پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ آخوند ملا علی همدانی، از عالمان بنام عرصه دین و سیاست، در سال 1274ش (1313ق) در روستای زین همدان به دنیا آمد. او از همان کودکی به مباحث دینی علاقه‌مند شد و ازاین‌رو تحصیلات خود در این زمینه را از مکاتب و مدارس دینی همدان آغاز کرد. البته نقش پدر ملا علی در هدایت فرزندش به سوی علوم دینی را نیز نباید نادیده گرفت. مشهدى ابراهیم معصومى، پدر ملا علی، یک کشاورز ساده و معمولى ولى اهل ایمان و تقوا و مذهب بود؛ ازاین‌رو او را برای تحصیل علوم شرعى و اخذ تربیت اسلامى به یکى از علماى متقى و پرهیزکار محل، مرحوم آخوند ملا محمدتقى ثابتى(ره) سپرد.[1] ملا علی، تا دوره نوجوانی در همدان بود و در حوزه دینی به تحصیل ادامه داد. او سپس به تهران سفر کرد و از استادان بزرگی از جمله: شیخ محمدرضا تنکابنی، میرزا محمود، آخوند هیدجی و... بهره‌مند شد.[2]
 
ورود به تهران و آغاز فصلی جدید در زندگی
ملا علی بعد از ورود به تهران، فرصت شاگردی استادان بزرگ آن دوره همچون عارف بزرگ هیدجى و مرحوم شیخ عبدالنبى نورى را پیدا کرد. هیدجى و مرحوم شیخ عبدالنبى نورى از عالمان بزرگ عصر خود بودند و نقش مهمی در تکمیل بینش دینی و سیاسی ملا علی داشتند. عبدالنبی نوری یکی از عالمان بنام عصر خود بعد از مرحوم میرزای شیرازی بود. او از طرفداران نهضت مشرطه نیز به‌شمار می‌آمد. ملا علی تا سال 1340ق در تهران بود. البته قبل از آن بارها به دلایل مختلف سفرهایی کوتاه به همدان نیز داشت.
 

آیت‌الله ملا علی همدانی در جوانی

 
ورود به قم و دیدار با آیت‌الله حائری
آیت‌الله همدانی در سال 1340ق از تهران به قم رفت. مهم‌ترین دلیل عزیمت ایشان به قم، حضور بسیاری از علما و مراجع عالیقدر همچون آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی بود. ملا علی همدانی بعد از عزیمت به قم، به تعلم و فرا گرفتن علوم اسلامى پیش آن عارف ربانى و فقیه صمدانى مشغول شد و درست ده سال تمام در عتبه مقدسه قم اعتکاف ورزید تا به مراحل عالیه اجتهاد و فقاهت نائل آمد. معظم له درست پس از ده سال کسب فیض و دانش از محضر آن استاد بزرگ، خود یکى از مدرسان سرشناس و یکى از استادان معتبر و نامور حوزه علمیه قم شد و حوزه درسى او، که شرح لمعه شهیدین را شامل مى‌شد، یکى از حوزه‌هاى پرجمعیت آن روز به‌شمار می‌آمد و گرما و جاذبه بسیار داشت.[3]
  

آیت‌الله ملا علی همدانی در جمع طلاب و دوستداران

 
ارادت به امام خمینی و حمایت از نهضت او
آیت‌الله همدانی ارادت خاصی به امام خمینی داشت. او از جمله اولین علمایی بود که مرجعیت امام(ره) را به رسمیت شناخت و از آن حمایت کرد. ملا علی با افکار و اندیشه‌های امام آشنایی داشت و حامی نهضت ایشان بود. او علاوه بر تأیید نهضت امام خمینی، در زمان دستگیری ایشان نیز از این نهضت و حرکت امام حمایت کرد و ارادت خود را نسبت به امام به اثبات رساند. ملا علی در تجلیل از امام خمینی(قدس‌سره) می‌گفت: «آقا روح‌الله صفحه‌ای را در تاریخ به نام خود گشود. هنگامی که به وی گفته شده بود: چرا شما مثل آقای خمینی عمل نمی‌کنید؟ او متواضعانه پاسخ داده بود: کار آقای خمینی درست است، ولی آن کار از عهده ما برنمی‌آید». آیت‌الله جعفر سبحانی می‌گوید: در مسافرتی که با حضرت امام به همدان داشتیم، از آخوند شنیدم که گفت: «ای کاش همه کسانی که به همدان می‌آیند، نظیر حاج آقا روح‌الله باشند».[4] این در حالی است که برخی با دیدگاه‌های جناحی خود معتقد بودند که موضع ملاعلی در امور سیاسی کاملا بی‌طرفانه بود یا آنکه هیچ دخالتی در سیاست نداشت.
 
ملا علی در هنگام دستگیری امام خمینی نیز جز روحانیانی بود که بر مرجعیت ایشان تأکید کرد. بر این اساس نامه‌ای تنظیم شد و پس از امضای برخی علما، برای محمدرضا پهلوی، نخست‌وزیر و دیگر علما و مردم تلگراف شد. علاوه بر آیت‌الله همدانی، آیات عظام شیخ مرتضی حائری، خادمی، محلاتی، قمی، شریعتمداری، منتظری، دستغیب، سیدمحمدجعفر طاهری شیرازی و.. نیز جزء امضاکنندگان این نامه بودند.[5]
 
ارادت به امام زمان(عج)
آیت‌الله همدانی، ارادت خاصی به ائمه اطهار و امام غایب(عج) داشت. بسیاری از افرادی که با ملاعلی از نزدیک در ارتباط بودند، بارها ارادت خاص ایشان به حضرت مهدی(ع) را به اشکال مختلف مشاهده کرده بودند، البته به گفته نزدیکان ملاعلی، مهدی موعود(عج) نیز ایشان را مورد  عنایت خود قرار داده بود. تا جایی که آن حضرت به شیخ اسماعیل نمازی شاهرودی فرموده بودند: سلام مرا به آخوند ملا علی همدانی برسانید! آیت‌اللَّه حسن‌زاده آملی درباره آن بزرگوار فرموده‌اند: او در اواخر عمر مبارکش به مقامی رسیده بود که هرگاه می‌خواست خود را در محضر امام زمان(ع) می‌یافت. آن بزرگوار هر ساله به مدت سه روز در ایام نیمه شعبان در مدرسه مراسم جشن منعقد می‌فرمود و سخنوران و مدیحه‌سرایان صاحب‌نام را از نقاط مختلف کشور به این مراسم دعوت می‌فرمود. یکی از مداحان قدیمی همدان می‌گفت: در مسجد مرحوم آخوند مشغول مداحی بودم، وقتی که مداحی تمام شد، خواستم دعا کنم که مرحوم آخوند فرمود: فلانی! هرگاه خواستی دعا کنی، اول برای فرج حضرت ولی عصر(ع) دعا کن.[6]
 
هجرت به همدان به اصرار مردم و توصیه آیت‌الله حائری
آیت‌الله ملا علی همدانی، تا سال 1350ق دور از همدان بود، اما در این سال تصمیم گرفت به همدان بازگردد؛ البته اصرار مردم همدان و مریدان ایشان نیز در این تصمیم بسیاری تأثیرگذار بود. در این رابطه گفته شده است در سال 1350ق، مردم متدین و دانش‌دوست همدان از حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى، مؤسس حوزه علمیه قم، تقاضا کردند که آخوند ملا على همدانى براى حل و فصل امور دینى و تدریس در حوزه علمیه همدان به زادگاهش مراجعت کند. آیت‌الله حائرى این تقاضا را پذیرفت و آخوند ملا على با پیشنهاد وى، به همدان هجرت کرد. هنگام عزیمت این عالم به خطه همدان، حاج شیخ عبدالکریم فرمود: من مجتهد عادلى را براى مردم شهر همدان فرستادم.[7] 
 
شاگردان ملاعلی همدانی
ملا علی شاگردان زیادی داشت. بسیاری از علمای سرشناسی که هم‌عصر او بودند یا بعد از وفات ایشان بر سر زبان‌ها افتادند، در نزد ایشان شاگردی کرده بودند. از جمله شاگردان ایشان می‌توان به کسانی چون آیات عظام سیدمحمود طالقانی، شهید مفتح، سیدابوالحسن موسوی، میرزا حسین نوری، سیدحسین بدلا و... اشاره کرد. آیت‌الله بدلا، یکی از فقهای بزرگ شیعی، درباره تلمذ نزد ملا علی گفته است: از دیگر بزرگانی که حقیر از محضر ایشان بهره‌ها بردم و از جنبه‌‌های اجتماعی هم فرد شاخصی بود، آقا ملا علی همدانی بود که خدمت ایشان رسیدم و شرح لمعه را نزد ایشان خواندم.[8] 
 

آیت‌الله ملا علی همدانی

 
وفات آیت‌الله ملا علی همدانی و آثار ایشان
آیت‌الله ملا علی همدانی در 31 تیرماه 1357ش و در 83 سالگی دار فانی را وداع گفت. از فرزندان ایشان یکی حسن نام داشت که در سال 1353ش و در زندان رژیم شاهنشاهی به شهادت رسید. از ایشان آثار و تألیفات زیادی به جا مانده است که از جمله آنها می‌توان به رساله در حالات صحابی معروف ابوبصیر، رساله در کلام نفسی، رساله در اجتهاد و تقلید، دیوان اشعار و سروده‌ها، رساله در حبط و تکفیر و... اشاره کرد. ملا علی در زمینه‌های اجتماعی نیز به اقدامات متعددی همچون تأسیس مدرسه، کتابخانه و... دست زد که بسیاری از این آثار همچنان موجود است.
 
پی‌نوشت‌ها