) و آیت‌الله شیخ فتح‌الله نمازی شیرازی (معروف به شریعت اصفهانی)، مراتب اجتهاد و مقام افتای ایشان را با عباراتی که حاکی از جایگاه رفیع آن عالم روشن‌ضمیر، در میان دست‌پروردگان آن دوره حوزه عظیم‌القدر نجف می‌باشد، تأیید و تصدیق نموده‌اند و پس از طی مدارج عالی علم و اجتهاد، در اوایل سلطنت رضاخان به شیراز مراجعت نموده و مورد مراجعه خاص و عام قرار گرفتند.
اندیشه و اعتقاد به ضرورت و وجوب هدایت مردم در طریق تحقّق اسلام و مقاصد عالی آیین الهی، همواره سیره و سنت عموم علمای مکتب اهل بیت (علیه‌السلام) بوده و هست. آیت‌الله شیرازی نیز که ورود به میدان مجاهده و مبارزه را از دوران شباب و با حضور در میدان «انقلاب مشروطیت» تحت نظر و ارشاد پدر خویش آیت‌الله سیدابوطالب حسینی آغاز نموده بود، تا پایان عمر پربرکت خویش، هرگز از جهاد و فداکاری و سعی و کوشش در راه محقق ساختن مقاصد اسلام و دفاع از استقلال مملکت اسلامی و احقاق حقوق مردم، لحظه‌ای باز نایستاد، به گونه‌ای که می‌توان گفت مهم‌ترین ویژگی شخصیتی آیت‌الله شیرازی، اعتقاد ایشان به لزوم حضور روحانیت در صحنه اداره اجتماع، برای هدایت مردم بر اساس مبانی دینی و عمل به این اعتقاد در تمامی دوران زندگی خویش بوده است؛ لذا کمتر حادثه مهمی را در آن دوره زمانی در جامعه مسلمین یا در کشور ایران و در منطقه فارس می‌توان یافت که نسبت به آن حادثه، عکس‌العمل و موضع‌گیری قوی و مؤثر نداشته و به عنوان یک روحانی، برای مردم روشنگری ننموده و یا در مشکلات، به یاری‌شان نشتافته باشد! ایشان از سنین جوانی در انقلاب مشروطه ایران و سپس هنگام تحصیل در نجف اشرف در انقلاب 1920م مردم عراق علیه استیلای عمّال انگلیس، که آن نهضت عظیم روحانیت شیعه در عراق را «ثوره‌العشرین» یا «جنگ استقلال» عراق می‌نامند، حضور جدی داشتند.
 
برخی تربیت‌یافتگان محضر آیت‌الله شیرازی
تقلید از ایشان، از همان ابتدای ورود آن بزرگوار از نجف اشرف به شیراز شروع شد و اینک سزاوار است بعضی از شناساترین شاگردان آن مرحوم را به اختصار معرفی نماییم:
1. مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی: که مهم‌ترین حلقه اتصال «نهضت نور» با «انقلاب امام خمینی(ره)» شمرده می‌شوند؛
2. مرحوم آیت‌الله حام سیدعبدالعلی موسوی لاری(آیت‌اللهی): امام‌جمعه فقید لار و نماینده ولی فقیه در لارستان؛
3. مرحوم آیت‌الله حاج شیخ یحیی انصاری: که از مبرزترین شاگردان آیت‌الله سیدمحمدحسین طباطبائی، آیت‌الله بروجردی و امام خمینی به‌شمار آمده و سال‌ها در حوزه علمیه قم از اساتید ممتاز و از اسوه‌های مجاهد و مبارز حوزه علمیه قم شناخته می‌شوند؛
4. آیت‌الله حاج شیخ حسین شب زنده‌دار: ایشان قریب به چهل سال از اساتید حوزه علمیه قم محسوب می‌شدند؛
5. آیت‌الله حاج شیخ ابوالقاسم محجوب: از اساتید حوزه علمیه قم؛
6. آیت‌الله دکتر احمد بهشتی: از اعضای مجلس محترم خبرگان و نیز از برجسته‌ترین اساتید حوزه علمیه و دانشگاه؛
7. مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمد خادم الحسینی: هم‌دوره و همدرس با مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی؛
8. مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیدشمس‌الدین آیت‌اللهی؛
9. مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی‌اکبر طوبایی؛
10. مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیدحسین ساجدی؛
11. مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج سیدامرالله هاشمی؛
12. مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی‌اصغر سمتی؛
13. جناب حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمدعلی توکلی؛
14. مرحوم حاج شیخ عسگر جنیدی: که از فدائیان اسلام و یاوران شهید نواب صفوی بوده است
و برخی از شاگردان آیت‌الله شیرازی که از چهره‌های برجسته علمی و دارای فضل حوزوی بوده، لیکن ملبّس به لباس روحانیت نشدند. در صدر آنها برادرزاده ایشان مرحوم حاج سیدمحمدرضا حسینی الهاشمی (مؤسس و صاحب امتیاز روزنامه «مهر ایزد» و نویسنده چهار کتاب ارزنده «علم و کلام جدید»، «از آغاز تا فرجام قرآن» و...)، مرحوم حاج شیخ محمدجواد دادخواه شیرازی (که در اکتساب علوم اهل بیت از آیت‌الله شیرازی زبانزد خاص و عام و دارای تألیفات گسترده است)، مرحوم دکتر محمدجواد نصیری (استاد فاضل دانشگاه تهران) و آقایان دکتر دلائلی و دکتر ابوالحسن محمدی، که هر دو از شخصیت‌های علمی و اساتید ممتاز دانشگاه تهران بوده‌اند.
 
گزارشی از یک حیات سیاسی پرتکاپوی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی
اینک با تنظیم فهرستی روشنگر، فرازهایی از زندگانی پرفراز و نشیب آن چهره کم‌نظیر عالم تشیع، به صورت پیوسته و پیگیر به خوانندگان عزیز تقدیم می‌شود تا میزان مساعی و مجاهدت آن آیت عظمای حق، در طول تاریخ معاصر برای اهل نظر روشن‌تر گردد؛ با این توضیح که هر فراز، دارای نوعی وحدت و پیوستگی درونی است و یک یا چند سال پیاپی، از عمر پربرکت آیت‌الله شیرازی را دربر می‌گیرد؛ به گونه‌ای که چون زنجیره‌ای منظم، نهایتا تمام زندگانی نورانی آن بزرگ‌مرد عالم تشیع را شامل شده و نقش تاریخی حضرت ایشان را مشخص‌تر می‌نماید. قابل تذکر آنکه ممکن است برخی از خوانندگان گرامی، در ضمن مطالعه فرازهای چهارده‌گانه به مطالبی برخورد نمایند که در بدو نظر، رابطه مستقیم آن موارد را با آیت‌الله شیرازی در نیابند، لیکن با کمی دقت متوجه خواهند شد که آن رویداد، در حقیقت زمینه‌ساز و بستر حضور آن شخصیت تاریخ‌ساز در میدان مبارزه بوده است و بدون ذکر آن، مسیر حوادث تاریخی دچار ابهام و احتمالا ازهم‌گسیختگی می‌شده است و چه بسا بعضی از حوادث چون «شهادت نواب صفوی»، مستقیما علت احساس در انجام وظیفه الهی آن بزرگوار بوده است.
 

• فراز اول: تا پایان انقلاب مشروطه

• فراز دوم: در کشور عراق و حوزه نجف

• فراز سوم: باز آمدن به وطن در آغاز سلطنت رضاخان

• فراز چهارم: شکستن حصر و تأسیس حزب برادران

• فراز پنجم: دوران اشغال ایران به وسیله بیگانگان

• فراز ششم: علنی ساختن حزب برادران

• فراز هفتم: نهضت فرهنگی آیت‌الله شیرازی:

• فراز هشتم: مروری بر یک حرکت تاریخی و بزرگ!

• فراز نهم: طوفان در راه است!

• فراز دهم: آغاز عصر مصدق

• فراز یازدهم: افلاطون کج رفتی!

• فراز دوازدهم: ایران در سراشیبی سقوط!

• فراز سیزدهم: شورش در شیراز!

• فراز چهاردهم: کودتا و پس از کودتا