به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ مخالفت علما و روحانیان و مجامع مذهبی ایران علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، نخستین واکنش یکپارچه و هماهنگ آنها در برابر اقدامات رژیم پهلوی به‌شمار می‌آید که به پیروزی آنها و عقب‌نشینی و شکست رژیم انجامید. علت مخالفت علما، اقدام مرموز و پنهانی رژیم پهلوی در رسمیت بخشیدن و قانونی کردن فعالیت بهائیان در دستگاه‌های دولتی و نهادهای کشوری و لشکری بود. این ماجرا دو ماه طول کشید و آغاز حرکتی شد به رهبری امام خمینی که با سخنرانی معروف ایشان در عاشورای سال 1342 شدت بیشتری یافت. البته پیامد این سخنرانی، دستگیری و بازداشت امام بود، اما این به معنای خاموشی حرکت شکل‌گرفته نبود؛ زیرا با آزادی ایشان مبارزه ادامه یافت و امام گرچه بار دیگر به دلیل سخنرانی افشاگرانه علیه مصوبه کاپیتولاسیون در آبان 1343، دستگیر و به ترکیه و از آنجا به عراق و فرانسه تبعید شدند، هدایت مبارزه ضد رژیم را با وجود فرسنگ‌ها فاصله جغرافیایی از کشور، از دست ندادند و این گونه بود که این حرکت بسیج توده مردم و به دنبال آن پیروزی انقلاب اسلامی ایران را رقم زد.
استاد علی دوانی، که در زمان تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از فضلای حوزه علمیه قم به‌شمار می‌آمد و از نزدیک در بطن حوادث مربوط به آن قرار داشت و شاهد و ناظر رویدادها و واکنش‌های علمای قم بود، در همان روزهای پرالتهاب، همه اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های مراجع، علما، فضلا، تشکل‌های روحانی و وعاظ مشهور قم و تهران و سایر شهرهای کشور و نیز اعلامیه‌های مراجع نجف و شخصیت‌های غیر روحانی و تجار و اصناف کشور را گردآوری نمود و در کمتر از یک ماه پس از پایان آن قیام، کتابی با عنوان «نهضت دوماهه روحانیون ایران» منتشر کرد.
کتاب «نهضت دوماهه روحانیون ایران» مستندترین و تنها اثر در تاریخ‌نگاری آن واقعه است که پیش از پیروزی انقلاب نگاشته شد. این کتاب شرح دلایل دینی مخالفت مراجع و علما با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی است. البته افزون بر این، نویسنده در مقدمه کتاب، پیشینه تاریخی حضور مؤثر علمای شیعه در عرصه‌های سیاسی از قرن هفتم هجری تا نهضت ملی ایران در دهه‌‎های 1320 و 1330ش را برشمرده است.
 ویرایش دوم این کتاب، 51 سال پس از چاپ اول و با مقدمه و پانویس‌های متعدد و چند پیوست، توسط فرزند ایشان آقای محمدحسن رجبی (دوانی) منتشر شد. چاپ سوم نیز توسط مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران به تازگی انتشار یافته است.
 

 

علاقه‌مندان برای تهیه این اثر ارزشمند، که به فهم تاریخ انقلاب اسلامی کمک بسیاری می‎کند، به سایت فروشگاه کتاب پژوهشکده تاریخ معاصر یا مراکز پخش کتاب‌های این پژوهشکده در تهران و شهرستان‌ها مراجعه فرمایند.