به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛  به نقل از خبرگزاری آنا،‌ نخستین همایش روز بزرگداشت تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی با حضور حجت‌الاسلام پورمحمدی، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، دکتر موسی حقانی، رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر، علیرضا مختارپور، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، حجت‌الاسلام قاسمیان، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام خزائی، رئیس مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی کشور، و جمعی از پژوهشگران تاریخ صبح سه‌شنبه ۱۸ بهمن‌ماه 1401 در سالن همایش‌های تالار قلم مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.
 


پورمحمدی: یکی از حساسیت‌های قرآن این است که تاریخ درست روایت شود
حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، با بیان اینکه مطابق آموزه‌های قرآنی تاریخ عرصه جدال حق و باطل و صعود و سقوط است؛ گفت: قرآن از دو منظر مفاهیم و آموزه‌های خود را بیان کرده است: روش نخست بحث جدل و مباحثه است. روش دوم، روایت‌گری و قصه‌گویی است و در قرآن ۲۶ بار از واژه قصه استفاده شده است و یک سوره به نام قصص دارد. خداوند در قرآن می‌گوید: من می‌خواهم برای شما روایت کنم و از روایت تاریخی استفاده می‌کند و راوی قرآن خداوند است، می‌داند چگونه با مخلوق خود صحبت کند.
وی افزود: یکی از حساسیت‌های قرآن این است که تاریخ درست روایت شود. یکی از نکات حساسی که قرآن به آن توجه دارد جلوگیری از تحریف است. قرآن می‌گوید اگر می‌خواهید درست قضاوت کنید، باید روایت را آن‌گونه که هست بدانید و داوری کنید.
پورمحمدی با بیان اینکه دلیل قصه گفتن قرآن، واداشتن انسان به تفکر است، گفت: قرآن راوی سرنوشت ملت‌هاست تا رمز پایداری و سقوط انسان را به انسان‌ها نشان دهد تا عبرت بگیرند.
وی ادامه داد: بیان تاریخ مطابق آموزه‌های قرآنی برای غفلت‌زدایی است و مباحثه را جهاد کبیر می‌داند؛ بنابراین کسانی که قدم در راه معرفت‌آموزی و مباحثه و استدلال‌ورزی گذاشتند به حوادث تاریخ می‌پردازند یک جهاد کبیر انجام می‌دهند. به‌خصوص امروزه که جدال سخت روایت‌گری در جریان است روایتگران حق باید با دروغ‌پردازی‌ها و تحریف‌ها به جدال کبیر بپردازند.
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: بدون شک مهم‌ترین رویداد تاریخ معاصر انقلاب اسلامی است. اگر ما غفلت نکنیم و کار را درست انجام دهیم، به ابزار جدید مناسب با زمانه و زبان امروز مجهز شویم، فتنه و اغتشاشات روی نمی‌دهد.
پور محمدی با اشاره به فرمان تاریخی امام مبنی بر فرمان تدوین تاریخ انقلاب اسلامی در ۲۵ دی‌ماه ۱۳۶۷ تصریح کرد: صدور چنین فرمانی نشان‌دهنده دغدغه و نگرانی امام خمینی(ره) است. مسئله‌ای در ذهن ایشان وجود داشت که می‌خواست آن را بازگو کند. امام می‌خواست مسئله‌ای را القا کند. سال آخر امام کارهای تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز انجام داده است. همانند رسول خدا که در غدیر خم مسئله ولایت و امامت را بیان فرمود. امام نیز کارهای مهمی در سال آخر انجام داد که برای آینده تعیین‌کننده و تأثیرگذار بود. این فرمان بیان دغدغه و نگرانی امام از تحریف تاریخ را نشان می‌دهد. با تقابل واژگانی که ایجاد می‌کند، نکاتی را برجسته می‌کند که بسیار مهم است و امروز رهبر معظم انقلاب به جهاد تبیین اشاره می‌کند. بیان محتوای واقعی حرکت در اصل ماجرا این است که پنهان‌کاری و حذف صورت نگیرد.
 
رجبی: علی دوانی برای جلوگیری از تحریف تاریخ به روایت تاریخ پرداخت
از دیگر سخنرانان برنامه محمدحسن رجبی، نویسنده و مورخ و فرزند مرحوم حجت‌الاسلام علی دوانی، بود که طی سخنانی اظهار کرد: به اعتقاد پدرم، نقش روحانیون عمدا توسط بسیاری از مورخان نادیده گرفته شده است، در‌حالی‌که در طول تاریخ، مؤثرترین و کارآمدترین جریان سیاسی و اجتماعی بوده‌اند و نهایتا هم انقلاب اسلامی با همت آنان به ثمر رسید.
وی ادامه داد:  پدرم احساس می‌کردند که در تاریخ‌نویسی معاصر، روحانیت مظلوم واقع شده و مارکسیست‌ها و ناسیونالیست‌ها و فراماسون‌ها هر یک به سهم خود، سعی کرده‌اند نقش روحانیت را وارونه جلوه بدهند یا کلا نادیده بگیرند! اثر بسیار مهم ایشان، کتاب یازده‌جلدی نهضت روحانیون ایران است. خودشان هم همیشه می‌گفتند که این کتاب را از همه آثارشان بیشتر دوست دارند.
رجبی سپس با ذکر خاطراتی به چگونگی پیدایش اثر سترگ کتاب یازده‌جلدی نهضت روحانیون ایران پرداخت و افزود: بیش از ۴۱ سال از انقلاب اسلامی و بیش از نیم‌قرن از نهضت امام می‌گذرد و هنوز هم این کتاب یکی از معتبرترین و شاید بتوان گفت بهترین کتابی است که درباره انقلاب نوشته شده است. به نظر من هیچ‌یک از کتاب‌های پدرم به خوبی این کتاب، ویژگی‌های شخصیتی، تشخص‌های پژوهشی، نگارشی و ادبی ایشان را نشان نمی‌دهد.
 
وی ادامه داد: غیر از روحیه استقلال و آزادگی نویسنده، مهم‌ترین ویژگی این کتاب آن است که نگارنده خود پیوند محکمی با جریان روحانیت داشته و سعی کرده مشاهدات شخصی خود را بنویسد. روایت‌های صادقانه از رویداد‌های انقلاب، در قالب نثری سهل و ممتنع، این کتاب را در بین تاریخ‌نگاری انقلاب بسیار برجسته کرده است. این کتاب ابتدا در ۲۰۰ صفحه منتشر و بعد‌ها به یازده جلد تبدیل شد! بدیهی است که شجاعت علمی مرحوم پدرم هم در متمایز کردن آثار ایشان، به‌ویژه این کتاب نقش بسیار مهمی داشته است.
این مورخ گفت: مورخان غالبا تلاش می‌کنند درباره تاریخ گذشته بنویسند که کسی مدعی نشود، ولی ایشان با کمال شجاعت درباره تاریخ معاصر می‌نویسند، بی‌آنکه به فکر خوش آمدن و بد آمدن کسی باشند! خودشان در مقدمه کتاب می‌نویسند که چقدر بابت نوشتن این کتاب تحت فشار بوده و تهدید شده‌اند! این کتاب در میانه چاپ بود که به دلیل سعایت برخی از دوستان، نزدیک بود چاپش متوقف شود و پدرم با تحمل مشقت‌ها و رنج‌های زیاد، کار را به نتیجه رساندند.
وی افزود: پدرم در مهر سال 13۴۱ که این واقعه اتفاق افتاد، تقریبا ۳۵ سال داشته و یکی از فضلای حوزه علمیه قم بودند. چون ایشان قبلا کتب تاریخ معاصر را خوب خوانده و با جریان‌ها و تحولات سیاسی آشنا بودند و از فعالان نهضت ملی به‌شمار می‌رفتند، می‌دانستند که در عرصه‌های مختلف، چگونه علما را کنار زده و به حاشیه رانده‌اند. ایشان نگران بودند که این نهضت جدیدی که با پیشگامی حضرت امام آغاز شده است، به انحراف کشیده شود یا مورخان مغرض وارد ماجرا شوند و اهداف این نهضت را به گونه دیگر جلو بدهند. (همان‌طور که در مشروطه این کار را کردند). اگر شما نگاه کنید، عموما تا قبل از انقلاب اسلامی، مورخان هیچ چهره مثبتی از حاج شیخ فضل‌الله نوری نشان نمی‌دهند! پدرم، چون تحولات تاریخی را مطالعه کرده بودند و همچنین خود در جریان نهضت ملی قرار داشتند و دیدند که چگونه آیت‌الله کاشانی وارد این عرصه شدند و چطور ایشان را از صحنه خارج کردند؛ لذا در‌صدد ثبت و ضبط نهضت علما علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی برآمدند.
نویسنده کتاب «عالم خبیر» افزود: چون این واقعه در قم اتفاق می‌افتاد و پدر هم در قم ساکن و شاگرد مراجع وقت بودند و با بیوت آنها ارتباط داشتند، شروع کردند به جمع‌آوری اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های مراجع که از شهرستان‌های مختلف از جمله مشهد، نجف، کربلا و... به قم می‌رسید و آنها را ثبت و ضبط می‌کردند تا نگذارند مانند وقایع مشروطه دچار تحریف شود. البته به صورت مخفی این کار را انجام می‌دادند و خواصی از دوستان ایشان، در جریان کار بودند. همین‌طور که مخالفت‌های علما با دولت علم پیش می‌رفت، هم‌زمان اسناد و مدارک را هم فراهم می‌کردند. سخنرانی‌های مراجع، علما و فضلای قم که نقش اصلی را در این جریان داشتند، توسط عموی بنده ــ به خاطر اینکه در قم سکونت داشتند و تعمیرکار ضبط صوت و بلندگو بودند و فردی بسیار متدین و مذهبی و انقلابی به‌شمار می‌رفتند ــ ضبط می‌شد و ایشان آنها را شبانه می‌آوردند پیش پدرم و ایشان نوار‌ها را پیاده و ویرایش می‌کردند. حتی برای حضرت امام هم یک نسخه می‌فرستادند که ایشان نظر بدهند و اگر امام نقطه‌نظری داشتند، تصحیح می‌کردند و به پدرم بازمی‌گرداندند.
وی افزود: ظاهرا در پایان کار ساواک متوجه شده بود که یک چنین کاری در حال انجام است. به ساواک قم هشدار داده بودند که مواظب باشید این کتاب توزیع نشود! این کتاب کمتر از یک ماه بعد از پایان غائله تمام و منتشر شد و به دست حضرت امام، مراجع و برخی از علما و فضلا که دوست پدرم بودند، رسید. رژیم پهلوی فکر نمی‌کرد که چنین کاری به این سرعت انجام شود. این را داخل پرانتز عرض کنم که این تنها کتابی است که در تاریخ معاصر به این سرعت نوشته می‌شود.
 
پایان‌بخش مراسم
بنابراین گزارش، در پایان این مراسم از پنج مورخ انقلاب اسلامی که روی در نقاب خاک کشیدند آقایان مرحوم حجت‌الاسلام روح‌الله حسینیان، حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی، حجت‌الاسلام علی ابوالحسنی منذر، حجت‌الاسلام علی دوانی و علی‌اکبر رنجبر کرمانی تجلیل به عمل آمد و از دو کتاب آشنایی با مراکز اسنادی و تاریخ‌نگاری و امنیت ملی» نیز رونمایی شد.
گفتنی است شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه مورخ ۲۶/ ۰۷/ ۱۴۰۱ که به ریاست رئیس‌جمهور برگزار شد، روز ۲۵ دی‌ماه را به عنوان روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی انتخاب کرد. روز ۲۵ دی‌ماه ۱۳۶۷، حضرت امام خمینی(ره) طی پیامی، حجت الاسلام والمسلمین سیدحمید روحانی را مأمور تدوین تاریخ انقلاب اسلامی کردند.