روزهای هفدهم و هجدهم مردادماه 1384 همایشی تحت عنوان «تبیین آراء و بزرگداشت هشتادمین سالگرد نهضت شهید آیت‏‌الله حاج‏‌آقا نورالله نجفی ‏اصفهانی» از سوی حوزه علمیه اصفهان، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان و دفتر نماینده محترم ولی‏‌فقیه در استان چهارمحال و بختیاری برگزار خواهد شد.

جناب آقای حقانی، مطلع شدیم در روزهای هفدهم و هجدهم مردادماه 1384 همایشی تحت عنوان «تبیین آراء و بزرگداشت هشتادمین سالگرد نهضت شهید آیت‌‏الله حاج‏‌آقا نورالله نجفی ‏اصفهانی» از سوی حوزه علمیه اصفهان، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان و دفتر نماینده محترم ولی‏‌فقیه در استان چهارمحال و بختیاری برگزار خواهد شد. لطفا اهداف همایش و برنامه‏‌های دبیرخانه را تشریح بفرمایید.
  بسم الله الرحمن ‏الرحیم همان‏طور که اشاره کردید امسال مصادف با هشتادمین سال قیام علمای ایران به رهبری حاج‏‌آقا نورالله نجفی ‏اصفهانی علیه استبداد و رژیم پهلوی و بدعت‏های رضاخان می‌‏باشد. همچنین در آستانه یکصدمین سالگرد نهضت مشروطیت قرار داریم که علمای اصفهان به ویژه مرحوم حاج‏‌آقا نورالله نجفی ‏اصفهانی و مردم اصفهان در آن نقشی بزرگ ایفا نموده‌‏اند. به همین جهت از مدتها پیش بحث برگزاری همایشی برای تبیین قیام علما و نیز نقش آنها در نهضت مشروطیت مطرح شد و در نهایت با تشکیل دبیرخانه و انتشار فراخوان همایش موضوع جنبه عملی به خود گرفت. هیئت علمی همایش با توجه به اهمیت قیام علما و نیز نقش آنها در نهضت مشروطیت سه گرایش تاریخی، اندیشه سیاسی و جامعه‌‏شناسی سیاسی را برای تبیین نهضت علما مورد نظر قرار داد و فراخوانی با سه گرایش مذکور تهیه و منتشر گردید. تاکنون نیز تعدادی مقاله دریافت شده است و امیدواریم با استقبالی که فرهیختگان و پژوهشگران به عمل آورده‏‌اند بتوانیم بررسی علمی و روشنگرانه‌‏ای را در خصوص این مقطع مهم از تاریخ معاصر ایران داشته باشیم. بنابراین هدف اصلی ما ارائه تصویری روشن از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران می‌‏باشد که از فقر اطلاعات و متأسفانه اطلاعات نادرست و ناقص رنج می‌‏برد. تاریخ ایران عصر مشروطیت نشان می‏‌دهد که اصفهان یکی از ارکان نهضت به‏‌شمار می‌‏آمده، منتهی به جهت گرایش دینی مشروطیت اصفهان و پافشاری علما بر رنگ و بوی دینی مشروطیت تاریخ‌نگاری سکولار آنچنان که باید به این مقوله نپرداخته است. اساسا اطلاعات ما از مشروطیت در شهرها و شهرستان‏ها اندک می‌‏باشد و لازم است اقدامی گسترده برای تدوین تاریخ مشروطیت در ایران صورت بگیرد. علمای اصفهان به ویژه مرحوم آقا نجفی ‏اصفهانی و حاج‌‏آقا نورالله اصفهانی با تأکید بر رواج مشروطیت با گرایش دینی درصدد برقراری مردمسالاری دینی با گرایشات ضداستبدادی و ضداستعماری در اصفهان و ایران برآمدند. طرح‏ها و اقدامات عملی آنان نیز نظیر تأسیس شرکت اسلامیه با اهداف بلندنظرانه اقتصادی که توسعه ایران و استقلال اقتصادی آن را مدنظر قرار داده بود، انجام امور عام‌‏المنفعه، پاسداری از میراث فرهنگی، تأسیس انجمن‏های سیاسی، فراهم کردن زمینه‏‌های مشارکت مردم در امور سیاسی، مقابله با ستمگری برخی خوانین و هرج و مرج‏ طلبی احزاب غرب‏‌باور و فرق ضاله همگی حکایت از هوشیاری رهبری نهضت مشروطیت در اصفهان دارد که مانعی جدی بر سر راه اعاده استبداد و تسلط غرب‏‌باوران و دین‌‏ستیزان بود. غلبه جریان سکولار بر متدینین در ایران عصر مشروطه مانع از دستیابی نهضت به اهداف عالیه خود شد و در آن چنان شرایطی عرصه بر علما و متدینینی نظیر مرحوم آقا نجفی ‏اصفهانی، حاج‌‏آقا نورالله اصفهانی، سیدعبدالله بهبهانی، سیدمحمد طباطبایی و قبل از آنها بر علمایی مانند حاج شیخ فضل‏‌الله نوری و علمای مشروعه‌‏طلب تنگ شد تا جایی که سیدعبدالله بهبهانی و حاج شیخ فضل‏‌ا‌لله نوری به شهادت رسیدند و مرحوم حاج‌‏آقا نورالله نیز مهاجرتی اجباری را به جان خرید و به نجف اشرف رفت. رویکرد مشروطه‏‌طلبان غرب‌گرا به ایجاد حکومت مقتدر با نام «دیکتاتوری منور» شرایط را برای وارد کردن ضربه نهایی بر سنت‏ها و ارزش‏های دینی فراهم ساخت و حکومت مشروطه ایران را عملا به حکومت استبدادی خشنی که به مراتب از حکومت قاجاری خشن‏‌تر بود و ضمن اعمال خشونت بی‏‌حد و حصر، نابودی اسلام و علما را نیز در دستور کار خود داشت تبدیل نمودند. حکومت پهلوی پس از استقرار به جنگ ارزش‏های دینی آمد و در اینجا نیز بزرگانی نظیر شهید مدرس و شهید حاج‌‏آقا نورالله نجفی ‏اصفهانی به جنگ دستگاه خودکامه و خشن پهلوی آمدند تا یادآور شوند که مشروطیت ایران برای استقرار نظامی مردم‌سالار با گرایشات دینی آغاز شد و می‏‌بایستی به همان خاستگاه‌‏های دینی خود رجوع نماید. بی‌‏توجهی و هراس دستگاه خشن پهلوی که هر اعتراضی را به شدت سرکوب می‏‌کرد حاکی از شجاعت و احساس خطری بود که اهل دیانت نسبت به عواقب این حرکت می‌‏کردند.   پهلوی وظیفه داشت بساط دین و دینداران را در ایران براندازد و علما تکلیف داشتند که از کیان دیانت و ایران صیانت کنند، لذا برخورد و تقابل حتمی بود و پرچمدار این تقابل بزرگانی نظیر حاج‏‌آقا نورالله اصفهانی و سید حسن مدرس بودند که جان بر سر این کار گذاشتند. بنابراین وظیفه خود می‏‌دانیم که ضمن تشریح تحولات سیاسی ـ فرهنگی ایران در آن دوران تلاش آن بزرگان را نیز پاس بداریم. همایش، ان‏شاءالله طی دو روز در اصفهان و شهرکرد برگزار خواهد شد و شرکت پژوهشگران و محققان ارجمند قطعا باعث غنای علمی همایش خواهد گشت.   حاج آقانورالله در منظر امام خمینی در منظر امام خمینی، حاج آقا نورالله جزء پیشتازان علما و مجتهدین بزرگ شیعه است که در سنگر جهاد علیه استبداد و در مصاف با رضاخان، خود و حوزه اصفهان را بسیج نموده و در هجرتی تاریخی به قم با اساس حکومت استبدادی به نبرد برمی‌‏خیزد و اگرچه در این راه شهید می‌‏شود، ولی پرچم مبارزه علیه پهلوی را در اهتزاز نگاه می‌‏دارد:   «در زمان این مرد سوادکوهی، این رضاخان قلدر نانجیب، یک قیام از علمای اصفهان شد که ما در واقعه حاضر بودیم. علمای اصفهان آمدند به قم و علمای بلاد هم از اطراف جمع شدند در قم و برخلاف دستگاه نهضت کردند.»1   «یک قیام از علمای اصفهان شد. آن‏ وقت اصفهان حوزه بود؛ علمای اصفهان آمدند به قم و علمای بلاد هم از اطراف جمع شدند در قم و نهضت کردند برخلاف آنها. آنگاه نهضت را شکستند.»2   «در طول پنجاه سال همه شما شاهد بودید که چندین دفعه روحانیون قیام کردند؛ لکن چون اساس دست آنها نبود، نتوانستند. همین روحانیون بودند که از اصفهان و همه جا، زمان رضاخان مجتمع شدند برضد او ولی از باب اینکه مردم تحت سلطه بودند، شکست خوردند.»3   «چند قیامی که در ایران از جانب روحانیون شد که یکی از آنها از اصفهان بود که به یک دایره وسیعی که تقریبا از همه شهرهای ایران اتصال پیدا شد و در قم مجتمع شدند و مرحوم حاج آقا نورالله رأسشان بود و مخالفت با رضاخان کردند. این را هم با قدرت و حیله شکستند چنانچه قیام آذربایجان و علمای آذربایجان و قیام خراسان و علمای خراسان، اینها را همه را با قدرت شکستند و آن‏ وقت هم به ما بعضیها گفتند مرحوم حاج آقا نورالله را که در قم فوت شد، ایشان را مسموم کردند.   این چند قیامی که شاهدش بودیم همه از علما بودند، علمای اصفهان قیام کردند و رأسشان مرحوم حاج آقا نورالله بود.»4   شهید آیت‏‌الله دکتر بهشتی در مورد این قیام و تأثیر آن بر امام خمینی این چنین اظهارنظر می‏‌نماید: «در سال 1306 یعنی حدود شش سال پس از اینکه (مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی) و این طلاب جوان به قم می‏‌آیند، جریانی پیش می‌‏آید در رابطه با مخالفت روحانیت با رضاخان قلدر که کانونش شهر قم بود. جریان این بود که عده‏‌ای از علمای برجسته شهرهای مختلف ایران به قم مهاجرت می‏‌کنند و در قم اجتماع عظیمی از روحانیون سرشناس شهرهای بزرگ به عنوان اعتراض به تصمیمات و خودکامگیها و خودسریهای رضاخان تشکیل می‏‌شود. امام فرصت پیدا می‏‌کند، یک طلبه جوان، کنجکاو و پرشور، شیوه‏‌های درگیری قدرتهای خودکامه با روحانیت متعهد و مبارز پیشگام را از نزدیک ببیند. و متقابلا شیوه‏‌های ستیز و مبارزه روحانیت را با قلدرهای زمان از نزدیک تجربه کند. فرصتهای گوناگون برای خودسازی امام پیش می‏‌آید...».5