پی نوشت
------------------------------------------

[i]. اطلاعات، 8 تیر 1345، صص 1 و 15. سخنان محمدرضا پهلوی در گفت‌وگو با «واشنگتن‌پست» حاوی نکات مهم زیادی است که به‌اختصار به آنها اشاره می‌شود: نخست آنکه شاه اعتراف می‌کند به آمریکا وابسته بوده است، ولی در ادامه مدعی می‌شود سیاست خارجی ایالات متحده باعث شد به فکر اتکای ایران به خود باشد، ولی سیاست پهلوی به‌ویژه در دهه‌های 1340 و 1350 خلاف این را نشان می‌دهد. باید گفت ماهیت حکومت پهلوی و شکل‌گیری آن از همان ابتدا وابسته به غرب بود. محمدرضا پهلوی با حمایت کشورهای غربی همچون انگلیس روی کار آمد و در زمانی که خطر برکناری او برای همیشه وجود داشت، با کودتایی آمریکایی ـ انگلیسی دوباره به قدرت بازگشت؛ ازاین‌رو لزوم حفظ موقعیت سیاسی باعث شده بود او همیشه خود را وام‌دار و نیازمند کمک‌های غرب بداند. این حمایت‌ها باعث شده بود محمدرضا پهلوی با غفلت از مردم، فقط درصدد جلب رضایت و حمایت آمریکا برآید. «در 25 سالی که از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا انقلاب بهمن ۱۳۵۷ طول کشید سیاست خارجی و حتی داخلی ایران را این ترس و وحشت رهبری می‌کرد و همین امر باعث وابستگی شدید آن به ایالات متحد آمریکا گردیده بود. حتی تحول اوضاع داخلی و خارجی ایران بستگی به این داشت که حکومت جمهوری‌خواهان یا دموکرات‌ها در آمریکا بر سر کار باشند».
رک: عبدالرضا هوشنگ‌مهدوی، تاریخ روابط خارجی ایران، از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی، تهران، مؤلف، 1368، صص 151- 152.
دموکرات‌ها که مبنای سیاست خارجی خود را حمایت از حقوق بشر قرار داده بودند، با هدف تأمین منافع خود، با ابزارهای حقوق بشری در امور داخلی کشورهای دیگر مداخله می‌کردند. بی‌شک این موضوع می‌توانست هراس کسانی چون محمدرضا پهلوی را باعث شود؛ زیرا او با نقض آشکار بسیاری از قوانین حقوق بشر، ممکن بود حمایت دموکرات‌ها و آمریکا را از دست دهد؛ درحالی‌که پیروزی جمهوری‌خواهان، تضمین حکومت دیکتاتوری او و سرازیر شدن انواع تسلیحات نظامی را به همراه داشت؛ ازاین‌رو توسعه نظامی، سیاسی و اقتصادی حکومت شاه کاملا به عملکرد و میزان همراهی کشورهای غربی بستگی داشت.
فرد هالیدی دراین‌باره در کتاب خود آورده است: «ایران کشوری است که توسعه اخیر آن تا حد قابل ملاحظه‌ای بر اثر پیوندهای بین‌المللی آن با اقتصادهای سرمایه‌داری پیشرفته‌تر شکل گرفته است؛ به لحاظ اقتصادی از طریق فروش نفت و سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و به لحاظ سیاسی و نظامی ‌از طریق اتحادی که از جنگ دوم جهانی به این سو با ایالات متحده آمریکا به‌وجود آورده است».
رک: فرد ‌‌هالیدی، ایران، دیکتاتوری و توسعه، ترجمه محسن یلفانی و علی طلوع، تهران، انتشارات علم، 1358، ص 22.
این وابستگی باعث شده بود آمریکا با هم‌ردیف قرار دادن ایران و عربستان در رده متحدان استراتژیک خود در منطقه، بسیاری از منافع سیاسی و اقتصادی خود را تأمین کند؛ همچنین نیازهای نفتی دیگر متحدان استراتژیک آمریکا همچون اسرائیل نیز از قِبل این ارتباط تأمین می‌شد. بااین‌حال محمدرضا پهلوی با افتخار به اشتراک آرمان‌های خود با ملل غربی، تأمین امنیت کشور را در گرو پیوند با غرب تعریف می‌کرد.
در این زمینه برای مطالعه بیشتر رک: محمدرضا پهلوی غرب را چگونه می‌دید؟
نکته دوم این است که شاه تشکیل احزاب سیاسی، که به فکر منافع ملی باشند نه منافع خود، را بلامانع می‌شمارد؛ همو در دهه 1350 با تشکیل حزب واحد رستاخیز احزاب شه‌ساخته مردم، ملیون و حزب ایران نوین را ملغا و همه را در یک حزب ادغام کرد، ولی همان احزاب سابق نیز جز منافع خود به چیزی نمی‌اندیشیدند!

[ii]. اطلاعات، 8 تیر 1345، صص 1، 15 و 16.