همایش یک‌روزه «کارنامه و زمانه رضاشاه پهلوی» به مناسبت هفتادوهفتمین سالگرد اشغال نظامی ایران و 3 شهریور 1320 شنبه 3 شهریور 1397 در سالن همایش ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده تاریخ معاصر، همایش «کارنامه و زمانه رضاشاه پهلوی» با سخنرانی غلامرضا عزیزی، دبیر اجرایی همایش و رئیس پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، آغاز شد. او در خلال سخنان خود گفت: اکنون در 77 سالگی اشغال ایران به دست متفقین، دوره پهلوی اول را مدنظر قرار داده و کوشیده‌ایم آخرین یافته‌ها را با طیفهای گوناگون فکری و اندیشه‌های مختلف دراین‌باره به میدان آورده و کارنامه این دوره را (از سال 1299 تا 1320) مورد بررسی قرار دهیم.
 
در ادامه آقای تفرشی، دبیر علمی همایش، صحبت کرد و پس از آن، سخنرانیها در پنج پنل ارائه شدند که جزئیات آن در ادامه به سمع شما می‌رسد.
 
پنل اول درباره «پیدایش و شکل‌گیری حکومت رضاشاه پهلوی» بود که با سخنرانی دکتر اسماعیلی آغاز شد. موضوع سخنرانی وی «تغییر گفتمان قانون به گفتمان سلطنت مستبد بر اساس اسناد کمیسیون عرایض مجلس در دوره پنجم و ششم» بود. اسماعیلی تاکید نمود که این تغییر گفتمان را باید با توجه به تغییرات جهانی و منطقه‌ای بعد از جنگهای جهانی اول و دوم مورد بررسی قرار داد. به طوری که بعد از جنگ جهانی اول، دو گفتمان قانون و دیکتاتوری منور هم‌زمان وجود داشت؛ حتی در این سالها بین مفهوم دیکتاتوری منور و فهم توسعه و عمران تشابهاتی وجود داشته است، به طوری که حتی آقا احمد کرمانشاهی در سفرنامه «مرآت‌الاحوال جهان‌نما» پس از توصیف نظام سیاسی بریتانیا، قید می‌کند که اینها دربار کم‌قدرت را برای ایران توصیه نمی‌کنند. بسیاری از روشنفکران به‌ویژه پس از جنگ با صراحت گرایش خود را به دیکتاتوری منور بیان می‌کنند. این گونه پس از مدت کوتاهی که گفتمان قانون و عدالت‌خواهی و مشارکت سیاسی مطرح بود بار دیگر گفتمان سنتی سلطان مقتدر مطرح می‌گردد.
 
عنوان سخنرانی سخنران بعدی، آقای کامران پورصفر، «حکومت رضاشاه و بوژروازی کمپرادور» بود. وی درباره خانواده‌های بزرگ تجاری که وابسته به دول خارجی بودند و ارتباط آنها با تجارت بین‌المللی صحبت کرد و به این موضوع اشاره نمود که این خانواده‌ها خواهان یک دولت متمرکز مرکزی بودند.
 
این سخنران در ادامه افزود: پس از انقلاب مشروطیت و قدرت گرفتن انگلیس، مشروطیت ایران ذبح شد و یکی از عوامل مهم این مسئله حمایت بوژروازی کمپرادور بود؛ چرا که آنها از اقدامات رضاشاه سود می‌بردند.
 
پنل دوم سخنرانیها درباره «تاریخ‌نگاری و سیاست خارجی دوران بیست‌ساله حکومت پهلوی اول» بود. در این پنل، دکتر علی‌محمد طرفداری درباره تاریخ‌نگاری دوران رضاشاه صحبت کرد. او گفت این تاریخ‌نگاری مبتنی بر دو نوع تاریخ‌نگاری دوران پهلوی و تاریخ‌نگاری عصر انقلاب است و هر دو نوع دارای جهت‌گیری و ایدئولوژیک هستند و می‌خواهند او را فرشته یا دیو نشان دهند، ولی لازم است تاریخ‌نگاران و مورخان به دور از این دو گرایش، به مباحث این دوران بپردازند.
 
در همین پنل، محمدرضا بهزادی درباره فراز و فرود قدرت منطقه‌ای شیخ خزعل صحبت کرد. او در خلال صحبتهای خود به اسناد جدیدی اشاره نمود که دراین‌باره دیده است؛ همچنین از سیاست دوگانه انگلیس در قبال این متحد دیرینه خود و رضاشاه سخن گفت.
 
موضوع سخنرانی محمدعلی بهمنی قاجار «روابط خارجی ایران در دوران حکومت رضاشاه با تاکید بر روابط با همسایگان» بود. وی در این سخنرانی، با تکیه بر اسناد و منابع گفت که رضاشاه برای ساکت کردن روسها گهگاه باجهایی به آنان می‌داد.
 
پنل سوم مربوط به «سیاست فرهنگی و اجتماعی رضاشاه» بود. متاسفانه این قسمت ضعیف‌ترین بخش سخنرانیها بود و در آن فقط به دادن یکسری آمار بدون تحلیل اکتفا شد.
 
پنل چهارم «سیاست اقتصادی و ارضی دولت رضاشاه» نام داشت که در آن، مصطفی نوری به بررسی سازوکار آغاز و انجام اداره املاک اختصاصی رضاشاه پرداخت.
 
در این پنل، مرتضی رسولی‌پور حکومت رضاشاه و شخصیت او را از منظر خاطرات سرلشکر منصور مزین، که هنوز به چاپ نرسیده است، بررسی نمود.
 
پنل پایانی در مورد «جنگ جهانی دوم و اشغال ایران و سقوط حکومت رضاشاه» بود. در این پنل، سعید لیلاز تجدد آمرانه دوران حکومت پهلوی را به دو بخش رضاشاه و محمدرضا پهلوی تقسیم کرد و گفت: این تجدد که متکی بر منابع نفتی بود، پیامدهایی داشت؛ ازجمله اینکه کسری شدید بودجه ایجاد شد، قوه نظامی رشد فراوانی یافت و تورم بسیار بالا رفت؛ درواقع نوعی فروپاشی اقتصاد خصوصی و تکیه به اقتصاد وابسته رخ داد.