تاریخ معاصر - ۱۱ شهریور 1346

گزارش ساواک از اعتراض مراجع به بسته شدن فیضیه به بهانه تعمیرات!/ شنود تلفن آیت‌الله گلپایگانی توسط ساواک/ کماکان تحت نظر باشد!/ شاه پس از بازگشت از سفر خارج برای استراحت به شمال می‌رود!/ بازگشت شاه از سفر خارج/ ورود هیئت پزشکی عراقی/ پیشنهاد ایران برای استقلال سرزمین‌های کوچک/ درگذشت روزنامه‌نگار صدر مشروطیت/ بازگشت وزیر اطلاعات از افغانستان

گزارش ساواک از اعتراض مراجع به بسته شدن فیضیه به بهانه تعمیرات!

بر اساس یک گزارش ساواک به تاریخ 11 شهریور 1346 «بعد از بسته شدن مدرسه فیضیه، آقایان آیات از اندرون خارج نشده و عده‌ای با قیافه‌های ناراحت دور هم جمع و در منزل [آیت‌الله] گلپایگانی بعضی از طلاب آمده و می‌گفتند: تکلیف ما چیست؟ جواب داده می‌شد: خود دانید. قضاوت مردم در مورد بسته شدن مدارس فیضیه و دارالشفا این بوده بعضی‌ها می‌گفتند قصد این است که مدرسه را تعمیر کنند؛ برخی اظهار می‌کردند منظورشان این است که طلاب را امتحان نموده طبق برنامه فرهنگ و بعد به آنها اتاق و مزایا بدهند و تاکنون عکس‌العملی از هیچ کس ظاهر نشده، ولی زمزمه تعطیل جماعت و اعتصاب در میان است».
در نظریه «رهبر عملیات» این گزارش آمده است: شایعات درباره مدارس فیضیه و دارالشفا زیاد است، ولی تاکنون فعالیت حادی از طرف روحانیون و طلاب مشاهده نگردیده و با توجه به اینکه تخلیه مدارس مزبور باعث ناراحتی آنان گردیده، می‌بایستی اعمال و رفتار و فعالیت‌های احتمالی آنان تحت کنترل دقیق قرار گیرد.
در نظریه «رئیس امنیت داخلی» نیز می‌خوانیم: بعد از تخلیه مدرسه فیضیه دارالشفا شایعات زیادی بین طلاب بروز کرده، ولی طلاب اطمینان ندارند که بسته شدن مدارس فیضیه و دارالشفا برای تعمیر است و آیا بعد از تعمیر حجره به آنها داده می‌شود یا خیر؛ ضمنا شایع است که به وسیله روحانیون محل دیگری جهت اسکان طلاب تهیه شده، ولی این اقدام به مرحله عمل درنیامده... .[1]
در یک گزارش دیگر در این زمینه می‌خوانیم: مدارس فیضیه و دارالشفای قم از جمله بیوتات آستانه قم مراکز تجمع پاره‌ای از طلاب افراطی بوده با اقداماتی که به عمل آمده طی چند روز اخیر حجرات مدارس مزبور با تشریفات قانونی تخلیه تا پس از تعمیرات لازم به طلاب ذی‌صلاح واگذار شود.
این گزارش می‌افزاید: نظر به اینکه بعضی از روحانیون قم با عدم شرکت در نماز جماعت مخالفت ضمنی خود را با این امر ابراز نموده‌اند و امکان دارد از طرف عناصر ناصالح و فرصت‌طلب نیز در این زمینه تحریکاتی در آن منطقه به عمل آید، دستور فرمایید با مراقبت و پیش‌بینی‌های لازم نسبت به جلوگیری از هر گونه تحریکات احتمالی اقدام و نتیجه را اعلام نمایند.[2]
یک گزارش دیگر به همین تاریخ تصریح دارد: ساعت 9 صبح در تاریخ فوق عده‌ای از طلاب در مدرسه خان دور هم جمع و طلبه‌ای به نام علیزاده ضمن اعتراض به علما اظهار می‌کند که هم آقای نجفی و هم گلپایگانی قبلا خبر داشته‌اند که بنا هست مدرسه فیضیه را تسخیر کنند؛ چرا علما طلبه‌ها را خبر نکردند یا جایی برای طلبه‌ها تهیه ننمودند که حالا طلبه‌ها مثل آوارگان فلسطین دربه‌در باشند.
در نظریه «رهبر عملیات» این سند آمده است: با توجه به موقعیت فعلی طلاب اظهارات علیزاده صحیح به نظر می‌رسد.
در نظریه «امنیت داخلی» این گزارش نیز آمده است: با تخلیه مدارس دارالشفا و فیضیه به طلاب آن مدارس آوارگان فیضیه لقب داده شده و کلمه سقوط روحانیت ورد زبان طلاب است. اجتماع غیر روحانی مقیم قم به انجام این عمل (بستن مدرسه فیضیه و دارالشفا) خوشبین و خواهان برچیدن این اوضاع می‌باشند. در حال حاضر طلاب هم به آیات بدبین می‌باشند و تصور می‌کنند که آقایان قبلا از تخلیه مدرسه فیضیه و دارالشفا بااطلاع بوده‌اند و شایعاتی که وسیله منابع شده اثر خوبی بخشیده [است].[3]

شنود تلفن آیت‌الله گلپایگانی توسط ساواک

یک گزارش دیگر ساواک به همین تاریخ نیز تصریح دارد: چون با بسته شدن مدارس فیضیه و دارالشفا میزان فعالیت [آیت‌‌الله] گلپایگانی و پسرش سیدمهدی شدت یافته، لذا یک رشته سیم تلفن وی با تهیه تدارک قبلی به طور موقت تا رسیدن وسایل اداره پنجم، که طی شماره 2169 /21-4 /6 /46 احتیاجات این ساواک به عرض رسیده، تحت کنترل قرار و ساعت 11:30 صبح روز جاری پسر گلپایگانی با آقای علم، وزیر دربار، تلفنا تماس که عین اظهارات آنان روی نوار ضبط و به شرح زیر است:
پس از سلام و تعارف پسر گلپایگانی اظهار کرد: من دو مرتبه تلفن کردم؛ تشریف نداشتید. آقا فرمودند که عرض کنم حضرت عالی حضور مبارک اعلیحضرت همایونی عرض کنید اولا سلام آقا و احوال‌پرسی. آقای علم گفتند با کمال میل. سیدمهدی گفت: ضمنا عرض کنید اجازه فرمایند که آقای صافی به حضورشان شرفیاب شود و در صورتی که وقت نداشته باشند و وقتشان ضیق باشد، خود حضرت عالی به قم مشرف بشوید که خدمتتان برسیم و آقا مطالبی دارد و میل ندارد غیر از حضرت عالی کسی واسطه باشد که به عرض برسد آقای علم اظهار کردند من مطالب را به عرض می‌رسانم و بعد نتیجه را تلفنا اطلاع می‌دهم.
در ذیل این سند تصریح شده است: چرا تمام مذاکرات را نگرفته مطالب دیگری هم گفته شده است.[4]
در سند دیگری به همین تاریخ و در همین موضوع می‌خوانیم: در تاریخ 7 شهریور ساعت 9 صبح عده‌ای از طلاب به منزل آیت‌الله نجفی رفته که نظر ایشان را در مورد مدرسه فیضیه و دارالشفا استعلام کنند. نام‌برده اظهار داشته: «از این خبر بسیار ناراحت شدم ولی چه کنم». بعد عده‌ای از طلاب پرسیدند: شما چه می‌فرمایید و چه اقدامی می‌کنید؟ آقا فرمود: من نه سرپرست حوزه و نه سرپرست مدرسه فیضیه بوده‌ام؛ آقایان دیگر بوده‌اند، ولی آقایان علما هر اقدامی بکنند بنده حاضرم پیش‌قدم باشم.
در نظریه «رهبر عملیات» این سند آمده است: مراجعه طلاب به منزل آیت‌الله نجفی صحت دارد و چون تاکنون طلاب پاسخ مثبتی از آیات دریافت ننموده‌اند، لذا تاکنون دست به فعالیت حادی نزده‌اند، ولی به نظر می‌رسد طلاب منتظر مراجعت سایرین از مسافرت می‌باشند و امکان دارد پس از اینکه همه طلاب به قم برگشتند اقدامات مشترکی را آغاز کنند و باید وسیله منابع مربوطه از جریان فعالیت‌های آنان مطلع گردید.
در نظریه «رئیس امنیت داخلی» نیز تصریح شده است: همان‌طور که قبلا به استحضار رسیده، اکثر فعالیت‌ها از طرف [آیت‌الله] گلپایگانی و پسرش حاج سیدمهدی به عمل می‌آید. تاکنون هیچ گونه عکس‌العملی از طرف آقایان آیات و طلاب به عمل نیامده و آیات منتظر اخذ نظریه و اعزام نماینده مرکز بوده که نماینده مذکور روز 12 /6 /46 به قم وارد و با آقایان آیات گلپایگانی و شریعتمداری تماس حاصل نموده اقدامات آیات از این تاریخ تحت کنترل شدیدتری باید قرار گیرد و همچنین فعالیت طلاب بایستی دقیقا تحت نظر باشد.[5]

کماکان تحت نظر باشد!

بر اساس یک گزارش ساواک به تاریخ 11 شهریور 1346 درباره شیخ غلامحسین جعفری «برابر اعلام اداره نیروهای مسلح شاهنشاهی در تاریخ 31 /5 /46 قرار منع پیگرد جهت نام‌برده بالا به علت فقد دلیل کافی صادر و قطعیت یافته است؛ ضمنا مشارالیه در تاریخ 24 /5 /46 به مشهد مسافرت کرده و در منزل مرتضی شاهرودی اقامت و با سیدمحمود قمی و آیت‌الله میلانی ملاقات و در تاریخ 3 /6 /46 وسیله قطار به تهران مراجعت نموده است. علی‌هذا خواهشمند است دستور فرمایید حتی‌الامکان علت عزیمت وی را به مشهد به نحو غیر محسوس تعیین و اعمال و رفتار و تماس‌های او را نیز کماکان تحت نظر قرار داده و نتیجه را اعلام دارند».[6]

شاه پس از بازگشت از سفر خارج برای استراحت به شمال می‌رود!

روزنامه «اطلاعات» نوشت: به طوری که خبرنگار سیاسی ما کسب اطلاع کرده است، شاهنشاه آریامهر فردا برای یک استراحت کوتاه‌مدت رهسپار شمال می‌گردند.[7]

بازگشت شاه از سفر خارج

«اطلاعات» در گزارش دیگری نوشت: شاهنشاه آریامهر ساعت 6 بعد از ظهر پنجشنبه با یک جت بوئینگ 727 شرکت ملی هواپیمایی ایران از پاریس به تهران ــ یکسره بدون توقف بین راه ــ مراجعت فرمودند.[8]

ورود هیئت پزشکی عراقی

یک هیئت پزشکی عراق به ریاست دکتر فاضل قدسی، رئیس دانشکده دندانپزشکی عراق، صبح امروز وارد تهران شد.
این هیئت در مدت اقامت خود در تهران در جلسات سالیانه کنگره جامعه دندان پزشکان ایران، که از سه‌شنبه آینده تشکیل می‌شود، شرکت خواهد کرد.
از طرف دیگر، آقای دکتر عبدالله خوزه، رئیس اداره بهداری‌های عراق، نیز امروز برای بازدید از تأسیسات بهداشتی ایران به دعوت سازمان بین‌المللی بهداشت وارد تهران شد و مورد استقبال قرار گرفت.[9]

پیشنهاد ایران برای استقلال سرزمین‌های کوچک

«یونایتد پرس» از سازمان ملل متحد گزارش داد: ایجاد ایالات مستقل تحت نظر سازمان ملل متحد به عنوان آخرین راه حل جلوگیری از زیاد شدن ایالات کوچک در جهان توسط نماینده ایران به سازمان ملل متحد پیشنهاد شد.
این پیشنهاد تسلیم یک کمیته فرعی مأمور مطالعه مسئله آزاد کردن جزایر و سرزمین‌های کوچک ناحیه «دریای کارائیب» از قید استعمار گردید.
ایران در پیشنهاد خود از دبیر کل سازمان ملل خواسته است که برای پیدا کردن راهی جهت دادن خودمختاری و استقلال و تمامیت کامل به این نواحی با شرکت سازمان ملل متحد مطالعاتی به عمل آید.[10]

درگذشت روزنامه‌نگار صدر مشروطیت

روزنامه «اطلاعات» نوشت: اطلاع حاصل شد که محمد حقوقی، روزنامه‌نگار صدر مشروطیت ایران و وکیل معروف دادگستری، در سن ۸۳ سالگی، پس از یک کسالت طولانی بدرود حیات گفته است.
محمد حقوقی از مجاهدین صدر مشروطیت بود و در اوان مشروطیت روزنامه «هدایت» را در تهران انتشار می‌داد. حقوقی مدت پنجاه سال به عنوان وکیل پایه یک دادگستری به کار قضایی اشتغال داشت.[11]

بازگشت وزیر اطلاعات از افغانستان

بعد از ظهر روز پنجشنبه گذشته آقای جواد منصور، وزیر اطلاعات، از سفر کشور افغانستان به تهران بازگشت و در فرودگاه مهرآباد مورد استقبال کاردار و چند تن از اعضای سفارت افغانستان در تهران و معاونان، مدیران کل و رؤسای ادارات وزارت اطلاعات قرار گرفت.[12]

صفحه اول روزنامه اطلاعات، 11 شهریور 1346

پی‌نوشت‌‎ها:

[1]. آیت‌الله العظمی حاج سیدمحمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد ساواک، ج 1، ص 441؛ پایگاه‌های انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ مدرسه فیضیه، ص 576.

[2]. پایگاه‌های انقلاب اسلامی، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ص 575.

[3]. همان، ص 579. دست‌های پنهان تفرقه‌افکن توسط منابع ساواک در این سند پیداست. رئیس امنیت داخلی ساواک انتشار شایعات را اقدامی می‌داند که منابع آن انجام داده‌اند تا هر فرد، فرد دیگری را متهم کند و درگیری ایجاد شود.

[4]. پایگاه‌های انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک؛ مدرسه فیضیه، ص 582.

[5]. آیت‌الله العظمی سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی به روایت اسناد ساواک، ج 2، ص 90.

[6]. آیت‌الله حاج شیخ غلامحسین جعفری همدانی به روایت اسناد ساواک، ص 221.

[7]. اطلاعات، 11 شهریور 1346، ص 20.

[8]. همان‌جا.

[9]. همان‌جا.

[10]. همان‌جا.

[11]. همان، ص 17.

[12]. همان، ص 20.