«نظر من از آنچه در این رجُل مُعمّر هشتاد و چند ساله معاصر کشور دیدم این است که روی هم‌رفته سیاست‌مداری بود که در عین حال که عاشق قدرت و حکومت بود از رقابت‌های سیاست خارجی به نفع کشور استفاده می‌نمود که به هدف‌های اصلی مفید برای مملکت برسد چنان‌که در سال‌های قبل از سلطنت رضاشاه که زمام‌دار می‌شد کوشش می‌ورزید از قدرت سیاسی آمریکا در ایران استفاده شود چنان‌که می‌خواست هم‌ پای شرکت‌های نفتی آمریکا را در ایران باز کند که اقدامات مؤثری در این کار نمود و هم هیئتی از مستشاران آمریکایی به ریاست دکتر میلیسپو به ایران دعوت نمود تا امور مالی کشور را اصلاح کند. همچنین پس از شهریور 1320 نیز باز هم از سیاست آمریکا در امر رفع اختلاف ایران و شوروی و فشار در شورای امنیت به شوروی بر تخلیه ارتش خود در ایران و همچنین تجدید استخدام دکتر میلیسپو برای اصلاح مالیه ایران استفاده می‌کرد بدیهی است با این توجه او به سیاست آمریکا که آن را کمتر مضرّ به حال ایران می‌دانست تا انگلیس و روس از طرف انگلیس‌ها مورد قبول نبود در حالی که برادرش وثوق‌الدوله متکی به سیاست انگلیس بود ولی در سیاست داخلی فقط دنبال حفظ قدرت خود بود به همین جهت به حقوق فردی افراد و مجامع و مطبوعات بی‌اعتنا بود و در عین حال دوست‌نواز بود،‌ تا وقتی این رویّه ادامه داشت که او تسلیم اراده‌اش بود و الاّ همه سوابق در نظرش محو گردیده صحنه‌ای چون تبعید مورّخ‌الدوله،‌ صمیمی‌ترین و نزدیکترین وزیرش با دستگیری شبانه به کاشان پیش می‌آید. روی هم‌رفته مرد شجاعی بود که نقش‌های مهمی در سیاست ایران داشت و جز این نقطه ضعف اخلاقی عیب دیگری نداشت آن هم به نتیجه‌ای که از پیروزی در سیاست شکست شوروی به نفع ایران به دست آورد کفه نیکی‌اش بر بدی سنگینی می‌کند. او کسی بود که آمریکایی‌ها در حقش نوشتند: تنها دیپلماتی که استالین را توانست فریب دهد نخست‌وزیر محیل پیر ایران، قوام‌السلطنه بود.»1
 

محمدرضا پهلوی و احمد قوام به اتفاق جمعی از رجال کشوری در بالکن عمارت شهرداری
شماره آرشیو: 401-8ع

پی نوشت: