تاریخ معاصر - نقشه انگلیسی‌ها در تعویق حقوق قزاق‌ها

بعد از طرح مقدمات کودتا، نیروهای قزاق بدون آنکه مقاومتی در برابر عوامل کودتا از خود نشان دهند، زمینه تحقق آن را فراهم ساختند. علت این موضوع هم گویا وضعیت مالی نامناسب قزاق‌ها بود؛ تا جایی که بسیاری از آنها ماه‌ها حقوقی دریافت نکرده بودند

پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ جان ال کالدول، وزیرمختار آمریکا در ایران، در اولین گزارش خود از کودتا در 22 فوریه 1921، آورده است: «نزدیک به هزار قزاق ایرانی روز گذشته از قزوین به سمت تهران حرکت کردند و بدون روبه‌رو شدن با هیچ مقاومتی، پایتخت را به تصرف خود درآوردند. آنها به غیر از رئیس‌الوزرا، مابقی اعضای کابینه را فورا دستگیر کردند؛ همچنین مقامات بلندپایه پیشین، ثروتمندان ایرانی، مشروطه‌خواهان و ناسیونالیست‌ها نیز در امان نماندند. به تعویق افتادن حقوق قزاق‌ها علت این اقدام قلمداد شده است».1

رضاخان وکیل‌باشی (گروهبان) در میان گروهی از تابین‌های (سربازان) تحت فرمان خود
شماره آرشیو: 130848-275م

البته طبق برخی از اسناد و مدارک برجای‌مانده، علت تعویق حقوق قزاق‌ها، طرح و نقشه انگلیسی‌ها بوده است. گفته شده است انگلیسی‌ها برای اجرای کودتای 1299، در اولین قدم باید دولت مشیرالدوله را ساقط می‌کردند. برای این منظور به عنوان اولین اقدام، مساعده 350 هزار تومانی را که از مدت‌ها پیش به قزاق‌ها می‌پرداختند، قطع کردند.2 درواقع انگلیس با این اقدام، با یک تیر چند هدف را نشانه گرفت. بر این اساس علاوه بر افزایش نارضایتی در میان قزاق‌ها، مشیرالدوله استعفا کرد و سپهدار رشتی جای او را گرفت. رشتی یکی از اعضای کمیته زرگنده بود که از چند گروه و محفل سیاسی انگلوفیلی تشکیل شده بود. نیروها و عناصر چندگانه این کمیته در آستانه کودتای 1299 به هم‌گرایی رسیده بودند و بر سر حمایت از کودتای رضاخان توافق داشتند.

پی نوشت:

1. محمدقلی مجد، از قاجار به پهلوی 1309-1298 بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، ترجمه سیدرضا مرزانی، مصطفی امیری، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1389، ص 156.
2. موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ایران و استعمار انگلیس: مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1391، ص 454.