اجرای دستورات اسلام وعده‌ای بود که دکتر مصدق به فدائیان اسلام داده بود، ولیکن در هنگام عمل، شانه خالی کرد. این شانه خالی کردن را دکتر مصدق به صورت اغنایی با فدائیان اسلام مطرح نکرد

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ به نقل از پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شهید سیدمجتبی نواب صفوی شخصیتی کم‌نظیر در تاریخ معاصر ایران است. مجاهدت‌های او در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نمود پیدا کرد. وی از جمله داعیان مبارزه با رژیم اشغالگر قدس بود. نواب صفوی و یارانش در بزنگاه‌های سیاسی نیز نقش‌آفرین بودند؛ اقدام مهم آنها در ترور رزم‌آرا موجب شد مسیر ملی کردن صنعت نفت ایران هموار شود.
به‌رغم عملکرد مثبت شهید نواب صفوی در عرصه تاریخ معاصر ایران، گروهی با تحریف تاریخ، به دنبال تخطئه نواب‌اند. به بهانه سالگرد شهادت شهید نواب صفوی و یارانش، از گروهی از صاحب‌نظران و اهالی تاریخ، درباره ریشه دشمنی‌ها با نواب صفوی سؤال کردیم.
 
پاسخ اول از دکتر موسی حقانی
دکتر موسی حقانی، رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر و تاریخ‌نگار بنام، در گفت‌وگو با پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پاسخ به این سؤال گفت: شهید نواب صفوی از پیشگامان مبارزات اسلامی بعد از شهریور 1320 در ایران است. ایشان در آن مقطع، با افرادی که به دنبال لطمه زدن به ریشه‌های شعائر اسلامی و شیعی بودند، مبارزه کرد.
وی با اشاره به فعالیت‌های نواب در دوران نهضت ملی نفت یادآور شد: شهید نواب در جریان ملی شدن نفت به صورت جدی به مبارزه با سلطه انگلیس پرداخت.
این تاریخ‌نگار، رویکرد دینی و بنیادین نواب به اسلام را مکتب محرکه و برنامه‌ای برای جامعه بشری خواند و تصریح کرد: این دیدگاه شهید نواب به مذاق افرادی که به دین اعتقادی ندارند و یا افرادی که برای دین جایگاه اجتماعی قائل نیستند و دین را امری فردی می‌دانند، خوش نمی‌آید. این افراد در مقابل شهید نواب و مواضع او عکس‌العمل نشان دادند و همان موقع هم با او مخالفت کردند. این مخالفت تاکنون نیز ادامه دارد.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر ایران، دسته دیگر از دشمنان نواب را سلطنت‌طلبان دانست و گفت: به زمره مخالفان شهید نواب صفوی می‌توانیم دربار و حکومت پهلوی و هواداران آنها را نیز اضافه کنیم. اینها در همان مقطع با شهید نواب و دیدگاه‌های او درگیر بودند. تداوم این مخالفت‌ها با شهید نواب از زمان حکومت پهلوی تا کنون، بیشتر به اصرار شهید نواب صفوی بر اجرای دستورات اسلام بر می‌گردد. او به تفکیک دین از سیاست قائل نبود.
دکتر حقانی با اشاره به دشمنی روشنفکران غرب‌گرا و ضد دین با رهبر جمعیت فدائیان اسلامی گفت: برخورد نواب با کسروی به جهت ستیز او با دین اسلام، یکی از پایه‌های اصلی هجمه علیه شهید نواب صفوی است. عمدتا روشنفکران ضد دین این حملات را هدایت می‌کنند.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر تصریح کرد: افرادی که قائل به حکومت اسلامی نیستند و نگاهی کاملا سکولار به دین دارند نیز در زمره مخالفان شهید نواب قرار می‌گیرند. می‌توانیم بگوییم برخی از ملّیون هم از مخالفان نواب صفوی هستند و علیه او صحبت می‌کردند. برخی از ملّیون علاوه بر نگاه سکولاری که داشتند، به جهت برخوردی که شهید نواب با مصدق داشت، مخالف نواب بودند. درگیری‌های نواب با دکتر مصدق بر سر اجرای دستورات اسلام بود. اجرای دستورات اسلام وعده‌ای بود که دکتر مصدق به فدائیان اسلام داده بود، ولیکن در هنگام عمل، شانه خالی کرد. این شانه خالی کردن را دکتر مصدق به صورت اغنایی با فدائیان اسلام مطرح نکرد و به سمت برخورد انتظامی با فدائیان اسلام و دستگیری شهید نواب صفوی و شکنجه وحشتناک فدائیان اسلام در زندان رفت. ظاهرا دکتر فاطمی هم در این برخورد انتظامی نقش داشت. در اینجا نه تنها خواسته‌های فدائیان اسلام اجرا نشد، بلکه آنها مورد شکنجه قرار گرفتند.
 

 
دکتر حقانی خاطرنشان کرد: به زمره مخالفان شهید نواب صفوی باید جریان‌های آمریکایی و انگلیسی را نیز اضافه کنیم. آنها اساسا با شخصیت‌هایی مانند شهید نواب صفوی که به دنبال احیای دستورات اسلام و استقلال کشور هستند، دشمنی دارند و تمام تلاش خود را انجام دادند و می‌دهند تا چهره شهید نواب را در جامعه تخریب کنند. نهایتا هم به جهت مخالفت فدائیان با پیمان بغداد و فعالیتی که در این حوزه داشتند، آنها را دستگیر کردند.
وی ادامه داد: اگر بازجویی‌هایی که رژیم پهلوی از شهید نواب و یارانش داشته را بخوانید، نکته برجسته‌ای که می‌بینید عصبانیت شهید نواب صفوی و یارانش از سلطه عریان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کفار و بیگانگان ــ به‌ویژه آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها ــ در ایران است. عصبانیت فدائیان ناشی از غیرت دینی‌شان است. فدائیان بسیاری از فجایع و جنایات آن دوران را ناشی از سلطه آمریکا و انگلیس می‌دانستند. در این زمینه هم فعالیت جدی داشتند. دو نفر از عوامل برجسته وابسته به بیگانگان به نام‌های هژیر، که وابسته به انگلیس‌ها بود، و دیگری رزم‌آرا، که بین انگلستان و آمریکا نقش بازی می‌کرد، را از سر راه ملت ایران برداشتند. همین اقدام فدائیان اسلام باعث شد که نهضت ملی نفت شکل بگیرد. اگر فدائیان اسلام رزم‌آرا را از سر راه برنمی‌داشتند، قطعا نهضت ملی کردن نفت ایران صورت نمی‌گرفت.
 
پاسخ دوم از مجید تفرشی
مجید تفرشی، محقق و سندپژوه، نیز در پاسخ به این سؤال گفت: مطالعات مربوط به تاریخ و تجربه فدائیان اسلام امری رایج بوده است، ولی اخیرا عده‌ای که جمهوری اسلامی و دست کم برخی جناح‌های آن را ادامه‌دهنده راه نواب صفوی می‌دانند، با تأکید و توجه بر تاریخ فدائیان اسلام، از این سوژه به عنوان یک نوع جنگ نیابتی پنهان و استفاده ابزاری از تاریخ علیه جمهوری یا برخی جناح‌های آن استفاده می‌کنند.
 

 
این تاریخ‌پژوه تصریح کرد: البته عده‌ای در نظام هم این طور فکر می‌کنند که جمهوری اسلامی یعنی راه و روش و منش نواب و فدائیان اسلام، و عده‌ای از مخالفان نظام هم از این ایده دفاع می‌کنند.
 
پاسخ سوم از قاسم تبریزی
قاسم تبریزی، مورخ و سندپژوه، نیز در جواب این سؤال گفت: برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی به شرایط زمانه تاریخی شهید نواب صفوی بیندازیم. در آن دوره، فدائیان در برابر فعالیت‌های ضد اسلامی، قد علم کردند. اولین اقدامی که فدائیان در این راستا انجام دادند، رسوا کردن و از بین بردن احمد کسروی بود. کسروی تحت حمایت شهربانی در زمان حکومت رضاخان فعالیت‌های ضد اسلام و ضد شیعی خود را آغاز کرد. او به واسطه تلاش‌های شهید نواب صفوی، از سوی مراجع ایران و عراق، مرتد اعلام شد.
تبریزی با اشاره به تکاپوی سیاسی نواب صفوی یادآور شد: در جریان نهضت ملی کردن نفت، عمال انگلیس فعال شدند که از آن جمله، هژیر بود. هژیر به عنوان اولین مانع ملی شدن نفت، در انتخابات مجلس شورای ملی دخالت کرد و طبق فتوای شرعی حذف شد. قتل هژیر یک جنبش ضد استعماری و ضد استبدادی را در جامعه به‌وجود آورد. طی سال‌های بعد، ترور رزم‌آرا نیز بر هموار شدن مسیر نهضت ملی کمک کرد.
این تاریخ‌نگار با اشاره به مبارزات نواب علیه رژیم صهیونیستی گفت: در همین ایام توسط غرب حکومتی پوشالی در قلب خاورمیانه به نام اسرائیل تشکیل شد. فدائیان اسلام به دستور آیت‌الله کاشانی هم‌زمان با اعلان موجودیت اسرائیل، مبارزات ضد صهیونیستی خود را آغاز کردند.
وی مخالفان نواب صفوی را سه گروه دانست و گفت: با توجه به آنچه گفته شد مخالفان فدائیان اسلام در اینجا مشخص می‌شوند: 1. استعمار انگلیس؛ 2. جریان سکولار و ضد اسلام؛ 3. صهیونیسم بین‌المللی. گناه نواب صفوی و فدائیان اسلام از نظر این گروه‌ها چیست؟ 1. دفاع از استقلال مملکت؛ 2. دفاع از اسلام؛ 3. دفاع از امت اسلامی. از این منظر کاملا مشخص می‌شود که چه گروه‌هایی و چرا علیه نواب صفوی و فدائیان اسلام هجمه می‌کنند.
 

 
تبریزی با اشاره به تحریف تاریخ یادآور شد: تحریف تاریخ توسط ماسون‌ها، سلطنت‌طلبان و افراد وابسته به استعمار و ضد دین شروع شد و به نواب صفوی و فدائیان تهمت و بهتان زدند که این امر خود باعث گمراهی نسل جوان در شناخت فدائیان اسلام شد. بعضی از افراد طوطی‌وار حرف دیگران را تکرار می‌کنند. تاریخ ایران را منهای شناخت استعمار نمی‌توانیم تحلیل کنیم. بعضی از افراد بدون اینکه شناختی از استعمار داشته باشند تاریخ را به صورت گزارش عادی زندگی مردم بیان می‌کنند و نقش پشت پرده استعمار غرب را مطرح نمی‌کنند. چرا این افراد در بیان تاریخ به خیانت و وابستگی رزم‌آرا اشاره نمی‌کنند؟ چرا وابستگی حسین علاء به لژ بیداری را بیان نمی‌کنند؟ چرا علیه حاکمیت استبدادی و استعماری محمدرضا چیزی نمی‌گویند؟ هدف این افراد، تخریب جریان دینی، اسلامی و ضد استعماری است. امروز جریانات انقلابی و اسلامی مورد شدیدترین هجمه‌ها قرار می‌گیرند. چرا علیه آیت‌الله کاشانی، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، شیخ فضل‌الله نوری و نواب صفوی مطلب می‌نویسند؟ دلیل کارشان این است که این افراد ضد استعمار و ضد استبداد بودند. غالب افرادی که علیه مبارزین ضد استعمار مطلب می‌نویسند، در جبهه استبداد و استعمار فعالیت می‌کنند. البته بعضی از افراد هم مطالب این گروه وابسته را طوطی‌وار تکرار می‌کنند و اطلاعاتی از تاریخ ندارند. این افراد بی‌اطلاع از خود سؤال نمی‌پرسند که برای چه به فردی که علیه استعمار مبارزه کرده توهین می‌کنند؟ طبیعی است تاریخ‌نویسان وابسته به استعمار غرب به فردی که علیه استبداد و صهیونیست مبارزه کرده توهین کنند.
 
پاسخ چهارم از محمدرضا کائینی
محمدرضا کائینی، تاریخ‌پژوه، نیز در پاسخ به این سؤال گفت: من در به‌کار بردن عبارت «تاریخ‌نگار» درباره افرادی که به شهید نواب صفوی هجمه می‌کنند تردید دارم. این هجمه، در واقع حمله به ریشه‌های تاریخی نظام جمهوری اسلامی است. بخشی از ریشه تاریخی جمهوری اسلامی به فدائیان اسلام برمی‌گردد. فدائیان اسلام گروهی بودند که خواهان اجرای دستورات اسلام در جامعه بودند و از نظر گفتمانی به جمهوری اسلامی نزدیک هستند. طبعا اگر قرار باشد یک جریان مورد تخطئه قرار بگیرد ریشه‌های آن نیز باید مورد حمله قرار بگیرد. من ازاین‌رو بیشتر ماجرا را از این جنبه تحلیل می‌کنم. کسانی که مخالف نظام جمهوری اسلامی هستند یا از مقطعی به بعد بریده‌اند در زمره مخالفین درآمدند برای حمله به چنین نظامی به ریشه‌های تاریخی آن نیز حمله می‌کنند.
 

 
پاسخ پنجم از محمدامین گلسرخی کاشانی
محمدامین گلسرخی کاشانی، نویسنده کتاب «جمعیت فدائیان اسلام در آئینه اسناد»، نیز دراین‌باره گفت: به نظر من صداقت و شجاعت شهید نواب علی‌الخصوص در دورانی که مصدق او را زندانی کرده بود برای خیلی‌ها قابل تحمل نبود و همین گروه امروز از فدائیان انتقام می‌گیرند.
 

شهید سیدمجتبی نواب صفوی در حال عزیمت از سلول انفرادی به سوی محل دادگاه نظامی (دی 1334)
 
وی ادامه داد: از دلایل دیگر هجمه علیه فدائیان این است که بعضی‌ها قصد دارند با چنگ زدن به این ریسمان، خود را مطرح کنند. بعضی‌ها که در یک سخنرانی به فدائیان تهمت زدند، امروز به واسطه آن سخنان دائما در رسانه‌های بیگانه در حال مصاحبه هستند.