نقشِ زنده‌یاد آیت‌الله محمدعلی تسخیری، در اشاعه اندیشه تقریب مذاهب اسلامی در عصر حاضر، کم‌بدیل و بس مؤثر می‌نماید. هم ازاین‌روی این تلاش مؤثر و سازنده، باید توسط همراهان آن فقید سعید، روایت، تحلیل و ماندگار شود. در گفت‌وشنود پی‌آمده، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجلال‌الدین میرآقایی دراین‌باره سخن گفته است

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ 
سؤال نخست ما در این گفت‌وشنود، از مبدأ آشنایی شما با زنده‌یاد آیت‌الله محمدعلی تسخیری است و اینکه این آشنایی، چگونه تعمیم و توسعه یافت؟
بسم الله الرحمن الرحیم. بنده از زمانی که مرحوم آیت‌الله تسخیری، دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) بودند، در کنفرانس‌های مختلف در داخل و خارج از کشور، ایشان را همراهی می‌کردم و می‌دیدم با اینکه دبیرکل مجمع اهل‌بیت(ع) هستند، اما به‌شدت اندیشه تقریبی نیز دارند! بسیاری به این حقیقت اذعان کرده‌اند که ایشان، در سطح بین‌المللی شناخته‌شده‌تر بودند تا در داخل کشور! شاید هیچ شخصیت ایرانی‌ به اندازه ایشان، در کنفرانس‌های مختلف سراسر دنیا شرکت نکرده باشد! ایشان با زبان عربی، خلق‌وخو و آداب و رسوم عرب‌ها و اهل سنّت، آشنایی زیادی داشتند و به همین دلیل در کشورهای مختلف، بسیار موفق عمل می‌کردند. آقای تسخیری در بسیاری از کنفرانس‌هایی که شرکت می‌کردند، نفر اول اجلاس بودند! این نکته‌ای بود که خود من، بارها شاهدش بودم. ایشان هر جا که مسائل سیاسی مطرح می‌شد، به دلیل آشنایی با دنیای اسلام، در دفاع از اصول سیاسی انقلاب اسلامی، بسیار قوی ظاهر می‌شدند. تمام فعالان سیاسی و علمی و فرهنگی دنیای اسلام، ایشان را به عنوان یک شخصیت برجسته می‌شناختند و انصافا هم، جزء نخبگان عالم اسلام بودند.
مهم‌ترین ویژگی اخلاقی ایشان، تواضع، حسن خلق، خستگی‌ناپذیری، پرتلاش بودن و برخورداری از سعه صدر بود. در بعضی از سفرها، صبح‌ها که بیدار می‌شدم، می‌دیدم ایشان دارند نماز صبح می‌خوانند؛ چون دیسک کمر داشتند، پزشک تجویز کرده بود که در صورت دسترسی به استخر، صبح‌ها یک‌ساعتی شنا کنند. بعد از صرف صبحانه، به محل کنفرانس می‌رفتند و تا ظهر، به بحث و گفت‌وگو می‌پرداختند. ظهرها بعد از صرف ناهار، معمولا به شرکت‌کنندگان در کنفرانس، یکی دو ساعتی وقت استراحت داده می‌شود. ایشان این وقت را هم، صرف مصاحبه با رسانه‌ها می‌کردند و یا در جلسات مختلف کمیسیون‌ها شرکت می‌کردند. ایشان به‌خوبی، به نقش رسانه‌ها آگاهی داشتند و به همین دلیل، همیشه با روی باز آنها را می‌پذیرفتند. بعد از آن هم دوباره در جلسه کنفرانس ــ که تا ساعت 8 شب طول می‌کشید ــ شرکت می‌کردند. بعد از صرف شام هم، در جلسه کمیسیون به کار ادامه می‌دادند! خلاصه ایشان از اذان صبح تا 12 شب در تکاپو بودند، که نشانه علاقه و انگیزه بالای آن بزرگوار بود. آیت‌الله تسخیری در اوج خستگی هم، هرگز عصبانی و بی‌حوصله نمی‌شدند. همیشه با تواضع، خنده و حسن خلق، با دیگران روبه‌رو می‌شدند.
 

 
ارزیابی شما از جایگاه علمی ایشان چیست؟
تعداد کتاب‌هایی که ایشان نوشته‌اند، تسلط علمی و در عین حال پرکاری ایشان را نشان می‌دهد. من چند ماهی هم، در محضر ایشان درس خواندم و تسلط ایشان بر فقه، اصول و تفسیر را دیده‌ام. در مباحث علمی، حافظه‌ای عجیب، ذهنی بسیار فعال و رفتاری منطقی و تأثیرگذار داشتند. گاهی اوقات در بعضی از کنفرانس‌ها، افراد تندرو و مخصوصا سلفی‌ها، خیلی بد برخورد می‌کردند و ایشان با نهایت خویشتن‌داری و با حسن اخلاق، با آنان مواجه و ابدا با طرف درگیر نمی‌شدند یا پرخاش نمی‌کردند! این رفتار، همه را تحت تأثیر قرار می‌داد و گاهی خود اهل سنّت هم، در برابر آن تندروی‌ها، از ایشان دفاع می‌کردند.
 
در سخنانتان، به اندیشه تقریبی آیت‌الله تسخیری اشاره کردید. این رویکرد، چه پیشینه‌ای دارد و در عصر حاضر، سهم آیت‌الله تسخیری در آن، چقدر است؟
اندیشه تقریبی در جهان اسلام، تفکر بسیار مهمی است و بسیاری از علمای بزرگی که فکر تقریب را می‌شناختند، در زمینه تحقق آن فعالیت می‌کردند؛ مثلا آیت‌الله صافی گلپایگانی در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، کتابی نوشته‌اند که تفکر تقریب، در سراسر آن دیده می‌شود. در میان علمای شیعه خارج از ایران هم، این تفکر مسوبق به سابقه است. مرحوم اسد حیدر کتابی دارد به نام: «الامام الصادق و المذاهب الاربعه». این کتاب نزدیک به شش دهه قبل، توسط این عالم شیعه ــ که عضو دارالتقریب هم نبوده ــ نوشته شده و مذاهب چهارگانه را با نهایت امانتداری، بی‌آنکه کوچک‌ترین اهانتی به امام یا پیروان این نحله‌ها بکند، روایت و با نثری بسیار زیبا، همه را تحلیل و نهایت انصاف و بی‌طرفی را هم در این قضیه، رعایت کرده است. اثر دیگر متعلق است به امام محمد ابوزهره، شامل هشت جلد در مقایسه مذاهب مختلف اسلامی. او هم بسیار سعی کرده است که بدون تعصب و منصفانه، این مذاهب را با هم مقایسه کند؛ حال آنکه چقدر موفق بوده، جای بحث دارد.
با این سابقه در سال 1369، به فرمان مقام معظم رهبری «مجمع التقریب بین المذاهب الاسلامیه» تأسیس شد که بعدا نام فارسی آن شد «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی». در آن زمان، مرحوم شیخ محمدتقی قمی زنده بودند و در اروپا زندگی می‌کردند. حضرت آقا کسانی را فرستاده بودند تا با ایشان هم مشورت کنند. ایشان خیلی خوشحال شده بودند که قرار است این کار در ایران انجام شود. آیت‌الله صافی می‌گفتند: «من با آقای قمی در تماس بودم و ایشان از این حرکت، بسیار خوشحال بودند». به‌هرحال روند تأسیس مجمع تقریب، طی شد و مرحوم آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی، به عنوان اولین دبیرکل آن انتخاب شدند. ایشان بیش از هر کس دیگری، در این زمینه سابقه علمی، ذوق تبلیغی و انگیزه کار داشتند. بعد از انتخاب ایشان، شورای عالی تشکیل و اساس‌نامه آن نوشته شد. آیت‌الله واعظ‌‌زاده به مدت ده سال، دبیرکل مجمع بودند. در شورای عالی مجمع، بزرگانی از عراق،‌ پاکستان، افغانستان، مالزی، نیجریه، هندوستان، سودان و برخی دیگر از کشورهای اسلامی حضور داشتند. مرحوم مولوی منصور از افغانستان، عضو این شورای عالی بود، که ایشان را ترور کردند و به شهادت رساندند. بعد از استعفای آیت‌الله واعظ‌زاده، آیت‌الله تسخیری به دبیرکلی انتخاب شدند. همان‌طور که اشاره کردم پیش از آن، ایشان دبیرکل مجمع اهل‌بیت(ع) بودند...
 
علاوه بر این، ظاهرا مسئولیت برگزاری کنفرانس‌های وحدت اسلامی هم، به عهده ایشان بود؛ این‌طور نیست؟
بله؛ تا آن زمان سازمان تبلیغات اسلامی، برای چهارده دوره، کنفرانس وحدت اسلامی را برگزار کرده بود. در آن دوره ایشان در سازمان تبلیغات اسلامی، معاون امور بین‌الملل بودند. بعد از تأسیس مجمع تقریب، مسئولیت برگزاری کنفرانس وحدت اسلامی هم، به عهده این نهاد قرار گرفت. از نظر آیت‌الله تسخیری، راه تقریب و اهل‌بیت(ع) یکی بود. ایشان معتقد بودند: «باید از تمام امکانات رسانه‌ای از جمله فضای مجازی، حرفمان را به گوش مسلمانان و بلکه آزادگان جهان برسانیم و از ابزار هنری و روش‌های غیرمستقیم، که تأثیرات بیشتری روی توده مردم دارند، استفاده بهینه کنیم؛ زیرا دشمن با استفاده از همین ابزار، به تخریب افکار و اعتقادات مردم می‌پردازد...». صد سال پیش وقتی سیدجمال‌الدین اسدآبادی، از تقریب مذاهب اسلامی حرف می‌زد، حتی علمای آن زمان هم، نمی‌توانستند تحمل کنند، چه رسد به مردم کوچه و بازار، ولی امروز خوشبختانه خیلی‌ها، به اهمیت موضوع پی برده‌اند. البته تبلیغات و برنامه‌های دشمن هم، که منافع او در گرو تفرقه بین مذاهب مختلف اسلامی است، فراوان‌اند و دراین‌باره، سم‌پاشی‌های فراوانی هم صورت می‌گیرد.
 
شما قاعدتا از دوران همکاری با ایشان، خاطرات فراوانی هم دارید. در این بخش از گفت‌وگو، به یکی از مهم‌ترینِ آنها، اشاره کنید.
خاطرات که فراوان‌اند. یک‌بار در کنفرانسی با عنوان تفاهم مذاهب، که در الجزایر برگزار شده بود، آیت‌الله تسخیری پیشنهاد دادند: در قطعنامه کنفرانس، بندی هم درباره فلسطین اضافه شود. چند نفر از جوانان دانشگاهی الجزایری اعتراض کردند که مسئله فلسطین به ما چه ارتباطی دارد؟ آیت‌الله تسخیری که سکته کرده و به‌شدت ضعیف شده بودند، با کمک عصا خودشان را به سختی پشت تریبون رساندند و درحالی‌که نفس نفس می‌زدند، درباره فلسطین یک سخنرانی جانانه کردند و تمام افراد حاضر در جلسه را به‌شدت تحت تأثیر قرار دادند. من حقیقتا بسیار افتخار کردم که در معیّت ایشان هستم!
 
و سخن آخر؟
غرب با تقویت تکفیری‌ها و متعصب‌ها، جلوی حرکت تقریب را می‌گیرد؛ زیرا وحدت اسلامی برای آنها، خطرناک است! هرچند وقت یک‌بار می‌بینیم که دشمنان اسلام با عَلَم کردن گروه‌های تندرو و افراطی، برای اختلاف انداختن بین مذاهب مختلف اسلامی،‌ مخصوصا شیعه و سنّی، چه جنایاتی را مرتکب می‌شوند. اگر مسلمانان با این ترفندها آشنا و در قبال آنها هوشیار باشند، هیچ‌یک از ترفندهای دشمن مؤثر نخواهد بود، اما اگر ناآگاه و ساده باشند، آنها به اهداف خود دست می‌یابند! تمام تلاش مجمع تقریب، برای بالا بردن سطح آگاهی و هوشیاری مسلمانان است.