امام خمینی بعد از ورود به ایران، ابتدا در مدرسه رفاه ساکن شدند، اما به دلیل ملاحظات امنیتی به مدرسه علوی نقل مکان کردند. با ورود امام به این مدرسه، که نخستین مدرسه مذهبی مدرن در ایران به‌شمار می‌آمد، تصمیماتی اتخاذ شد که نقش مهمی در مسیر انقلاب داشت

 
هنگامی که انقلابی در یک کشور رخ می‌دهد باید شاهد دگرگونی و تغییرات عظیم در بخش‌های مختلف باشیم؛ تغییراتی که برای آحاد مختلف جامعه و بسیاری از دنبال‌کنندگان بسیار جذاب و شنیدنی است. این امر در مورد انقلاب اسلامی ایران بسیار بیشتر مصداق پیدا می‌کند؛ زیرا انقلاب ایران تنها حرکت نخبگان علیه نظام حاکم نبود. انقلاب اسلامی در واقع جوش و خروش اقشار، طبقات و گروه‌های مختلف مردمی بود که از ظلم و استبداد نظام حاکم به تنگ آمده بودند و در پی آفرینش نظمی نو بودند؛ نظمی که بتواند درخواست‌ها و نیازهایشان را پاسخگو باشد و دغدغه‌ها و نگرانی‌هایشان را جامعه عمل پوشاند؛ نظمی که باید توسط رهبران انقلاب پی ریخته می‌شد. در این زمینه حضور رهبر انقلاب در مدرسه علوی در روزهای ابتدایی انقلاب بسیار راهگشاست. در واقع به عبارتی می‌توان گفت که یکی از مقاطع مهم پس از پیروزی انقلاب که در آنجا تصمیمات مهمی برای آینده کشور گرفته شد حضور کوتاه اما بسیار مهم حضرت امام خمینی در مدرسه علوی بود. ایشان در چند روز حضور خویش در این مدرسه، در دیدار با قشرهای مختلف مردم مسائل و نکات بسیار مهمی را مطرح کردند که تلاش می‌شود در سطور زیر تا حدودی به آن پرداخته شود.


تابلویی که مسیر مدرسه علوی تهران را به مشتاقان امام خمینی نشان می‌دهد (بهمن 1357)
 
پیروزی انقلاب و حضور امام در مدرسه علوی
مدرسه علوی در سال 1335ش تأسیس شد؛ هنگامی که علامه کرباسچیان و تعدادی روحانی دیگر تصمیم گرفتند نخستین مدرسه مذهبی مدرن را در ایران ایجاد کنند. این مدرسه بعدا در روزهای نخستین انقلاب و در مقطعی که میزبان امام خمینی بود به شهرت رسید. البته امام بعد از ورود به ایران، ابتدا در مدرسه رفاه ساکن شدند، اما به دلیل ملاحظات امنیتی به مدرسه علوی نقل مکان کردند. ایشان پیش از سکونت در مدرسه علوی و هنگام ورود به ایران در بهشت زهرا نیز نطقی تاریخی ایراد فرمودند که هنوز بعد از چهل سال، منبع و راهنمای انقلاب به‌شمار می‌آید؛ بااین‌حال حضور در مدرسه علوی و دیدار با قشرها و گروه‌های مختلف مردمی جایگاه خاص خود را داشت.  


دیدار مردم با امام خمینی در روزهای اقامت ایشان در مدرسه علوی تهران
 
تأکید بر اهمیت نقش مردم   
با حضور امام خمینی در مدرسه علوی، مردم که به‌شدت مشتاق دیدار با رهبر انقلاب بودند، به این مدرسه خروشان شدند. یکی از نکات جالب در نخستین دیدار امام با مردم، توجه خاص ایشان و نگاه غیرجنسیتی به انقلابیون بود. در اولین دیدار به دلیل نبود مأموران امنیتی زن، برخی از سران انقلاب از امام خواستند که دیدار با زنان انجام نشود. نگرانی سران انقلاب این بود که شاید ازدحام جمعیت باعث شود حجاب خانم‌ها به درستی رعایت نشود. این موضوع را به اطلاع امام رساندند؛ امام در جواب فرمودند: آیا فکر می‌کنید اعلامیه‌های شما باعث شد انقلاب پیروز شود؟! همین‌ها بودند که شاه را از مملکت بیرون کردند. بروید و وسایل آسایش و رفاه آنها را فراهم کنید. وقتی فرمان امام صادر شد، انتظامات بانوان تشکیل و درنتیجه زنان نیز توانستند به دیدار امام شرفیاب شوند. این رویداد به‌خوبی نشان می‌دهد که از نگاه امام خمینی، تنها مردان نبودند که انقلاب را به پیروزی رساندند، بلکه زنان نیز ازآنجاکه تقریبا نیمی از جمعیت کشور را شکل می‌دهند، جایگاه خاص خودشان را داشتند؛ بدین ترتیب می‌توان گفت که از همان ابتدای انقلاب بر اهمیت نقش زنان در جامعه تأکید شد.1
 
یکی از حوادث تاریخی که در مدرسه علوی و به نام آن در تاریخ ثبت شد فرمان صدور تشکیل دولت موقت بود. به هر صورت در این روز و در میان جمعی از خبرنگاران داخلی و خارجی و در آمفی تئاتر مدرسه علوی، حکم نخست‌وزیری به بازرگان اعطا شد. امام در صحبت‌های خود انتخاب مهدی بازرگان را بر اساس رأی و نظر شورای انقلاب دانست  
دیدار با همافران
در روز 13 بهمن‌ماه 1357ش، یعنی یک روز پس از ورود امام به ایران، جمعی از همافران به دیدار امام شتافتند؛ جمعی که از رژیم سابق بریده و در واقع به انقلاب پیوسته بودند. حساسیت امر ایجاب می‌کرد که نیروهای نظامی از اولین گروه‌هایی باشند که به دیدار امام می‌روند. در واقع دیدار این نیروها با امام تنها یک روز پس از بازگشت ایشان به کشور از اهمیت آن حکایت می‌کرد. امام در دیدار با آنها ضمن نشان دادن قاطعیت خود در برخورد با رژیم شاهنشاهی اعلام کردند که ارتش حق برخورد با این نیروها را ندارد. ایشان به‌صراحت گفتند که تنها جرم این نیروها پیوستن به انقلابی است که به دست آحاد مردم شکل گرفته و خواست قاطبه ملت است. امام بار دیگر به نظامیان تذکر داد که به اراده و خواست ملت ایران تمکین کنند و دست به جنایت نزنند، اما موضوع جالب‌تر این است که امام گفتند که از ارتش هر کسی که توبه کند و به امواج خروشان ملت بپیوندند ما با جان و دل این توبه را می‌پذیریم و به آنها امان می‌دهیم.2


بیعت همافران نیروی هوایی ارتش با امام خمینی در مدرسه علوی (19 بهمن 1357)
 
امام خمینی با این رویکرد دو هدف عمده را دنبال می‌کرد؛ ایشان در عین حال که با هوشمندی تمام قصد داشتند از فروپاشی ارتش جلوگیری کنند بر این باور بودند که ارتش باید روش خود را تغییر دهد و در مسیر مردمی انقلاب قرار گیرد. از سوی دیگر ایشان با بازگذاشتن راه توبه و بازگشت نیروهای نظامی به صفوف ملت تلاش می‌کردند از کشتار مردم در جریان انقلاب جلوگیری کنند. در واقع هدف عمده ایشان این بود که انقلاب اسلامی با کمترین تلفات به پیروی برسد و در این راه خون‌های کمتری ریخته شود. از طرف دیگر امام بر این باور بود که نظم و سامان نیروی نظامی نیز نباید به هم بریزد و ارتش از هم فروبپاشد.3
 
در واقع امام خمینی از نیروهای نظامی خواستند که به انقلاب بپیوندند و در عوض انقلاب نیز با آغوش باز از آنها استقبال خواهد کرد و آنها را خواهد پذیرفت. فروپاشی ارتش می‌توانست برای کشور بسیار مصیبت‌بار باشد، کشور را دچار نوعی آشوب و ازهم‌گسیختگی کند و وقایع تلخی را رقم زند؛ اتفاقی که در نهایت با درایت امام مدیریت شد؛ نیروهای نظامی و ارتش به انقلاب پیوستند، سامان ارتش از میان نرفت و انقلاب با صرف هزینه کمتری مسیر خود را در راه پیروزی قطعی و نهایی پیمود. اما تصمیمات مهم امام خمینی در مدرسه علوی فقط به این مسائل محدود نماند و مسائل مهم‌تری نیز در مدت اقامت رهبر انقلاب در این مدرسه ارزیابی و درباره آنها تصمیم‌گیری شد. یکی از این موارد تشکیل دولتی انتقالی بود که بتواند مسیر گذار را به‌درستی بپیماید؛ تصمیمی که در روز 14 بهمن‌ماه 1357ش بررسی شد. در این زمینه شورای انقلاب، که متشکل از سران انقلابی بود، تنها دو روز پس از ورود امام خمینی به کشور، زمینه و بستر را برای دولت انتقالی فراهم کرد.    
 
تشکیل دولت جدید
پس از رایزنی‌های اولیه، در روز 16 بهمن‌ماه 1357ش تصمیم گرفته‌شده اعلان شد. ابتدا امام خمینی در نطقی از مسئولان وقت کشور خواست کنار بروند تا زمینه تشکیل دولت جدید فراهم شود. به تعبیر امام روی کار آمدن رژیم پهلوی از اول خلاف عقل بود و کشور را به سیر قهقرایی برد. از نظر امام، هر ملتی و هر نسلی باید سرنوشت خودش را خودش تعیین کند و بر همین اساس نسلی که انقلاب کرده بود نیز باید همین راه را در پیش می‌گرفت. ایشان از مهدی بازرگان خواست دولت موقت را به صورت رسمی تشکیل دهد. درواقع یکی از حوادث تاریخی که در مدرسه علوی و به نام آن در تاریخ ثبت شد فرمان صدور تشکیل دولت موقت بود. به هر صورت در این روز و در میان جمعی از خبرنگاران داخلی و خارجی و در آمفی تئاتر مدرسه علوی، حکم نخست‌وزیری به بازرگان اعطا شد. امام در صحبت‌های خویش، انتخاب مهدی بازرگان را بر اساس رأی و نظر شورای انقلاب دانستند. ایشان سپس افزودند که بازرگان وزرای خود را به شورای انقلاب معرفی خواهد کرد تا این شورا به بررسی صلاحیت این اشخاص بپردازد. پس از صحبت‌های امام، اکبر هاشمی رفسنجانی نیز حکم امام را که در آن وظایف دولت موقت ذکر شده بود، قرائت کرد. این وظایف به ترتیب عبارت بودند از: اداره امور جاری مملکت، برگزاری رفراندوم و تغییر نظام سیاسی کشور، تشکیل مجلس خبرگان برای تصویب قانون اساسی و برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی.4


مراسم معرفی مهدی بازرگان به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت از سوی امام خمینی در سالن آمفی‌تئاتر مدرسه علوی تهران (15 بهمن 1357)
 
بدین‌ترتیب به‌صراحت می‌توان گفت که امام دغدغه تشکیل حکومت را از همان روزهای ابتدایی حضورشان در کشور داشتند. در واقع تنها چهار روز بعد از حضور امام در ایران بود که ایشان حکم دولت موقت را برای سروسامان دادن به امور امضا کردند. در همین مقطع انقلاب بود که بختیار تلاش کرد انقلاب مردم ایران را مصادره کند. او حتی در صحبت‌هایی مدعی شده بود که اگر امام بخواهد خلاف قانون اساسی کشور کاری انجام دهد، ارتش و نیروهای نظامی با او برخورد خواهند کرد. به‌هرروی امام موفق شد با انتخاب دولت موقت قطار انقلاب را در ریل خود قرار دهد و مانع از آن شود که هواداران نظام شاهنشاهی جریان و مسیر انقلاب را منحرف کنند.5


دیدار هیئت کویتی با امام خمینی در سالن اجتماعات مدرسه علوی
 
در مجموع باید گفت که با توجه به اینکه روزهای حضور امام در مدرسه علوی روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی بود و هنوز پیروزی نهایی و قطعی به‌دست نیامده بود تصمیمات مهمی برای ادامه مسیر مبارزه گرفته شد؛ از نحوه چگونگی برخورد با ارتش که هنوز به صورت کامل به انقلاب نپیوسته بود تا تشکیل دولت موقت که وظیفه مدیریت کشور در دوران گذار را بر عهده داشت. البته تصمیمات به همین موارد محدود نماند و تکمیل کردن اعضای شورای انقلاب و سازمان‌دهی مبارزات از دیگر مواردی بود که نام آن با مدرسه علوی گره خورد و در تاریخ معاصر ایران ثبت شد.
 
پی نوشت:
 
1. داوود قاسم‌پور، دهه سرنوشت‌ساز، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1389، صص 133-165.  
2. اکبر قاسملو و معصومه آقاجان‌پور، تاریخ شفاهی کمیته استقبال از امام خمینی(ره)، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1393، ص 167.
3. همان، ص 168.
4. اکبر هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات سال‌های 1357 و 1358: انقلاب و پیروزی، دفتر نشر معارف انقلاب، 1383، ص 167.
5. همان‌جا.