امام خمینی در خصوص شکلِ حکومت اسلامی نکات مهمی را در پاریس بیان می‌کند. به عقیده ایشان، حکومت اسلامی، «جمهوری اسلامی» خواهد بود. بدین معنا که متکی بر آراء اکثریت و همچنین اسلامی است که نشئت گرفته از قانون اسلام است. تفاوت جمهوری اسلامی با سایر حکومتهای جمهوری نیز در این مورد خلاصه می‌شود که آنها بر قانون اسلامی استوار نیستند اما جمهوری اسلامی چنین ویژگی دارد.

هر ایدئولوژی انقلابی باید یک جایگزین برای سیستم و حکومت ارائه دهد تا پس از ساقط شدن نظام قبلی، بنای نظام جدید را استوار سازد. در انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی، مبحث گذار از سلطنت به حکومت اسلامی ازجمله مهم‌ترین مباحث بود. این مهم در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی اهمیت فوق‌العاده‌ای یافت و ازجمله مهم‌ترین بزنگاه‌های آن، بیانات امام خمینی در پاریس بود. بدین ترتیب، در نوشتارِ پیش رو به ویژگیهای حکومت اسلامی در نزد امام خمینی با تکیه بر بیانات ایشان در پاریس خواهیم پرداخت.
 
اسلام و الگویِ حکومت اسلامی
در اندیشه امام خمینی، دینِ اسلام عالی‌ترین و جامع‌ترین بنیاد و منبع سازنده و شکل‌دهنده هویت حقیقی انسان است، زیرا اسلام به‌عنوان یک برنامه جامع و در عین حال انسانی، تمام شرایط، تواناییها و ویژگیهای لازم را برای متحول ساختن انسان و رساندن او به کمال دارد. بر این اساس، اسلام والاترین و جامع‌ترین دین الهی مبتنی بر وحی است که لازمه شناخت آن، نگریستن به کتاب خدا یا قرآن، در همه ابعادش است.1 با چنین اندیشه­ای، امام قانون حکومت اسلامی را نشئت گرفته از اسلام می‌داند و قانون الهی غیر از قوانین دنیایی است.اگرچه قوانین دنیوی تنها مربوط به زندگی در این دنیا است؛ اسلام برای قدم‌به‌قدم انسان و تا هنگام مرگ او، قانون دارد. حتی برای بعد از مرگ نیز قوانین هست.2 امام در پاریس از الگوبرداری برای نظام اسلام سخن به میان می‌آورد. ایشان حکومت امام علی را نمونه بارز حکومت اسلامی می‌داند که الگویی برای مبارزه با حُکامِ ستمگر ارائه می‌دهد. به‌گونه‌ای که امام علی با معاویه به سازش نرسید و مبارزه را ترجیح داد. در چنین نظامی، اگر یک نفر برخلاف موازین الهی رفتار کند و ظلم را در بلاد راه اندازد، نمی‌تواند در مقام حاکم قرار گیرد. چنین فردی اگر حاکم هم شد، نمی‌تواند حتی یک روز هم در مقام حاکم باقی بماند. در چنین شرایطی، وظیفه شهروندان است تا حاکم جور را کنار بزنند. در حکومت اسلامی، رضایت بر غارتگری مال مردم امکان‌پذیر نیست و مبارزه با ظلم از مهم‌ترین تکالیف مسلمانان خواهد بود.3 درواقع، در حکومت اسلامی، تمام نظام طبیعت حفظ، فسادها به‌تدریج ریشه‌کن می‌شود و حکومت اسلامی نمی‌تواند چپاولگر و خائن باشد.4 در حکومت اسلامی قانون برقرار است و نظام سیاسی در مقابل قانون، متواضع است و سر پیشِ قانون فرود می‌آورد. هر چه قانون حکم کند، باید اجرا شود و قانون نمی‌تواند تنها برای مردم عادی باشد. حتی قدرتمندان نیز از قانون مستثنی نیستند. در ایران کنونی، قدرتمندان مالیات نمی‌دهند. امام برای استدلال، از «اسدالله عَلَم» سخن به میان می‌آورد که: «تا پریروز هم همه املاکش سر جای خودش بود برای اینکه وزیر دربار بود و یک نخست‌وزیر بود».5 اگرچه امام خمینی با واقع‌نگری یادآور می‌شود که نمی‌توان همه ویژگیهای حکومت امام علی را اجرایی کرد، از آن به‌عنوان یک مدل آرمانی نام می‌برد که در حکومت اسلامی باید هر چه بیشتر به آن نزدیک شد.
 
حکومت اسلامی؛ مستقل و ملی
امام خمینی بر این اعتقاد بود که یک ایرانِ مستقل و قدرتمند حافظ ثبات کشور خواهد بود. در حکومت اسلامی هیچ‌یک از کشورها این توانایی را نخواهند داشت تا هرلحظه که اراده کنند، در امور ایران دخالت کنند. در زمامداری شاه، به این دلیل که در اراده قدرتهای دیگر است، ایران استقلال و اقتدار ندارد؛ بنابراین فریاد انقلابیون در راستای استقلال و عدل است تا یک حکومتی بر سرِ کار بیاید که ثروت ملی را حفظ کرده و بیت‌المال و سرمایه ملی را در بانکهای خارجی سرمایه‌گذاری نکند.6 امام خمینی، از بین بردن سلطه و کسبِ استقلال کشور را از دیگر ویژگیهای حکومت اسلامی می‌داند. بر اساس منطق اسلام، سلطه نباید از جانب غیر بر حکومت اسلامی باشد. حکومت اسلامی در سلطه هیچ‌یک از کشورها و ابرقدرتها نخواهد رفت و سلطه آمریکا، شوروی و اجنبی قابل‌پذیرش نیست.7 در ایران کنونی، بین چهل‌وپنج هزار تا هشتاد هزار مستشار آمریکایی وجود دارند که در فعالیتهای حکومت شرکت دارند. در نظام اسلامی، خود ملت در عرصه اداره حکومت حضور خواهند داشت. در طی پنجاه سال حکومت پهلوی چنین نبوده است و مجلس و دولت کارکردهای مثبت خود را انجام نداده‌اند و در تنگنا قرار داشتند. در چنین شرایطی، قیام حکومت اسلامی در راستای از بین بردن سلطه خارجیها، حاکم شدن مردم بر عرصه اداره کشور و اصلاحگر کارکردهای مجلس و دولت خواهد بود.8
 
تعاملات سیاست خارجی باید در راستای اهداف حکومت اسلامی باشد. آمریکا در زمان شاه نفت می‌خرید و اسلحه می‌فروخت تا در ایران پایگاه داشته باشد و در تلاش بود تا در مقابل شوروی، در ایران پایگاه خود را گسترش دهد اما در حکومت اسلامی چنین اتفاقی نخواهد افتاد...

 
حکومت اسلامی و آرای ملت
امام خمینی در خصوص شکلِ حکومت اسلامی نکاتی مهمی را در پاریس بیان می‌کند. به عقیده ایشان، حکومت اسلامی، «جمهوری اسلامی» خواهد بود. بدین معنا که متکی بر آرای اکثریت و همچنین اسلامی است که نشئت گرفته از قانون اسلام است. تفاوت جمهوری اسلامی با سایر حکومتهای جمهوری نیز در این مورد خلاصه می‌شود که آنها بر قانون اسلامی استوار نیستند اما جمهوری اسلامی چنین ویژگی‌ای دارد. اکثریت در نظر امام خمینی زنان را شامل می‌شود. به عقیده امام، زنان در جامعه اسلامی آزادند و از رفتن آنها به دانشگاه و ادارات و مجلسین به هیچ وجه جلوگیری نخواهد شد؛ اما برخورد و جلوگیری از فساد اخلاقی در حکومت اسلامی حائز اهمیت است که زن و مرد نسبت به آن مساوی هستند و برای هر دو حرام است.9 امام خمینی، نادیده گرفتن حقوق زنان در اسلام را از تبلیغات دشمن می‌داند. به عقیده ایشان، این‌گونه نیست که با آمدن حکومت اسلامی، زنان باید خانه‌نشین شوند. اسلام با دانشگاه‌ها مخالف نیست بلکه با فساد دانشگاه‌، عقب‌ماندگی دانشگاه و استعمار دانشگاه مخالف است. از دیدگاه امام، زن و مرد آزادند تا در حکومت اسلامی، رأی دهند و رأی بگیرند.10 در نظر امام خمینی، اقلیتهای مذهبی نیز از موهبت آزادی در حکومت اسلامی بهره‌مند خواهند شد. آنها آزادند و در ایران با رفاه زندگی خواهند کرد و حکومت اسلامی نیز با کمال انصاف و مطابق با قانون با آنها رفتار خواهد کرد، چرا که آنها برادرانِ دینی محسوب می‌شوند که از سیاستهای شاه به تنگ آمده‌اند.11
 
سیاست خارجیِ حکومت اسلامی
در کنار ابعاد داخلی حکومت اسلامی، سیاست خارجی و روابط آن با کشورهای دیگر حائز اهمیت است و امام خمینی بر بُعد خارجی حکومت اسلامی تأکید ویژه‌ای داشت. امام در فرآیند انقلاب اسلامی از دولتها و ملتهایی که آزادیخواه هستند درخواست حمایت می‌کند. حکومتی نظیر هند که امام در سخنان خود از شباهت‌های تاریخی هند با ایران و تلاشهای گاندی برای کوتاه کردن دست بیگانگان از سرزمین هند کرد، اشاره می‌کند. در اندیشه امام، پس از سرنگونی شاه، حکومت اسلامی با همه دولتهای آزاد و دموکراتیک روابط حسنه خواهد داشت و ملت ایران با همه ملتها برادر است. استراتژی حکومت اسلامی نیز الگوی بی‌طرفی است. در چنین الگویی، ملت ایران اجازه نخواهد داد تا دولتی از ابرقدرتها در مملکت دخالت کند.12 تعاملات سیاست خارجی باید در راستای اهداف حکومت اسلامی باشد. آمریکا در زمان شاه نفت می‌خرید و اسلحه می‌فروخت تا در ایران پایگاه داشته باشد و در تلاش بود تا در مقابل شوروی، در ایران پایگاه خود را گسترش دهد اما در حکومت اسلامی چنین اتفاقی نخواهد افتاد.13 همچنین امام از آمریکا انتظار دارد تا در نظام بین‌الملل به مصالح ملت و استقلال مملکت ایران احترام بگذارد و از دخالت در امور این کشور خودداری کند. در خصوص کشورهای عربی، امام بر این عقیده است که حکومت اسلامی با کشورهای عربی که به مبارزات خود علیه اسرائیل ادامه می‌دهند، همکاری می‌کند و همیشه پشتیبان آنان در مقابل اسرائیل خواهد بود.14 به‌طورکلی از چشم‌انداز گفتارِ حاضر، امام خمینی نوع تعامل با کشورها و روابط خارجی در حکومت اسلامی را منوط به آن می‌داند که هر کشوری احترام حکومت اسلامی را حفظ کند، احترام متقابل آن را حفظ خواهیم کرد. از طرفی، اگر کشورها و دولتها بخواهند بر حکومت اسلامی، تحمیلی را انجام دهند، مورد پذیرش نخواهد بود و ظلم کردن و ظلم پذیرفتن هم قابل‌قبول نیست.15
 
فشرده سخن
در همه انقلابها، ایدئولوژی نقشی تعین کننده دارد و با توسل به آن، شاخصهای نظام جایگزین ارائه می‌شود. انقلاب اسلامی ایران نیز از ایدئولوژی‌ا اسلامی برخورد بود که ارائه ویژگیهای نظام جایگزین پس از سقوط سلطنت، نقشی اساسی در پیروزی آن ایفا می‌کرد. امام خمینی به‌عنوان رهبر انقلاب، با نزدیک شدن به پیروزی انقلاب اسلامی، ویژگیهای حکومت اسلامی را به‌تدریج برای آماده‌سازی اذهان انقلابیون در راستای گرایش به آن بیان کردن. قانون اسلام، رأی همگانی، نفی سلطه و سلطه‌پذیری در سیاست خارجی و استقلال از ابرقدرتها از مهم‌ترین ویژگیهای حکومت اسلامی در اندیشه امام خمینی محسوب می‌شود.
 
.
امام خمینی در حال خروج از محل اقامت اولیه خویش در دهکده نوفل‌لوشاتو

پی نوشت:
1. علی‌اکبر علیخانی و همکاران، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، جلد چهاردهم، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390، ص 109.
2. روح‌الله خمینی، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی، جلد چهارم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379، چاپ سوم، صص 30- 32
3. روح‌الله خمینی، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی، جلد پنجم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379، چاپ سوم، ص 28-30.
4. روح‌الله خمینی، همان، جلد چهارم، ص 180.
5. همان، صص 329- 328.
6. همان، ص 57.
7. همان، ص 91.
8. روح‌الله خمینی، همان، جلد پنجم، صص 98- 94.
9. همان، صص 183- 181.
10. همان، صص 217- 216.
11. همان، ص 401.
12. همان، ص 491.
13. همان، صص 362- 361.
14. روح‌الله خمینی، همان، جلد چهارم، صص 441- 433.
15. همان، ص 338.