روایتی از زندگانی شیخ عبدالله مازندرانی؛
«رهبری بزرگ اما گمنام»
16 اسفند 1402 ساعت 10:42
مولف : سارا اکبری
ایشان از جمله علمایی بود که به امور سیاسی و اجتماعی کشورهای اسلامی، به‌ویژه کشور شیعی ایران، حساس بود. مواضع صریح در حمایت از نهضت مشروطه ایران و نیز تصمیم جدی برای حرکت به سوی ایران برای دفاع در برابر اشغال بخش‌هایی از آن، حساسیت این مرجع بزرگ نسبت به استبداد و استعمار را نشان می‌دهد
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ شیخ ملاعبدالله مازندرانی، یکی از مراجع و رهبران عصر مشروطیت ایران و فرزند شیخ محمدنصیر گیلانی، در سال 1256ق در شهر بارفروش مازندران (بابل کنونی) پا به عرصه وجود نهاد. وی نخستین مراحل آموزش و تربیت را در محضر پدر و نیز فقیه عارف ملا محمد اشرفی گذراند. ملاعبدالله پس از فراگیری دوره مقدماتی در ایران، برای ادامه تحصیل در سطوح عالی راهی عراق شد و در کربلا و نجف نزد فقهای معروفی همچون فاضل ایروانی، شیخ حسن اردکانی، میرزا حبیب‌الله رشتی، شیخ مهدی کاشف‌الغطا، شیخ مرتضی انصاری و شیخ زین‌العابدین مازندرانی کسب علم نمود و سرانجام به مقام اجتهاد رسید و به‌تدریج در زمره مراجع تقلید بزرگ در عصر خویش قرار گرفت.[1] مازندرانی به سبب موقعیت بالای خویش، در عرصه سیاست نیز ورود پیدا کرد و در برهه تاریخی حساس انقلاب مشروطیت در کنار دو فقیه نامدار دیگر یعنی آخوند خراسانی و حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی از جمله سه رهبر بزرگ مشروطه در نجف به‌شمار آمد.
تدریس و مرجعیت
شیخ عبدالله مازندرانی از شاگردان بنام میرزا حبیب‌الله رشتی به‌شمار می‌آمد و دروس ایشان را تقریر می‌نمود. او از دوران جوانی به تدریس اشتغال داشت و تخصصش فقه، هیئت و رجال بود، ولی پس از ارتحال میرزا حبیب‌الله رشتی در سال ۱۳۱۲ ق و اندکی بعد ارتحال میرزای شیرازی در سامرا حوزه تدریس وی بسیار گسترده شد و مردم ایران، به‌ویژه در نواحی آذربایجان و گیلان، ایشان را مرجع تقلید خویش قرار دادند.[2] آیت‌الله مازندرانی حوزه‌ای نسبتا پررونق داشت و در مدت بیش از سی سال تدریس توانست بیش از دویست شاگرد پرورش دهد که عده‌ای از آنها از ایشان اجازه اجتهاد یا روایت دریافت کردند. شعبان گیلانی، عبدالحسین عترتی کوشالی و علی زاهد قمی از شاگردان و سیدعبدالحسین شرف‌الدین از دارندگان اجازه از آیت‌الله مازندرانی بوده‌اند.
در زمینه تألیفات علمی آثاری چون «اهبه العباد»، «رساله‌ای در وقف»، «حاشیه‌ای بر مکاسب شیخ انصاری» و چند رساله فقهی فتوایی دیگر از شیخ عبدالله مازندرانی باقی مانده است. بررسی آرای امثال ایشان از این جنبه اهمیت دارد که از مراجع مشهور عهد قاجاریه بوده و در عهدی زیسته‌اند که حکومت سلطنتی مطلقه از بین رفت و مشروطه، که واسطه‌العقد بین حکومت مستبده و حکومت اسلامی است، رخ داد.
حیات سیاسی
الف) آیت‌الله مازندرانی و انقلاب مشروطیت
روحانیان شیعه به لحاظ پیوند عمیق جامعه ایران با دین همواره از اقتدار و نفوذ بسیاری در میان مردم برخوردار بوده‌اند؛ به گونه‌ای که علما و روحانیان شیعی بی‌وقفه در امور سیاسی حضور پیدا کرده‌اند. با توجه به همین زمینه نقش روحانیان پیشرو شیعه در مسائل سیاسی و اجتماعی معاصر، به‌ویژه نهضت مشروطه ایران، کاملا مشهود و انکارناپذیر است؛ به گونه‌ای که در اغلب منابع تاریخی بر این نکته تأکید شده است که «باور عمومی آگاهان به تاریخ ایران به درستی آن است که مهم‌ترین نیروی پشتیبان انقلاب مشروطیت همانا علما بودند. اگر آنان انقلاب را تأیید نمی‌کردند، مسلما در نطفه خفه می‌شد».[3] بانفوذترین و مؤثرترین افراد در رهبری نهضت مشروطیت مراجع تقلید نجف، تهران و قم بودند؛ در واقع آنچه مشروطه را نگه داشت، پافشاری‌های آیات عظام بهبهانی، طباطبائی، آخوند خراسانی و حاج شیخ مازندرانی بود؛ به‌طوری که احمد کسروی دراین‌باره گزارش می‌دهد: «... اینان با فشارهایی که دیدند و زیان‌هایی که کشیدند، از پشتیبانی مجلس و مشروطه باز نایستادند و آن را نگه داشتند».[4]
علمای نجف هدف اصلی خود از حمایت مشروطیت را حفظ اساس اسلام، رهایی ممالک از تسلط کفار، تقلیل ظلم و قطع ید تعدیات جائران، اجرای احکام الهیه و امر به معروف و نهی از منکر اعلام کردند. از اینجا بود که حوزه نجف در دوره مشروطیت به مثابه کانونی فعال در زمینه‌سازی و ترتیب‌دهی خط‌مشی گروه‌های مشروطه‌طلب مطرح شد و آنجا که حرکتی به بن‌بست می‌رسید فتوای علمای ثلاثه نجف گره‌گشای بود. بنابر شواهد تاریخی، شیخ عبدالله مازندرانی، به‌عنوان «یکی از ارکان ثلاثه مشروطه در عراق»،[5] با درک شرایط زمان و اوضاع و احوال جامعه مسلمین، علاوه بر ترویج شعائر دین اسلام، ورود به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی مسلمانان را هم سرلوحه تلاش‌ها و فعالیت‌های خود قرار داد و به یکی از پیشگامان و فعالان مؤثر و جدی در انقلاب مشروطه تبدیل شد. او در همه حوادث سیاسی، همفکر و همگام با آخوند خراسانی و حاج میرزا حسین خلیلی بود و در جنبش مشروطیت ایران، همراه آن دو اعلامیه‌های متعددی در تأیید مشروطیت و دفاع از مشروطه‌خواهان صادر کرد.
کد مطلب: 25246