تاریخ معاصر - نقدی بر معرفی «خمینی، روح‌الله»

معرفی کتاب: نقدی بر مدخل «خمینی، روح‌الله» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی

نقد یک مدخل از دایره‌المعارف در قالب یک کتاب 240 صفحه‌ای نکته‌ای تامل‌برانگیز است؛ به‌ویژه زمانی که دریابیم این مدخل درباره بنیان‌گذار انقلاب اسلامی آن هم در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است.

نقدی بر مدخل «خمینی، روح‌الله» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی
سهراب مقدمی شهیدانی، میثم عبدالله چیرانی
تهران: بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، 1395
240 ص

با شنیدن نام کتاب نقدی بر مدخل «خمینی، روح‌الله» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اولین پرسشی که به ذهن می رسد این است: یک مدخل صدصفحه‌ای آن هم دایره‌المعارف بزرگ اسلامی چگونه نوشته شده که سهراب مقدمی شهیدانی و میثم عبدالله چیرانی را به نگارش نقدی در قالب کتاب بر آن واداشته است.

دایره‌المعارف بزرگ اسلامی مجموعه‌ای از مقالات نظام‌مند به ترتیب الفبایی، در قلمرو موضوعاتی چون علوم قرآنی، اصول عقاید، کلام، فقه، اصول فقه، حدیث، ادیان، ملل و نحل، منطق، فلسفه، عرفان، ادبیات، و... است که در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در ایران نوشته می‌شود. نگارش این دایره‌المعارف به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی از سال ۱۳۶۲ش آغاز شده و تا کنون 35 جلد از آن به زبان فارسی با سرویراستاری محمدکاظم موسوی بجنوردی منتشر شده است. در جلد بیست‌ودوم این دایره‌المعارف، مدخلی با عنوان «خمینی، روح‌الله» به بنیان‌گذار انقلاب اسلامی اختصاص داده شده است که نویسندگان آن فرامرز حاج‌منوچهری، احمد پاکتچی و حمید انصاری هستند. همین مدخل است که سهراب مقدمی شهیدانی و میثم عبدالله چیرانی در نقد آن کتاب نقدی بر مدخل «خمینی، روح‌الله» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی را نگاشته‌اند.

نویسندگان کتاب با سابقه در گردآوری کتاب «نخستین پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» و نیز نگارش مقاله‌هایی چون «آسیب‌شناسی انتقادی شیوه‌های خاطره‌گویی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با تأکید بر کتاب دوران مبارزه» و نیز «معمای میلانی؛ نقدی بر مبانی تاریخ‌نگاری و گزاره‌های تاریخی ادعایی عباس میلانی در کتاب معمای هویدا» این بار به سراغ مدخل «خمینی، روح‌الله» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی آمده‌اند و نقدهای خود را در دو بخش کلی تنظیم کرده‌اند: در بخش اول، نقد محتوایی با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی و در بخش دوم، اشکالات ساختاری و ویرایشی مدخل امام خمینی در دانشنامه بزرگ اسلامی مدنظر قرار گرفته است. مؤلفان در بخش «اشکالات محتوایی» ذیل عنوانهای «تولد امام»، «اجداد امام»، «اساتید امام»، «اجتهاد امام»، «آثار و تألیفات امام»، «ماجرای فیضیه»، «تعبید امام به ترکیه»، «مهندس بازرگان و شورای انقلاب»، «ورود امام به ایران»، «تاریخ آغاز جنگ تحمیلی»، «روابط آمریکا و انقلاب اسلامی»، «عملیات مرصاد»، «امام خمینی و تکثرگرایی»، «انتصاب و عزل آیت‌الله منتظری»، «هیئت تدوین متمم قانون اساسی»، «رحلت امام»، «سیاست خارجی امام»، و... مطالب مدخل یادشده را در بوته نقد قرار داده‌اند. در بخش اشکالات ساختاری نیز نقدها تحت عنوانهای «عدم مراعات تقدم و تاخر در استفاده از منابع»، «استفاده انحصاری از منابع خاص»، «اشکالات محتوایی در برخی منابع» و... بیان شده است.

از ویژگیهای این نقد اشاره به بعضی از غلطهای مشهوری است که در این مدخل با استفاده از منابع غیراصیل و باواسطه، به عنوان موضوعی ثابت ذکر شده‌اند. در این نقد با رجوع به منابع ارجاع داده‌شده در مدخل، به غلط بودن مدعای نویسندگان مدخل اشاره شده و با رجوع به منابع متقن و درجه اول مانند سخنان امام خمینی و کتابهای تاریخی معتبر شکل صحیح آنها بیان شده است.