تاریخ معاصر - ۶ شهریور 1346

با گزارشات چنین فردی صدها نفر را اعدام کردند!/ گزارش ساواک درباره ملاقات با یک زندانی سیاسی در سیستان و بلوچستان!/ اعلامیه دربار شاهنشاهی درباره سفر رئیس‌جمهوری بلغارستان به ایران/ فرمانده ژاندارمری در مشهد/ سفر اشرف پهلوی به پاریس/ انتقال فرهنگیان ممنوع شد/ دیدار وزیر اطلاعات ایران با پادشاه افغانستان/ «فخرالدین شادمان» درگذشت!

با گزارشات چنین فردی صدها نفر را اعدام کردند!

بر اساس یک گزارش ساواک به تاریخ 6 شهریور 1346 «قبل از ظهر روز سه‌شنبه 31 /5 /46 دکتر علی امینی، نخست‌وزیر اسبق، ضمن یک مذاکره خصوصی راجع به وضع کشورهای عربی می‌گفت: تصمیم اعراب برای عدم فروش نفت به آمریکا از جمله تصمیمات بسیار عادی است که اقتصاد کشورهای عربی را به هم خواهد ریخت و حتی کارهای کشور کویت را فلج خواهد نمود و هرچه تاکنون برای پیدا کردن راه‌حل تلاش می‌کنند به جایی نرسیده‌اند و در این ماجرا اول تقصیر متوجه کشور سوریه بود و پای سایر کشورها را به میان کشید و باعث شد که کشور شوروی علنا در خاورمیانه دخالت کند و همان طوری که در گذشته نظر من بود، باز هم باید بگویم اگر وضع نفت مطابق تز پیشنهادی من موقع سفیری در آمریکا در خاومیانه حل نشود، هر چند سال یک بار چنین تصادم‌هایی در کشورهای خاورمیانه بروز خواهد کرد».
این سند می‌افزاید: دکتر امینی افزود مطالب دیگر اینکه ما هم به واسطه همسایگی با اعراب از آنها طرفداری می‌کنیم، ولی آنها هنوز هم شما را به حساب نمی‌آورند و حتی اگر اتحادیه کشورهای عربی سربگیرد این اتحادیه به ضرر ما خواهد بود و در این موقع ما که صاحب نفت هستیم باید از موقعیت فعلی که در کشورهای عربی جریان دارد برای خودمان استفاده کنیم.
در ادامه گزارش آمده است: راجع به تعقیب تیمسار بختیار دکتر امینی اظهار داشت: حالا هم خودشان و هم مردم متوجه شدند که من با بیرون کردن او چه خدمتی کردم، ولی با وجود این، من صدور اعلامیه و غیره را صلاح نمی‌دانستم؛ زیرا با این کار علاوه بر اینکه او را بزرگ کردند و یک لولو ساختند، به بی‌دقتی و عدم توجه خودشان که با گزارشات بختیار صدها نفر را اعدام کردند اعتراف نمودند و حالا که رفته بود، کافی بود او را مراقبت کنند و اگر او در خارج تحریکاتی می‌کند و میتینگ راه می‌اندازد، نباید بترسید؛ زیرا این‌ کارها را برای بزرگان هر کشور به وجود می‌آورند و من واضح‌تر بگویم اطلاع دارم که بختیار ملاقات‌هایی با عبدالناصر و بعضی کشورهای سرحدی ایران داشته، ولی به واسطه اعمالش و تنفر مردم کسی به او توجهی ندارد و باز هم می‌گویم انتشار اعلامیه در موقع تعقیب او بسیار بد بود و همان‌طوری که به دفاتر رسمی به طور محرمانه دستور داده بودند معاملاتی روی املاک او صورت نگیرد، بهتر بود جریان تعقیب او را هم محرمانه عمل می‌کردند.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: درباره انتخابات مجلسین دکتر امینی اضافه کرد: هر روز مطالبی از وضع انتخابات می‌شنوم که واقعا افتضاح بوده و کارهایی کرده‌اند که صد رحمت به آن مجلس که ابطال شده و این طور به نظر می‌رسد که این وضع دوامی ندارد و خود اعلیحضرت هم از وضع آنها عصبانی است، ولی به واسطه تشکیل مجلس مؤسسان در نظر نیست بگویند انتخابات غلط و مخدوش بود، بلکه در صدد هستند راه‌ حل دیگری برای ابطال آن پیدا کنند. در حدود ساعت 1 بانو ملکه اعتضادی به منزل دکتر امینی آمد و دکتر امینی به طور کنایه گفته این خانم هم از انتخابات ناراضی است.
در «نظریه‌» این سند آمده است: در محافل مختلف تهران راجع به ابطال انتخابات و انحلال مجلس جسته گریخته مطالبی شنیده می‌شود.[1]

گزارش ساواک درباره ملاقات با یک زندانی سیاسی در سیستان و بلوچستان!

طی تلگرافی از ساواک استان بلوچستان و سیستان به سرپرستی شهربانی‌های این استان تصریح شده است «در تاریخ 2 /6 /46 آقای امیرتوکل کامبوزیا در زندان با علی خاوری،[2] زندانی سیاسی، محرمانه ملاقات و بین طرفین مطالب زیادی رد و بدل شده است».
در «ملاحظات» این سند آمده است: خواهشمند است دستور فرمایند به چگونگی رسیدگی و نتیجه را اعلام و تعیین نمایند که نام‌برده فوق اصولا حق ملاقات دارد یا خیر؛ ضمنا در مورد حفاظت این خبر نهایت رعایت به عمل آید و نحوه رسیدگی طوری باشد که منبع خبر آن شهربانی معرفی شود.[3]

اعلامیه دربار شاهنشاهی درباره سفر رئیس‌جمهوری بلغارستان به ایران

وزارت دربار شاهنشاهی طی اعلامیه‌ای تصریح کرد: نظر به عوالم دوستی و مودّت بین کشور شاهنشاهی ایران و کشور جمهوری ملی بلغارستان، از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر از حضرت گئورگی ترایکوف، صدر هیئت‌رئیسه شورای عالی جمهوری ملی بلغارستان، برای یک دیدار رسمی از ایران دعوت به عمل آمده است.
این دعوت مورد قبول واقع گردیده و حضرت گئورگی ترایکوف، صدر هیئت‌رئیسه شورای عالی جمهوری ملی بلغارستان، از تاریخ دوشنبه ۲۹ آبان‌ماه تا دوشنبه ٦ آذرماه ١٣٤٦ برابر با ۲۰ تا ۲۷ نوامبر ١٩٦٧ به ایران مسافرت خواهند فرمود.
وزیر دربار شاهنشاهی اسدالله علم.[4]

فرمانده ژاندارمری در مشهد

قبل از ظهر امروز تیمسار سپهبد اویسی، فرمانده ژاندارمری کل کشور، با هواپیما به مشهد وارد شد و مورد استقبال فرمانده ناحیه ژاندارمری خراسان، فرمانده لشکر ٦ و عده‌ای از رؤسای ادارات قرار گرفت.[5]

سفر اشرف پهلوی به پاریس

روزنامه «اطلاعات» نوشت: والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی، نیابت ریاست عالیه کمیته ملی پیکار جهانی با بی‌سوادی، به پاریس عزیمت نمودند.
به مناسبت روز جهانی پیکار با بی‌سوادی، که مصادف با 17 شهریورماه جاری می‌باشد، در مرکز یونسکو مراسم مخصوصی برپا خواهد شد و والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی به این مناسبت به عنوان رئیس کمیته رابط بین‌المللی پیکار با بی‌سوادی، برای تمام کشورهای عضو یونسکو پیامی خواهند فرستاد.[6]

انتقال فرهنگیان ممنوع شد

روزنامه «اطلاعات» نوشت: طبق اطلاع خبرنگار فرهنگی ما محل خدمت قریب سه‌هزار تن از آموزگاران و دبیران نواحی آموزش و پرورش تغییر کرد و آنان به نواحی فرهنگی نزدیک محل سکونت خود منتقل شدند.
مقامات اداره آموزش و پرورش به دنبال این تصمیم امروز اعلام کردند که احتیاجات کادر آموزشی نواحی ١ و ٢ و ٣ و ٤ تکمیل شده است و از این پس با انتقال کسی به این نواحی موافقت نخواهد شد.
محل خدمت فارغ‌التحصیلان تربیت معلم، که از امسال برای تدریس به مدارس اعزام خواهند شد، تعیین گردید.
این عده و معلمینی که از شهرستان‌ها به تهران منتقل شده‌اند فقط در بخش‌های 5، 6، 7، 9 و 10 (بخش‌های جنوب شهر تهران) که احتیاج به معلم دارد، به کار تدریس اشتغال خواهند ورزید؛ ضمنا آن دسته از معلمینی که با استفاده از ماده ٦ (کسانی که همسر آنان فرهنگی است) به تهران منتقل می‌‎شوند نیز در نواحی جنوبی به‌کار گمارده خواهند شد.[7]

دیدار وزیر اطلاعات ایران با پادشاه افغانستان

جراید امروز کشور نوشتند: آقای جواد منصور، وزیر اطلاعات، که به دعوت دولت افغانستان برای شرکت در جشن‌های استقلال این کشور به کابل رفته بود، پریروز به حضور اعلیحضرت پادشاه افغانستان شرفیاب شد.
در این شرفیابی، آقای فروغی، سفیر ایران در کابل، نیز حضور داشت.
افغانستان هر سال در این روزها جشن‌های ملی باشکوهی در داخل کشور برپا می‌سازد و برای شرکت در این مراسم از نمایندگان دولت‌های دوست خود دعوت به عمل می‌آورد.
یک منبع سفارت افغانستان در تهران در خصوص این جشن‌ها گفت که جشن رسمی روز استقلال افغانستان در تاریخ 27 مه (6 خرداد) برگزار می‌شود، ولی به علت گرمی هوا ترتیبی داده شده که هر سال در اواخر فصل تابستان، که هوا در افغانستان رو به ملایمت می‎گذارد، جشن‌ها و مراسمی صرفا ملی در سراسر کشور انجام می‌گیرد.
گزارش رسیده از کابل حاکی است که برنامه گروه هنری رادیو ایران، که برای شرکت در جشن‌های استقلال افغانستان به آن کشور رفته است، بر اثر استقبال مردم این کشور و علاقه‌ای که نسبت به ادامه این برنامه‌ها ابراز شده تمدید گردیده است.[8]

«فخرالدین شادمان» درگذشت!

روزنامه «اطلاعات» نوشت: آقای دکتر سیدفخرالدین شادمان به علت سرطان لوزالمعده پریشب در یکی از بیمارستان‌های لندن فوت کرده است.
سیدفخرالدین شادمان از چهل روز قبل دچار کسالت شدید و درد معده گردید و در نتیجه مراجعه به پزشکان تهران تشخیص داده شد که بیماری ایشان سرطان لوزالمعده است؛ به همین جهت یک هفته قبل بر اثر شدت بیماری به اتفاق همسر خود به لندن عزیمت کرد و در یکی از بیمارستان‌ها بستری شد.
روز شنبه یک عمل جراحی مهم روی معده و کبد وی انجام گرفت، ولی سرطان توسعه پیدا کرده بود و عمل جراحی مؤثر واقع نشد و شنبه شب در بیمارستان لندن دار فانی را وداع گفت.
فخرالدین شادمان در سال ١٢٨٦ شمسی متولد شد. تحصیلات قدیمه و زبان و ادبیات عربى و علوم دینی را در مدارس قدیم و دارالفنون و دارالمعلمین مرکزی گذراند و سپس تحصیلات عالی و جدید خود را در دانشکده حقوق تهران و دوره دکترای اقتصاد را در دانشکده حقوق دانشگاه پاریس و دکترای علوم سیاسی را در دانشگاه کمبریج انگلستان دید و یک سال هم دوره دانشگاه هاروارد آمریکا را گذرانید.
فخرالدین شادمان استاد تاریخ اسلام در دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران و در طول عمر خود مصدر مشاغل مهم کشوری بود. مشاغل برجسته ایشان استادى دارالمعلمین مرکزی، معلم دانشکده السنه شرقی در دانشگاه لندن، رئیس شرکت سهامی بیمه ایران، وزیر اقتصاد (دو بار)، وزیر کشاورزی، رئیس شورای عالی سازمان برنامه، رئیس شورای هدایت ملی، رئیس کمک‌های فنی سازمان ملل متحد، رئیس ایرانی صندوق مشترک ایران و آمریکا، وزیر دادگستری، نایب تولیت عظمی آستان قدس رضوی، استاندار خراسان، عضو فرهنگستان ایران و عضو شورای عالى فرهنگ به‌شمار می‌رفت.[9]

پی‌نوشت‌ها:

[1]. علی امینی به روایت اسناد ساواک، ج 1، ص 331.

[2]. علی خاوری خراسانی فرزند حسن در سال 1302 در خراسان به دنیا آمد و سال 1320 به عضویت حزب توده درآمد. خاوری در سازمان جوانان حزب توده مشهد و کمیته ولایتی سبزوار و قوچان فعالیت می‌کرد.
وی در سال‌های پس از کودتای 28 مرداد 1332 به شوروی گریخت و در آنجا ضمن فعالیت سیاسی، در رشته «تاریخ و ادبیات» تحصیل کرد و پس از فراغت از آن، به کار آموزش مشغول شد.
خاوری، که همسری روسی داشت، در سال 1343 به دستور رادمنش (دبیرکل وقت)، همراه پرویز حکمت‌جو، از مرز آستارا وارد ایران شد، اما هر دو نفر در سال 1344 دستگیر شدند.
حکمت‌جو در خرداد 1353 در زندان به قتل رسید و خاوری تا آستانه انقلاب اسلامی در زندان ماند و با پیروزی انقلاب از زندان آزاد شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال 1358 همراه تعدادی از افسران توده‌ای، دفتر حزب توده را در تهران تأسیس کرد و در چند ماه نخست، سرپرستی روزنامه «مردم» را به عهده داشت.
وی پس از مدت کوتاهی به بهانه معالجه چشم از کشور خارج شد. پس از دستگیری سران حزب توده، به دلیل حضور وی در خارج از کشور و دارا بودن مقام حزبی، مسئولیت سازمان‌دهی بقایای حزب توده را برعهده گرفت. بدین سان مقامات شوروی خاوری را به عنوان دبیر اول جدید حزب تأیید کردند.
رک: چپ در ایران (دبیران اول حزب توده)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1382، صص 6ـ95.
علی خاوری در ۲۹ اسفند ۱۳۹۹ بر اثر ایست قلبی در برلین درگذشت.

[3]. امیر توکل کامبوزیا به روایت اسناد ساواک، ص 52.

[4]. اطلاعات، 6 شهریور 1346، ص 16.

[5]. همان‌جا.

[6]. همان‌جا.

[7]. همان‌جا.

[8]. همان‌جا.

[9]. همان، صص 1 و 13.