پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛ یاکو نیمرودی، که در ایران با نام یعقوب نیمرودی شناخته می‌شود، یکی از چهره‌های بنام یهودی در قرن بیستم به‌شمار می‌آید. او در ایران و اسرائیل، در ظاهرِ یک دیپلمات، تاجر و فعال اجتماعی نمایان شده بود، اما به‌واقع یکی از افسران اطلاعاتی بسیار مرموز ارتش رژیم صهیونیستی بود که بعدها اولین نماینده نظامی اسرائیل در ایران شد. نیمرودی در خانواده‌ای یهودی اصل عراقی در القدس در تاریخ ۱ ژوئن ۱۹۲۶م متولد شد و دو هفته بعد با خانواده‌اش به فلسطین اشغالی مهاجرت کرد. در دهه ۱۹۴۰م، نیمرودی با کمک اسحاق نافون، که در سال‌های ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۳م پنجمین رئیس‌جمهور اسرائیل شد، به هاگانا، نیروی مسلح پیش از شکل‌گیری رژیم صهیونیستی، پیوست و در فعالیت‌های تروریستی علیه فلسطینیان شرکت کرد. او سپس در سال ۱۹۴۷ به واحد پالماخ، نیروی انتخابی هاگانا ــ که سازمان تروریستی دیگری علیه مسلمانان بود ــ پیوست و پس از آن در ارتش اسرائیل و سازمان جاسوسی موساد فعالیت کرد.[1]
   
تأسیس دفتر موساد در ایران
یعقوب نیمرودی یکی از بنیان‌گذاران شبکه‌های جاسوسی اسرائیل در ایران، عراق و کشورهای عربی خلیج فارس به‌شمار می‌آید. او حتی قبل از شکل‌گیری رژیم صهیونیستی، در سازمان جاسوسی اولیه این رژیم به نام شای فعالیت‌های گسترده‌ای داشت. فعالیت‌های این چنینی او باعث پیوستنش به سازمان تروریستی هاگانا شد. نیمرودی با سرعت در شبکه امنیتی رژیم صهیونیستی پیشرفت کرد و به سمت بالایی رسید و افسری عالی‌رتبه شد.[2]
 
همان گونه که گفته شد، نیمرودی در سال‌های پس از شکل‌گیری رژیم صهیونیستی، مسئول شبکه‌های جاسوسی اسرائیل در منطقه شد. او در دوره فعالیت حرفه‌ای خود در ارتش اسرائیل، در چندین عملیات بسیار حساس مشارکت کرد که اسناد برخی از آنها هنوز هم به صورت محرمانه طبقه‌بندی شده‌اند. وی در سال ۱۹۵۶م در اولین ترور هدفمند اسرائیل شرکت کرد و مصطفی حافظ، سرهنگ مصری را که به پناه‌جویان فلسطینی برای حمله به اسرائیل از طریق مرزها کمک می‌کرد، با استفاده از یک بمب مخفی در یک پاکت کشت.[3]
 
نیمرودی برای اولین بار در تاریخ ۲۰ ژانویه ۱۹۵۶م از طریق ترکیه به ایران وارد شد و اولین جاسوس اسرائیلی در ایران نام گرفت. او تا سال ۱۹۵۹م، دفتر موساد را در تهران تأسیس و شبکه جاسوسی گسترده‌ای را ایجاد کرد و به یهودیانی که از عراق به سوی رژیم غاصب اسرائیل فرار می‌کردند، کمک می‌کرد. در سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۹م، به عنوان نخستین نماینده نظامی ارتش اسرائیل در تهران، توافقات دفاعی با ایران را امضا کرد. نیمرودی به تهران وارد شد تا ارتباط بین موساد و ساواک، پلیس مخفی و اطلاعات داخلی در زمان حکومت رژیم پهلوی را برقرار کند و مأموریت وی در ایران تا سال ۱۹۶۹م ادامه داشت.[4]
 
نیمرودی و ساواک
در دوره پهلوی، همکاری‌های نظامی بین ایران و اسرائیل در بسیاری از زمینه‌ها گسترش یافت. یکی از جنبه‌های اصلی این همکاری‌ها، آموزش نظامیان ایرانی در اسرائیل بود. این آموزش‌ها، از جمله تاکتیک‌های نظامی، فنون جاسوسی و استفاده از تجهیزات نظامی پیشرفته، سهم به‌سزایی در ارتقای توانایی‌های نیروهای امنیتی ایران داشتند. برخی از افسران نظامی ایران به‌صورت مستقیم در اسرائیل آموزش می‌دیدند و این تجربه‌ها به‌طور مستقیم به ارتقای سطح تخصص آنها برای سرکوب جامعه مدنی ایران کمک می‌کرد. یکی از افرادی که در فرآیند آموزش نیروهای ساواک اهمیت بسیاری داشت یعقوب نیمرودی بود. او توانست منابع لازم را برای آموزش نیروهای ساواک تأمین کند. کاری که او انجام داد اهمیت بسیاری داشت؛ چراکه منابع و تجهیزات در آموزش نیروهای امنیتی سهم به‌سزایی دارد.[5]
   
با تأمین آموزش از طریق سازمان اطلاعاتی اسرائیل، نیمرودی می‌توانست از توانایی‌های اطلاعاتی این سازمان بهره‌برداری کند. این اطلاعات شامل روش‌های جاسوسی و تکتیک‌های نظامی بود که می‌توانست به توانمندسازی نیروهای ساواک در زمینه‌های مختلف کمک کند و با برقراری ارتباط با سایر تشکیلات اطلاعاتی در کشورهای دیگر، نیمرودی می‌توانست همکاری‌های بین‌المللی را در راستای منافع اسرائیل تقویت سازد. در ادامه این همکاری‌ها می‌توانست به تبادل اطلاعات و تجربیات مفید در زمینه‌های امنیتی و نظامی برای حفظ امنیت اسرائیل منجر شود؛ بنابراین نیمرودی با داشتن ارتباطات و روابط مؤثر، توانست در سیاست‌گذاری آموزش نیروهای ساواک در جهت حفظ رژیم شاهنشاهی تأثیرگذار باشد. این تأثیرگذاری شامل تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی مؤثر و همچنین تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در زمینه آموزش نیروها بود؛ بنابراین، نیمرودی با تأمین منابع، بهره‌گیری از توانایی‌های اطلاعاتی، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و تأثیرگذاری در سیاست‌گذاری، نقش مهمی در آموزش نیروهای ساواک داشت و باعث توانمندی و عملکرد بهتر این نیروها در مواجهه با جامعه ناراضی ایران و منتقدان شد.[6]
 
یعقوب نیمرودی دستاوردهای گسترده‌ای در راستای منافع اسرائیل در ایران داشت. حضور نیروهای نظامی اسرائیل در ایران و بازدید از پادگان‌ها و مراکز نظامی، ارتباطات نظامی بین دو کشور را بیشتر تقویت می‌کرد. این ارتباطات نه‌تنها به افزایش تبادل اطلاعات نظامی منجر می‌شدند، بلکه از طریق آنها امکانات و تجهیزات نظامی مورد نیاز ایران از اسرائیل تهیه می‌شد که منافع اقتصادی را نیز به دنبال داشت. در زمینه تجهیزات نظامی، همکاری‌های لجستیکی و پشتیبانی نیز اهمیت زیادی داشت. ایران از اسرائیل تسلیحات و تجهیزات نظامی خریداری می‌کرد و این معاملات منافع مادی هنگفتی برای اسرائیل به ارمغان می‌آورد.[7]
 
نیمرودی و جاسوسی
بسیاری از عوامل موساد، عمدتا تحت پوشش‌های اقتصادی، تجاری و دیپلماتیک غیررسمی، در نقاط مختلف ایران فعالیت می‌کردند. آنها تجهیزات نظامی خود را از طریق پست دیپلماتیک به ایران انتقال می‌دادند و از آنها برای فعالیت‌های جاسوسی استفاده می‌کردند. ساواک عامل اصلی تسهیل این انتقالات غیرقانونی بود. بسیاری از کسانی که از اسرائیل به ایران وارد می‌شدند، زیر پوشش‌های فرهنگی و سیاسی موساد بودند و در بسیاری از موارد، ساواک و حتی سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی فعال در ایران نمی‌توانستند آنها را تشخیص دهند. یکی از این افراد یعقوب نیمرودی بود که پس از نفوذ و کسب موفقیت در ارتش، کارآفرین شد. تا مدتی تمرکز او بر ایران بود و ده‌ها کارخانه تصفیه آب ایجاد کرد.
 
در خردادماه 1346 جنگ شش‌روزه اعراب و اسرائیل به وقوع پیوست. با آنکه اداره دوم ستاد بزرگ، با همکاری نیمرودی، وابسته نظامی اسرائیل، همه‌روزه گزارش کلی جنگ را به محمدرضا پهلوی اطلاع می­داد، اما نیمرودی نقش گسترده‌ای در جهت‌گیری و تصمیم‌گیری شاه داشت.
 
نیمرودی روزنامه «معاریو» را در سال ۱۹۹۲م خریداری کرد و پسرش، اوفر را به سردبیری آن برگزید. در آن زمان، روزنامه معاریو رقابت شدیدی با روزنامه «یدیعوت آحارونوت» داشت. بر اثر همین رقابت‌ها نیمرودی به اخلال در دسترسی به اطلاعات آزاد متهم شد و مجازات تعلیقی دریافت کرد. پسرش اوفر نیز متهم شد و در سال ۱۹۹۸م به زندان افتاد..[8]
 
یعقوب نیمرودی علاوه بر فعالیت‌های دیپلماتیک، در زمینه تجارت به عنوان پوششی برای کسب منافع اسرائیل فعالیت می‌کرد. او با تأسیس شرکت‌های تجاری در ایران و اسرائیل، به توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور کمک کرد. این شرکت‌ها در زمینه‌های مختلف از جمله واردات و صادرات کالا، سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و مشاوره‌های تجاری فعالیت می‌کردند. نیمرودی با ایجاد این شرکت‌ها توانست سطح تعاملات اقتصادی بین ایران و اسرائیل را افزایش دهد و به نوعی فرصت‌های جدیدی برای وابسته ساختنِ ایران به اسرائیل ایجاد کند.[9]
 
پایان زندگی
یعقوب نیمرودی و دیگر مسئولان نظامی در دوره پهلوی، عامل مهمی در توسعه و تقویت روابط نظامی بین ایران و اسرائیل به‌شمار می‌آمدند. این روابط، با توجه به منافع مشترک و نیازهای دو طرف، به یکی از عوامل مهم دیپلماسی و امنیتی در منطقه تبدیل شد که تأثیر به‌سزایی بر سیاست‌های دو کشور و حتی وضعیت منطقه‌ای داشت. نیمرودی، اولین وابسته نظامی اسرائیل در ایران، پس از یک دوره طولانی بیماری در مرکز پزشکی شیبا در تاریخ ۳۰ مرداد 1402 در ۹۷ سالگی مرد.[10]