مدرسه در آن سال‌ها حقیقتا یک مرکز انقلابی بود و همه طلاب آن در مسیر انقلاب بودند. عامل مهم در اداره چنین مرکز علمی، دینی و انقلابی، نظمی بود که ایشان در آن برقرار کرده و تمام امکانات مدرسه، استعداد و نیروهای فکری و معنوی طلاب و استادان را به خدمت اهداف و انگیزه‌های بلند دینی و انقلابی درآورده بود

 
پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ آیت‌الله قدوسی در مرداد 1306 در خانواده‌ای روحانی‌مسلک در نهاوند به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله ملا احمد یکی از علمای معروف در نهاوند و از مراجع تقلید آن دیار بود. وی همچنین مسئولیت امور شرعیه و قضاوت میان عموم مردم را برعهده داشت. او در علم و تقوا زبانزد خاص و عام بود. جد پدری ایشان آخوند ملا حسین نیز از علمای نهاوند و مردی دارای فضیلت و تقوا بود؛ همچنین عموی ملا احمد، آخوند ملاعلی‌اکبر نیز یکی از عارفان بنام بود و با اینکه در دوران جوانی از دنیا رفت، مردم او را به عنوان فردی صاحب کرامت می‎شناختند.1
 
دوران تحصیل آیت‌الله قدوسی
علی قدوسی، مانند همه همسالان خود دوران ابتدایی را در شهر نهاوند گذراند و تقریبا هفده‌ساله بود که تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم برود. این تصمیم از آن جهت گرفته شد که در نهاوند امکان ادامه تحصیل وجود نداشت. البته گفته شده است که پیش از رفتن او به حوزه علمیه قم، روحانى مبارزى به نام شیخ خطیب، که با حکومت رضاشاه مخالفت مى‌کرد و بدین سبب به زندان هم رفته بود، در مسجدى که ملا احمد در آن اقامه نماز جماعت مى‌کرد، سخن مى‌گفت. او روزى در بین صحبت‌هایش گفت:
 
«دیشب خواب دیدم فرزند کوچک آقا (ملا احمد) مورد لطف حضرت پیامبر(ص) قرار گرفته و حضرت با دست مبارک خود، بر سر او عمامه گذاشته است».2 برخی معتقدند این خواب نیز در مراجعت شهید قدوسی به حوزه علمیه بی‌تأثیر نبود. در هر صورت فارغ از این موضوع، شهید قدوسی بعد از ورود به حوزه علمیه، افتخار شاگردی نزد استادان آن دوره را پیدا کرد و توانست راه‌های ترقی را یکی پس از دیگری بپیماید. از جمله استادان وی در آن دوره می‌توان به شخصیت‌هایی چون شهید مطهری، شهید بهشتی، آیت‌الله محمدحسین طباطبائی، امام خمینی و سایر استادان بنام آن دوره اشاره کرد.
 

شهید آیت‌الله علی قدوسی در سال‌های آغازین طلبگی
 
دوران تحصیل آیت‌الله قدوسی در قم
دوران تحصیل در قم، با وجود آنکه بر بار علمی آیت‌الله قدوسی افزود، سختی‌های زیادی را متوجه او کرد. بااین‌حال حضور آیت‌الله قدوسی در حوزه، مقارن با شرایط سیاسی خاصی بود؛ در آن دوره افکار کمونیستى در بین جوانان رسوخ پیدا کرده و حزب توده تبلیغات گسترده‌اى در کشور به راه انداخته بود و بسیارى از دانشگاهیان به افکار الحادى پناه برده بودند.


 شهید آیت‌الله علی قدوسی در کنار حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی میلانی در بیت آیت‌الله العظمی میلانی در مشهد مقدس
 
با توجه به همین وضعیت، علامه طباطبائى بر آن شد که درسى خصوصى براى شاگردان ممتازش برقرار کند تا نخستین هسته مقاومت علیه افکار الحادى را در حوزه علمیه قم بنیان نهد. شهید مطهرى، شهید بهشتى، امام موسى صدر، شهید صدوقى و برخى دیگر در این جلسات شرکت مى‌کردند. شبهات فلسفى نو در این جلسه‌ها، از سوى شاگردان طرح مى‌شد و علامه طباطبائى به آنها پاسخ مى‌داد. ثمره این کلاس‌ها، کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» نوشته علامه طباطبائى است.3 آیت‌الله قدوسی در سال‌های حضور خود در حوزه علمیه، فعالیت‌های زیادی را از نظر علمی و سیاسی انجام داد، اما فعالیت‌های سیاسی او رسما از اوایل دهه 1340 و در واکنش به اتفاقاتی چون قیام 15 خرداد 1342 آغاز شد.
 
آیت‌‌الله قدوسی، پیش از آن به فرمان امام مأمور بررسی وضعیت مبارزات علیه رژیم پهلوی شده بود. شرایط سیاسی آن دوره به دلیل اختناق سیاسی، عامل اصلی این فرمان بود. در هر صورت، این موضوع عامل شکل‌گیری یک تشکل مبارزاتی مخفی شد که در قیام 15 خرداد، به شکل علنی وارد مبارزات شد  
آیت‌الله قدوسی و همراهی او با امام در قیام 15 خرداد
آیت‌الله قدوسی، همان‌طورکه گفته شد یکی از شاگردان امام خمینی بود؛ ازاین‌رو همواره در بسیاری از مسائل علمی و سیاسی از ایشان پیروی می‌کرد. از جمله رویدادهای سیاسی مهمی که ایشان در آن حضور داشتند، قیام 15 خرداد بود. شهید بزرگوار آیت‌اللّه قدوسی در جریان اتفاقات سیاسی این قیام، در صف پیشتازان نهضت مقدس اسلامی و در شمار آن گروه از استادان حوزه علمیه بود که فریاد دشمن‌شکن امام امت را با تمام وجود لبیک گفتند.
 
این افراد، نخستین گروه متشکل و معتقد به سازمان‌دهی حوزه به شمار می‌آمدند که از دل و جان با رهبری امام به مبارزه جدّی و پیگیر با رژیم دست زدند. مبارزه با دولت علم و طرح ضد اسلامی انجمن‌های ایالتی و ولایتی، آغاز این راه بود. آنان مبارزه خود را با افشای جنایت‌های محمدرضا پهلوی و مقابله با طرح خیانتکارانه انقلاب سفید و سلطه اسرائیل و آمریکا ادامه دادند که به حمله دژخیمان به مدرسه فیضیه، تعطیلی حوزه‌های درسی، دستگیری امام و زندانی کردن ایشان، قیام خونین 15 خرداد و عاشورای 1342 انجامید.4
 
در واقع آیت‌‌الله قدوسی، پیش از آن به فرمان امام مأمور بررسی وضعیت مبارزات علیه رژیم پهلوی شده بود. شرایط سیاسی آن دوره به دلیل اختناق سیاسی، عامل اصلی این فرمان بود. در هر صورت، این موضوع عامل شکل‌گیری یک تشکل مبارزاتی مخفی شد که در قیام 15 خرداد، به شکل علنی وارد مبارزات شد. تشکل سیاسی یادشده تا سال 1344 به همان شکل سابق خود، یعنی مخفیانه، به مبارزات خود ادامه داد و درباره مسائلی چون کاپیتولاسیون نیز موضعی انقلابی گرفت، اما در سال 1344 لو رفت و بسیاری از اعضای آن از جمله شهید قدوسی، آیت‌الله مطهری و... دستگیر و زندانی شدند. آیت‌الله قدوسی، پس از مدتی از زندان آزاد شد و این بار بعد از آزادی، به جای مبارزات سیاسی آشکار و مستقیم، فعالیت‌های سیاسی خود را در قالب اصلاحات آموزشی در پیش گرفت.
 
اصلاح ساختار آموزشی و تأسیس مدرسه حقانی
هدف اصلی مبارزات آیت‌الله قدوسی از اصلاح ساختار آموزشی، احیای فرهنگ اسلامی بود. ایشان اعتقاد داشت که اگر فرهنگ اسلامی به معنای درست و واقعی خود احیا شود، بسیاری از مردم با ماهیت رژیم پهلوی بهتر از قبل آشنا خواهند شد. نتیجه نهایی این تصمیم، تأسیس مدرسه حقانی بود که با مشارکت و همراهی شهید بهشتی و همفکری شهید مطهری و بسیاری از استادان حوزه همچون آیت‌اللّه جنّتی و آیت‌اللّه مصباح تأسیس شد. شهید قدوسی در هدایت و نظارت مستقیم بر فعالیت‌های مدرسه حقانی نقش عمده‌ای داشت. وی مشعل فروزان و چراغ هدایت طلاب آن مدرسه بود و طلاب جوان و پرشور، گرد شمع وجودش پروانه‌وار کسب فیض می‌کردند.5
 
درکل این مدرسه نقش مهمی در مبارزات سیاسی مردم داشت و جالب آن است که یکی از کانون‌های ارتباطی با دانشگاه بود؛ چنان‌که برخی از استادن دانشگاه در مدرسه حقانی درس‌های جدید علوم انسانی را تدریس می‌کردند و عده‌ای از طلاب مدرسه نیز هم‌زمان در دانشگاه به تدریس مشغول بودند.6 مدرسه حقانی گرچه اصلاح برخی از مسائل فرهنگی را مدنظر داشت، اما هدف اصلی آن مبارزات سیاسی علیه رژیم بود.
 
به گفته بسیاری از فعالان سیاسی آن دوره، این «مدرسه در آن سال‌ها حقیقتا یک مرکز انقلابی بود و همه طلاب آن در مسیر انقلاب بودند. عامل مهم در اداره چنین مرکز علمی، دینی و انقلابی، نظمی بود که شهید قدوسی در آن برقرار کرده و تمام امکانات مدرسه، استعداد و نیروهای فکری و معنوی طلاب و استادان را به خدمت اهداف و انگیزه‌های بلند دینی و انقلابی درآورده بود. البته حضور نورانی شهید بهشتی و شهید قدوسی در مدرسه و تأثیر عظیم شخصیت آن دو شهید در تربیت طلاب بسیار مهم و اساسی بود؛ چراکه خود این دو بزرگوار هم انقلابی بودند و اهدافی انقلابی، علمی و دینی داشتند و هم شاگرد و طرفدار امام نیز بودند. مجموعه این صفات و سجایا مدرسه را تحت تأثیر قرار می‌داد».7 درکل فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله قدوسی تا پیروزی انقلاب، از طریق این مدرسه پی گرفته شد.
 
فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله قدوسی بعد از انقلاب
آیت‌الله قدوسی بعد از انقلاب از جمله افرادی بود که در کنار امام خمینی قرار گرفت و توانست عهده‌دار سمت‌هایی چون عضویت در شورای عالی قضایی و دادستانی کل انقلاب شود. او در سمت دادستانی بود که بر اثر تروری که توسط عوامل ضدانقلاب ترتیب داده شد، به شهادت رسید.


شهید آیت‌الله علی قدوسی در یک کنفرانس خبری در دوران تصدی دادستانی انقلاب
 
نحوه شهادت آیت‌الله قدوسی
آیت‌الله قدوسی به دست عوامل گروهک تروریستی مجاهدین خلق به شهادت رسید. شهادت ایشان مطابق با آغاز اولین مرحله از برنامه‌های خرابکارانه مجاهدین خلق در سال‌های 1360- 1361 بود. در این مرحله سازمان با فرار رجوی و بنی‌صدر از ایران به پاریس و شکست فاز اول شورشگری اجتماعی، ورود به فاز نظامی و عملیات‌های متعدد تروریستی را در دستور کار خود قرار داد و تلاش کرد هم‌زمان با تداوم فعالیت‌های تروریستی در داخل کشور، ترور مسئولان عالی‌رتبه و مقامات و ائمه جمعه بانفوذ نظام را به منظور بی‌آینده کردن نظام پیگیری کند؛ بنابراین، عملیات تروریستی 6 و 7 تیر، و 8 شهریور 1360، شهادت محمد کچویی، شهدای محراب (آیات عظام مدنی، دستغیب، صدوقی و اشرفی اصفهانی)، شهید هاشمی‌نژاد، آیت‌الله علی قدوسی و... انجام شد.8