تاریخ معاصر - 23 شهریور 1346

گزارش ساواک از شایعات درباره تزلزل دولت و دفع‌الوقت وزرا!/ گزارش ساواک از اعتراضات در نجف علیه محدودیت‌های رژیم برای طلاب علوم دینی در ایران/ کمیته محرمانه‌ای که سیا حزب «ایران نوین» را توسط آن اداره می‌کند!/ وزیر بهداری لبنان به ایران می‌آید/ پیشنهاد ساختن «مترو هوایی» برای تهران/ جلسات اوپک از فردا تشکیل می‌شود/ گله از ونزوئلا/ شصت نفر از مأمورین اصلاحات ارضی برکنار شدند

گزارش ساواک از شایعات درباره تزلزل دولت و دفع‌الوقت وزرا!

بر اساس یک گزارش ساواک به تاریخ 23 شهریور 1346 «در این یکی دو هفته اخیر بین محافل سیاسی تهران اخبار و اطلاعاتی درباره وضع دولت انتشار یافته و برای مسافرت اخیر شاهنشاه آریامهر به شمال اهمیت مخصوصی قائل می‌باشند و می‌گویند مسلما پس از مسافرت، تحولاتی در دولت صورت خواهد گرفت؛ چنانچه فعلا تغییراتی صورت نگیرد، مسلما پس از مراسم تاج‌گذاری صورت خواهد گرفت».
این سند می‌افزاید: «شایعات منتشره حاکی از آن است وضع دولت بسیار متزلزل است؛ به طوری که خود اعضای دولت نیز به این امر واقف شده‌اند که از جمله آقای پیرنیا، استاندار خراسان، که اخیرا برای انجام بعضی کارهای خود به تهران آمده، اظهار داشته با هر یک از وزرا که ملاقات نموده معلوم گردیده که کارها را به دفع‌الوقت می‌گذرانند و همه می‌گویند: صبر کنید؛ ان‌شاءالله تا پایان مراسم تاج‌گذاری بالاخره کارها درست خواهد شد».
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: در کنار شایعات مربوط به متزلزل بودن دولت، نام عده‌ای برای جانشینی آقای هویدا برده می‌شود که عبارت‌اند از: آقایان دکتر جمشید آموزگار، زاهدی، اقبال، شریف‌امامی، آرام، پیراسته. همچنین از قول دکتر جمشید آموزگار، وزیر دارایی، شنیده می‌شود که گفته است می‌خواهد از شاهنشاه آریامهر اجازه بگیرد که برای تصدی پست سازمان بهداشت جهانی به ژنو برود و روی هم رفته فعلا در همه جا صحبت از نخست‌وزیری شریف‌امامی است و گفته می‌شود یکی از دو نفر آقایان مهندس زاهدی و آرام، به جای آقای علم به عنوان وزیر دربار شاهنشاهی انتخاب خواهند شد. اخبار منتشره به طور کلی در بین مردم و محافل سیاسی و مطبوعاتی دال بر این است که دولت در اثر سوء جریان انتخابات فوق‌العاده تضعیف شده است.[1]

گزارش ساواک از اعتراضات در نجف علیه محدودیت‌های رژیم برای طلاب علوم دینی در ایران

بر اساس گزارش ساواک به تاریخ 23 شهریور 1346 «روز 16 /6 /46 پس از نماز مغرب در برخی از مساجد نجف از جمله مسجد هندی، خویی، خضرا و در مدرسه بروجردی پس از نماز [امام] خمینی و در صحن پس از نماز سیدعبدالله طاهری، خطابه‌ای به وسیله یک نفر از طلاب قرائت گردید که شناخته نشد.
این سند می‌افزاید: در مسجد هندی طلبه‌ای جوان، لاغراندام، بلندقد به نام قمی خطابه مورد نظر را قرائت نموده است. در این خطابه ضمن اشاره به وقایع 15 خرداد اعلام شده است که دولت ایران مدارس علمیه از جمله مدرسه فیضیه را بسته و عده‌ای از طلاب را توقیف نموده است. طلبه مزبور ضمن توهین به مقام شامخ سلطنت و حکومت ایران از مردم خواستار می‌گردد که روز 17 /6 /46 ساعت 10 در صحن جمع و پس از آن نزد آقایان علما رفته و خواستار جلوگیری از این نوع اقدامات شوند.
در ادامه این گزارش آمده است: روز جمعه 17 /6 /46 مقامات امنیتی از تشکیل این تظاهرات جلوگیری و مانع هر گونه اقدامی در محوطه صحن می‌گردند. اطراف صحن از طرف مقامات امنیتی و مأمورین سازمان امنیت نجف محاصره شده بود. افرادی که در صحن بودند اغلب از اطرافیان شیخ محمد صادقی بوده‌اند و پس از جلوگیری پلیس نزد آیت‌الله حکیم می‌روند. آیت‌الله حکیم ضمن تکذیب موضوع اظهار می‌نماید: مع‌ذالک با مقامات سفارت ایران در این زمینه صحبت خواهم کرد. آیت‌الله خمینی در ملاقات با این افراد اظهار می‌نماید: در این گونه موارد در ایران زیاد صحبت کرده‌ام؛ شما هم‌اکنون صبر کنید. آیت‌الله خویی و شاهرودی اظهار می‌کنند که از تهران تلگرافی موضوع را استفسار می‌نماییم تا اگر صحت داشته باشد، اقدام شود، ولی سیدعبدالله شیرازی آنها را دعوت به مبارزه می‌نماید.
این سند می‌افزاید: قرار بود روز 22 /6 /46 [امام] خمینی در مدرسه بروجردی صحبت نماید، ولی وی پس از افتتاح مدرسه اظهاری ننموده؛ به همین جهت عده‌ای معتقدند مقامات امنیتی از این امر جلوگیری نموده‌اند. با توجه به عدم تمایل شخص [امام] خمینی در بیان مطالبی علیه ایران مراقبت مأمورین امنیتی دستاویزی جهت انصراف وی از سخنرانی شده است.
در «نظریه» این سند آمده است: تصور می‌رود شخصی که خطابه را در مسجد هندی ایراد نموده است برقاعی باشد. دستور تحقیق در مورد شناسایی وی داده شده است.
در ذیل این سند آمده است: ضمن شناسایی کامل طلبه مزبور از هر گونه اطلاعات مکتسبه دیگر به موقع مرکز را مطلع نمایند. در سوابق اشخاص یادشده هم منعکس شود.[2]

کمیته محرمانه‌ای که سیا حزب «ایران نوین» را توسط آن اداره می‌کند!

بر اساس گزارش ساواک به تاریخ 23 شهریور 1346 فردی به نام مهندس کشتکار گفته است: در حزب ایران نوین کمیته محرمانه‌ای وجود دارد که از طرف مقامات سیاسی آمریکا (سازمان سیا) تقویت می‌شود و قدرت داخلی حزب کاملا در اختیار این کمیته است و هر تصمیمی که این کمیته بگیرد شورای مرکزی حزب کورکورانه آن را مورد تصویب و تأیید قرار می‌دهد. کارگردانی کمیته آمریکایی حزب را سه نفر به نام دکتر کلالی، دکتر یگانه: وزیر مشاور، دکتر رشتی برعهده دارند و این کمیته سه‌نفری دسته دیگری هم دراختیار دارد که در کادر وسیع‌تری نظریات کمیته را مورد اجرا قرار می‌دهند. افراد دسته مذکور که همکاران کمیته آمریکایی حزب می‌باشند عبارت‌اند از: مهندس معینی زند: نماینده شاهرود، مهندس ستوده: وزیر پست و تلگراف، دکتر نهاوندی: وزیر آبادانی و مسکن، دکتر متین مجد: نماینده محلات، دکتر کشفیان: وزیر مشاور، دکتر معتمد وزیری: معاون وزارت اطلاعات و علاوه بر اینکه مهندس کشتکار سبزواری از جریان مذکور اطلاع دارند، افراد دیگری از فعالین حزب نظیر دکتر منتظری، نراقی، خسروی کردستانی نیز وجود این کمیته سیاسی را که از حمایت دیپلماسی آمریکا برخوردار است کاملا تأیید کرده‌اند؛ به‌طوری که سبزواری به طور بسیار خصوصی می‌گفت: نقشه سیاسی این کمیته آمریکایی آن است که بعد از توفیق کامل در انتخابات مجلس شورای ملی، وزرای دولت آینده را از بین کسانی تعیین کنند که صد درصد در اختیار آنها باشند و خود را منتخب این کمیته بشناسند تا نظریات آنها را بی‌چون و چرا اجرا نمایند.
سبزواری می‌گفت: علاوه بر اینکه کمیته سیاسی حزب ایران نوین می‌خواهد کلیه وزرای کابینه را در اختیار خود داشته باشد، برنامه کار آنان این است موجباتی فراهم سازند که رئیس سازمان امنیت و رئیس ژاندارمری کل کشور تغییر پیدا کنند و در مقام نظامی مذکور در اختیار افرادی قرار دهند که با آنان نظر موافق داشته باشند. مهندس کشتکار می‌گفت: حکومت مرحوم منصور از طرف دیپلماسی آمریکا به شاهنشاه تحمیل شده بود و دوستان آن مرحوم کاملا به این موضوع واقف می‌باشند و اکنون هم تلاش طرفداران دیپلماسی آمریکا آن است که حکومت ایران را صد درصد از نفوذ دربار خارج سازند.
این سند می‌افزاید: مهندس کشتکار می‌گفت: دکتر اقبال و اسدالله علم نیز از جمله کسانی هستند که مورد دشمنی شدید این کمیته حزب ایران نوین می‌باشند. کاظم مسعودی، مدیر روزنامه «آژنگ»، نیز دو روز قبل می‌گفت: من از مدت‌ها قبل وجود چنین دسته‌ای را در حزب ایران نوین می‌دانستم روی این اصل خود را به افراد این کمیته نزدیک ساختم و به کمک همین کمیته به سمت نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شدم.
در «نظریه رهبر عملیات» این سند آمده است: مشخصات بیشتری از مهندس کشتکار پس از تهیه متعاقبا ارسال خواهد شد.[3]

وزیر بهداری لبنان به ایران می‌آید

روزنامه «الصفاء» چاپ بیروت می‌نویسد: آقای منوچهر ظلی، سفیر ایران در بیروت، با دکتر نسیب البربیر، وزیر بهداری لبنان، ملاقات نمود و از طرف دولت متبوع خویش از وی دعوت نمود که پس از پایان جلسات کمیته فرعی سازمان بهداشت جهانی به ایران سفر نماید.
وزیر بهداری لبنان این دعوت را با امتنان پذیرفت.[4]

پیشنهاد ساختن «مترو هوایی» برای تهران

روزنامه «اطلاعات» نوشت: پیشنهاد ساختن متروی هوایی در تهران از طرف یک شرکت بزرگ بلژیکی تسلیم مقامات مسئول ایرانی شده است.
به موجب این طرح شرکت بلژیکی «سافه ژه» حاضر است از قرار کیلومتری سه‌میلیون دلار (حدود ٢٤ میلیون تومان) یک شبکه وسیع متروی هوایی در تهران تأسیس نماید و این مخارج شامل تمام تأسیسات ساختمانی مانند ایستگاه‌ها، خطوط، تجهیزات، واگن‌ها، موتور و همه وسایل دیگر است.
متروی پیشنهادی شرکت «سافه ژه» را می‌توان با سرعت تمام ساخت؛ به‌طوری که هفته‌ای دو کیلومتر از آن ساخته شود؛ بدین ترتیب در مدتی کمتر از یک سال، می‌توان تهران را با چندین خط اصلی و فرعی هوایی مجهز نمود.

مترو بی‌صدا

این مترو کاملا سرپوشیده بوده و بی‌صدا می‌باشد؛ زیرا چرخ‌های آن روی ریل لاستیکی مخصوصی گردش می‌کند و از این لحاظ نیز مزاحمتی ایجاد نخواهد کرد.
ایجاد متروی هوایى طبق طرح پیشنهادی «سافه ژه» سه تا شش برابر کم‌خرج‌تر از متروی زیرزمینی تمام خواهد شد؛ به‌ویژه که احداث متروی زیرزمینی سال‌ها وقت لازم دارد، درحالی‌که این ترن هوایی را می‌توان در مدت بسیار محدودی شروع کرد و به پایان رسانید.
به قرار اطلاع شرکت بلژیکی که صاحب سرمایه‌های هنگفتی می‌باشد حاضر است طرح خود را با مشارکت دولت یا شرکت‌های خصوصی ایرانی اجرا نماید و در ازای قسمتی از سرمایه‌گذاری‌های خود، اجناس و تولیدات نیمه‌ساخته‌شده و صنعتی محصول ایران را بخرد.
سافه ژه، همچنین آماده است بهره‌برداری از متروی هوایی تهران را تا تربیت کادر لازم ایرانی شخصا عهده‌دار شود و در سریع‌ترین مدت راننده و متخصص و کارمند اداری لازم را برای اداره مترو تربیت نماید.[5]

جلسات اوپک از فردا تشکیل می‌شود

عصر امروز وزیر دارایی برای شرکت در کنفرانس فوق‌العاده اوپک به رم عزیمت می‌کند. وی در این مسافرت تنهاست و هیچ یک از کارشناسان و مقامات نفتی همراه ایشان نیستند.
مذاکرات رم هنوز به دقت برای شرکت‌کنندگان آن روشن نیست. تعطیل و تعویق مرتب کنفرانس در جریان بحران خاورمیانه عربی، برای دبیرخانه اوپک، این احساس و احتیاج را به‌وجود آورد که هر چه زودتر وزرای نفت و دارایی کشورهای عضو گرد هم آیند و نتایج و آثار بحران نفتی را مورد ارزیابی قرار دهند.

گله از ونزوئلا

هنوز معلوم نیست که این مذاکرات به گله‌گذاری از ونزوئلا برسد یا نه؟ اخبار بعضی از خبرگزاری‌های خارجی از منابع عربی حاکی است که ممکن است بعضی از کشورهای عربی در این کنفرانس شکایت خود را از ونزوئلا مطرح کنند.
شکایت کشورهای عربی این است که در زمان بحران، ونزوئلا روزانه قریب پانصدهزار بشکه نفت اضافی تولید و صادر کرده است و این امر بدین معنی است که ونزوئلا کوشش داشت جای کشورهای عربی را در بازارهای اروپا و آمریکا اشغال کند.
این ظاهر قضیه است، اما در باطن، کشورهای عربی از روش سیاسی ونزوئلا در بحران خاورمیانه عربی ناراضی هستند؛ زیرا ونزوئلا کم و بیش از اسرائیل حمایت می‌کرد.
در سهمیه‌ای که اوپک از 1 ژوئیه ١٩٦٦ تا ژوئن ١٩٦٧م برای اضافه تولید ونزوئلا تعیین کرده بود روزی ١١٥ هزار بشکه نفت پیش‌بینی شده بود، اما در بحران اخیر این رقم به پنج برابر افزایش پیدا کرد و همین امر موجب گله یا شکایت شده است.
نکته جالب دیگر که در جریان تشکیل کنفرانس فردا به چشم می‌خورد دعوت از مصر برای شرکت در جلسات اوپک به عنوان عضو ناظر می‌باشد. هنوز به طور قطع معلوم نیست که مصر به عنوان عضو ناظر در جلسات کنفرانس شرکت می‌کند یا نه؟ چون قبل از شرکت مصر، کنفرانس باید اجازه شرکت مصر را تأیید و تصویب کند. اگر اعضای اوپک شرکت مصر را به اتفاق آرا تصویب کنند، در آن صورت مصر هم اجازه دارد در این دوره از اجلاسیه اوپک شرکت نماید.[6]

شصت نفر از مأمورین اصلاحات ارضی برکنار شدند

به دستور آقای دکتر ولیان، معاون وزارت کشاورزی و سرپرست سازمان اصلاحات ارضی، شصت نفر از کارمندان و مأمورین اصلاحات ارضی در مناطق مختلف مملکت که توانایی و آمادگی لازم برای انجام وظایف محوله را در امور اصلاحات ارضی نداشتند، از مشاغل خود برکنار شدند.
کارمندان مزبور از صبح امروز در اختیار وزارت کشاورزی گذارده شدند تا در مشاغل دیگری از وجود آنان استفاده شود.
آقای دکتر ولیان اضافه نمود: ضمنا ششصد نفر از کارمندان دستگاه‌های مختلف وزارت کشاورزی که در مدت چند سال گذشته به صورت مأموریت در سازمان اصلاحات ارضی کل کشور انجام وظیفه می‌نمودند، به سازمان اصلاحات ارضی منتقل گردیدند.[7]

صفحه اول روزنامه اطلاعات، 23 شهریور 1346

پی‌نوشت‌ها:

[1]. جمشید آموزگار به روایت اسناد ساواک، ص 221.

[2]. پایگاه‌های انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: مدرسه فیضیه، ص 617؛ آیت‌الله العظمی سیدعبدالله شیرازی به روایت اسناد ساواک، ص 13.

[3]. دکتر منوچهر اقبال به روایت اسناد ساواک، ص 350.

[4]. اطلاعات، 23 شهریور 1346، ص 24.

[5]. همان‌جا.

[6]. همان، صص 21 و 24.

[7]. همان‌جا.