فکر ایجاد حزب دولتی در عصر پهلوی دوم، پس از کودتای 28 مرداد 1332ش و ایجاد حکومت مطلقه محمدرضا شاه در ایران شکل گرفت. قصد حکومت از تشکیل چنین احزابی، در دست گرفتن نبض فعالیت‏های سیاسی جامعه و پر کردن خلاء ناشی از نبودن احزاب آزاد بود. اما این فکر تا سال 1335ش همچنان در اذهان باقی ماند تا اینکه به دستور شاه اسدالله علم ...

 
دوره دوم احزاب دولتی
فکر ایجاد حزب دولتی در عصر پهلوی دوم، پس از کودتای 28 مرداد 1332ش و ایجاد حکومت مطلقه محمدرضا شاه در ایران شکل گرفت. قصد حکومت از تشکیل چنین احزابی، در دست گرفتن نبض فعالیت‏های سیاسی جامعه و پر کردن خلاء ناشی از نبودن احزاب آزاد بود. اما این فکر تا سال 1335ش همچنان در اذهان باقی ماند تا اینکه به دستور شاه اسدالله علم یار دیرینه‏اش مسئول تاسیس حزب مردم گشت. این حزب در اردیبهشت 1336ش موجودیت خود را اعلام کرد. سران این حزب غالباً چهره‏های علمی و دانشگاهی و شخصیت‏های سیاسی و حکومتی بودند. رهبر عملی این حزب تا پایان حیات سیاسی آن اسدالله علم بود. از دیگر بنیانگذاران این حزب می‏توان از پرفسور یحیی عدل، دکتر پرویز ناتل خانلری، دکتر موسی عمید، دکتر حسن ستوده تهرانی و دکتر احمد فرهاد نام برد.
  
گوشه‌ای از کنگره حزب مردم 1. یحیی عدل 2. کاظم جفرودی 3. هلاکو رامبد
محمدرضا پهلوی به هنگام ملاقات با جمعی از اعضای کمیته مرکزی حزب مردم در سال 1352
یک سال بعد دومین حزب دولتی توسط نخست‏وزیر وقت منوچهر اقبال تاسیس شد (1337ش) اعضای این حزب بیشتر از میان وزرا، نمایندگان مجلس، مقامات وقت و رجال سیاسی اداری رژیم بودند. هیئت مؤسسه حزب از آقایان محمود جم، عزالممالک اردلان، حاج سید اسدالله موسوی، دکتر محمدعلی هدایتی، حسام دولت‏آبادی، محمد حجازی و دکتر شاهکار تشکیل می‏شد. این هیئت ریاست و دبیرکلی حزب ملیون را به نخست‏وزیر وقت و مؤسس حزب دکتر منوچهر اقبال واگذار کردند. دکتر اقبال در اولین جلسة حزبی خود عنوان کرد که:
         در دنیای امروز حکومت دموکراسی! بدون احزاب و تشکیلات اجتماعی معنی ندارد. شاهنشاه دستور فرموده‏اند که سیستم در حزب در مملکت برقرار شود. پس حزب ملیون در مقابل حزب مردم تاسیس می‏گردد.
 
اوج فعالیت حزبی احزاب مردم و ملیون در سال 1339 مقارن با انتخابات دوره بیستم مجلس شورای ملی متجلی می‏شود. در این دوره از انتخابات تقلبات فراوان و تبایز و زد و بند بسیاری صورت گرفت. با آشکار شدن اسناد تقلبات انتخاباتی و تبایز و زد و بند حزب مردم به عنوان اقلیت و حزب ملیون به عنوان حزب اکثریت انتخابات باطل اعلام شد و هر دو حزب اعتبار خود را از دست دادند. بدین ترتیب دکتر اقبال نخست‏وزیر وقت از سویی و اسدالله علم از سویی دیگر از دبیرکلی حزب ملیون و مردم استعفا دادند. و حزب ملیون عملاً با برکناری نخست‏وزیر از میان رفت. اما حزب مردم به صورتی کمرنگ با رهبری دکتر یحیی عدل و سپس علینقی کنی، ناصر عاملی و محمد فضائلی تا سال 1353 در صحنه بود و در دوره 21 مجلس در سال 1342 و 22 در سال 1346 و بیست و سه در سال 1350 در رقابت با حزب ایران نوین همچنان به ایفای نقش اقلیت پرداخت.
 
حزب مردم در دوران حیات خود با جناح‏بندیها و اختلافات بسیاری روبه‏رو بود و سرانجام در سال 1353 با برقراری نظام تک حزبی از میان رفت.
 
کانون مترقی
 این تشکیلات نه به عنوان حزب بلکه به صورت جمعیت در سال 1340ش توسط گروهی از جوانان طرفدار اصلاحات امریکایی و پاره‏ای از وزرا و رجال دولتی چون حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا تشکیل گشت. و با از میان رفتن حزب ملیون در نقش حزبی در مقابل حزب مردم ظاهر شد و در انتخابات 21 مجلس شورای ملی در سال 1342ش شرکت جست. تاسیس این کانون در واقع پیش درآمد حزب ایران نوین بود که یک سال و اندی بعد از این کانون توسط همین اعضا ایجاد گشت. شایان ذکر است که نمایندگان اکثریت حزب ایران نوین در مجلس اکثریت را در دست داشتند.
 
حزب ایران نوین
این جزب در واقع با تغییر نام کانون مترقی در آذر سال 1342ش به وجود آمد. حزب ایران نوین بزرگ‏ترین و ماندگارترین حزب دولتی در عصر پهلوی بود که همواره تا تاسیس نظام تک حزبی، اکثریت را در دست داشت و بیش از یک دهه در فضای خالی از فعالیت‏های حزبی به حیات خود ادامه داد. نخستین دبیرکل این حزب حسنعلی منصور بود که در اسفند 1342ش به نخست‏وزیری رسید. با قتل منصور معاون دبیرکل حزب ایران نوین، امیرعباس هویدا نخست‏وزیر و دبیرکل حزب شد. حزب ایران نوین در انتخابات دوره 22 و 23 مجلس شورای ملی در سالهای 1346ش و 1350ش اکثریت را در مجلس داشت و در سال 1353 بزرگ‏ترین و پرطرفدارترین حزبی بود که در حزب رستاخیز ادغام شد. فعالیت حزب ایران نوین بسیار وسیع بود و کمیته‏های متعددی را علاوه بر کمیته مرکزی دربرمی‏گرفت. این کمیته‏ها شامل: کمیته اجرایی و دفتر سیاسی، سازمان جوانان، زنان، کشاورزان، کارگران، بازرگانان، سندیکاهای کارگری، اتحادیه‏های اصناف و تشکیلات وابسته دیگر بود. حزب نشریاتی نیز در سراسر کشور منتشر می‏ساخت و روزنامه ندای ایران نوین ارگان آن محسوب می‏شد. حزب ایران نوین برای آموزش کادر خود اقدام به تاسیس مدرسه عالی علوم سیاسی و امور حزبی نمود که پس از ادغام آن در حزب رستاخیز، به آن حزب متعلق گشت.
 
تهران ـ جناب آقای نخست‏وزیر رونوشت جناب آقای علاء وزیر دربار شاهنشاهی رونوشت وزارت کشور، انجمن نظارت انتخابات بیستمین دوره تقنینیه شهر مراغه با رعایت بیطرفی کامل از محترمین و معتمدین تشکیل و شروع به کار نموده و مورد تایید قاطبه اهالی شهر می‏باشد. چون آقای احمد حمیدیه در دوره گذشته بر اثر اعمال بی‏رویه و سوءاستفاده از مراغه طرد گردیده بود و اکنون نیز با تشبثات واهن می‏خواهد بار دیگر خود را به مردم مراغه تحمیل نماید لیکن در مقابل افکار عمومی شکست قطعی خود را احساس و مشاهده می‏کند که فاقد آراء مردم است ایادی و اقوام خود را با چند نفر اجیر و با طومارهای جعلی به تهران اعزام داشته و تصور می‏کند که می‏تواند حقایق را وارونه جلوه دهد. لذا مراتب عرض و استدعا دارد به اعتراضات و شکایات بی‏اساس نامبرده ترتیب اثر داده نشود تا اهالی این شهرستان با خاطری آسوده دعاگو باشند.
 
آرم شیرو خورشید ایستاده
شماره کتاب 591
شماره‏های 2851 و 2852      وزارت پست و تلگراف و تلفن
جناب آقای وزیر محترم کشور رونوشت جناب آقای علم دبیرکل محترم حزب مردم رونوشت اندیشة مردم رونوشت جناب آقای فرود نماینده منفردین، رونوشت جناب آقای دکتر امیراصلان افشار، رونوشت اطلاعات به پیروی از منویات ملوکانه انتخابات شهر مراغه در نهایت آزادی و آرامش آغاز و دیروز 10/5/39 اخذ آرا خاتمه یافت. متاسفانه در حین انتخابات که حزب مخالف شکست خود را قطعی می‏دانست عوامل دولتی مخصوصاً استاندار آذربایجان شرقی شروع به کارشکنی دخالت‏های غیرقانونی در امر انتخابات نموده چند دفعه وسیله تلفن فرماندار مراغه را به تبریز احصار و می‏خواستند با اعمال نفوذ و دور نمودن فرماندار از حوزه انتخاباتی خود وقفه در کار انتخابات ایجاد نمایند و چون موفق به این امر نشدند آقای احمد حمیدیه کاندیدای حزب دولتی را تحریک به ایجاد اغتشاش و اختلال نظم عمومی نمودند که بدین وسیله اوضاع را غیرعادی نشان داده و باعث توقف امر انتخابات گردند خوشبختانه هم‏سلکان ما عموم رای‏دهندگان به نفع مردم پی به دسایس مخالفین برده کوچک‏ترین عکس‏العملی نشان نداده و بدون هیچگونه زد و خورد آرا خود رای دادند اینک دیروز که اخذ آرا خاتمه یافته و مخالفین شکست خود را قطعی دانسته‏اند جناب آقای وزیر کشور بدون مجوز قانونی فرماندار مراغه را مرکز احضار عمل استخراج و قرائت آرا را متوقف نموده است اینک مراتب محض استحضار گزارش اقدام قانونی عاجلانه مورد استدعا است جریان امر به پیشگاه همایونی و مقامات دولتی نیز تلگرافاً عرض شد.
از طرف کمیته حزب مردم مراغه هاشم فروزی.
 
وزارت دارایی
اداره
به تاریخ ..... 134
شماره 35631- 22/43910
پیوست ....
کمیته تشکیلات مرکزی حزب ایران نوین
عطف به نامه شماره 5117-2/10/42 موضوع فروش کالای دخانیه مستقیماً وسیله مؤسسه انحصار دخانیات ایران به عاملین اشعار می‏دارد.
 
در شهرستان‏های کشور سالها است که فروش کالای دخانیه وسیله ادارات دخانیات محل و یا دارایی‏ها انجام می‏گیرد و عاملین فروش کالای مورد مصرف اهالی را مستقیماً و بدون واسطة از ادارات مزبور تحویل گرفته و به فروش می‏رسانند.
 
فقط در مورد تهران که تا سال گذشته توزیع به وسیله شرکت پخش سیگار انجام می‏شد و به واسطة انقضاء مدت قرارداد لازم بود در نحوة توزیع اتخاذ تصمیم شود به رعایت سیاست دولت در سپردن کار مردم به مردم مقرر شد که عمل توزیع تهران کماکان وسیله شرکتهای خصوصی باشد و در نتیجه انتشار آگهی مناقصه و با رعایت کامل مقررات برنده مناقصه تعیین و همان منعقد گردیده است و در حال حاضر هم شرکت مزبور مشغول توزیع کالای دخانیات تهران می‏باشد.
وزیر دارایی
 
سند ش : 38635
رده :      68-322-8975 هـ
 
کنگره حزب ایران نوین ردیف اول از چپ: منوچهر شاهقلی، جواد منصور، حسن زاهدی، امیرعباس هویدا، امیرقاسم معینی، ناصر یگانه، هادی هدایتی
دکتر منوچهر اقبال نخست وزیر و مصطفی الموتی به هنگام تماشای اسامی کاندیداهای حزب ملیون