"حضور همیشگی این عالم مجاهد در فعالیتهای سیاسی جامعه‌ مدرسین قم در دوران اختناق و سپس خدمات ایشان در سنگر امامت جمعه‌ تبریز قهرمان و همراهی و همگامی با رزمندگان دفاع مقدس، سوابق ثبت شده‌ای است که از حافظه‌ تاریخ انقلاب و از دیوان کرام‌الکاتبین محو نخواهد شد انشاءالله. از خداوند متعال رحمت و مغفرت و علو درجات ایشان را مسألت می‌کنم."
سید علی خامنه‌ای1
   ۴ اردیبهشت 1393
 
آیت‌الله مسلم ملکوتی فرزند یوسف، 1303هـ.ش. مصادف با 17 صفرالمظفر 1343، در بلاسجین، از حومه شهرستان سراب، به دنیا آمد. 2 از پنج سالگی نزد عالم محل به تحصیل پرداخت، در مدت کوتاهی خواندن، نوشتن و قرآن مجید را فرا گرفت؛ سپس برای ادامه تحصیل به سراب رفت و به فراگیری کتابهای متداول ادبی از قبیل جامع‌المقدمات، سیوطی، شرح جامی، مغنی، مطول و بخشی از منطق و اصول فقه مشغول شد.
 
در هفده سالگی به تبریز مهاجرت کرد و در آنجا به مدت چهار سال از محضر عالمانی مانند: مهدی انگجی، آیت‌الله میرزا فتاح شهیدی و آیت‌الله میرزا محمود دوزدوزانی، برای فراگیری کتابهای شرح لمعه، رسائل و کفایه استفاده کرد. پس از اتمام دوره سطح (1321هـ.ش.) در حوزه علمیه تبریز برای ادامه تحصیل و بهره گیری از محضر عالمان بزرگ عازم شهر مقدس قم شد و از محضر آیات: سید صدرالدین صدر، سید محمدتقی خوانساری، فیض و سید محمد حجت کسب فیض نمود؛ و همچنین در درس علوم عقلی امام خمینی حضور مداوم داشت.
 
آیت‌الله ملکوتی در سال 1334هـ.ش. به نجف رفت؛ و به تدریس فقه، اصول، فلسفه، کلام، هیئت و ریاضی پرداخت. در کنار اشتغال به تدریس، از کلاس درسهای علمای نجف مانند: میرزا عبدالهادی شیرازی، سید مهدی حکیم، سید محمود شاهرودی، شیخ حسین‌علی و سید ابوالقاسم خوئی غفلت نورزید. در سال 1346هـ.ش. به منظور سپری کردن تعطیلات تابستان عازم ایران شد. بعد به سبب مشکلات سیاسی بین ایران و عراق از مراجعت به نجف منصرف و به قم رفت، و به تدریس فقه و اصول پرداخت که با استقبال جمعی از طلاب فاضل روبه‌رو شد. 3
 
ملکوتی در دوران حکومت پهلوی کتابخانه‌ای با نام المهدی(عج) را در سراب تأسیس کرد، و آن را تبدیل به پایگاهی برای فعالیتهای علمی و سیاسی جوانان نمود، که در همین راستا بارها مورد تعقیب ساواک قرار گرفت؛ وی همچنین با عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در مبارزات آنها حضوری فعال داشت.
 
آیت‌الله ملکوتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نمایندگی از حضرت امام (ره) برای رسیدگی به مشکلات زنجان و آذربایجان به آنجا سفر کرد؛ و حضور مستمری در دفتر استفتائات امام خمینی(ره) داشت. در 1360هـ.ش.، پس از شهادت‌ آیت‌الله‌ مدنی‌، امام‌ جمعه‌ تبریز، به نمایندگی امام(ره) در آذربایجان شرقی و امامت جمعه تبریز منصوب شد. دستگیری از مستمندان، حضور در همایشهای مختلف، مدیریت حوزه علمیه تبریز، همکاری با گروهی از علمای تبریز و تدریس فقه، اصول، فلسفه و کلام از فعالیتهای ایشان در این دوره بود.
 
آیت‌الله ملکوتی در دوره اول و دوم مجلس خبرگان رهبری، به عنوان نماینده مردم آذربایجان شرقی خدمات قابل توجهی را در این عرصه به انجام رساند. سپس با دعوت برخی بزرگان حوزه علمیه قم و نیز موافقت مقام معظم رهبری از تبریز به قم آمد و با برپاکردن درس خارج فقه و اصول، بسیاری از طلاب علوم دینی را شیفته درس خویش ساخت. 4
 
متن‌ نامه‌ مقام‌ معظم‌ رهبری بدین‌ شرح‌ است:‌
 
             بسم‌ الله‌ الرحمن‌ الرحیم‌
             جناب‌ مستطاب‌ آیت‌الله‌ آقای حاج‌ شیخ‌ مسلم‌ ملکوتی (دامت‌ ایام‌ افاداته)
بعد السلام‌ و التحیه، امید است‌ وجود شریف‌ حضرتعالی مشمول‌ الطاف‌ و تفضلات‌ الهی بوده‌ و از توفیقات‌ عالیه‌ برخوردار بوده‌ باشید.
اخیراً بعضی از اعاظم‌ اعلام‌ قم‌ که‌ از دوستان‌ جنابعالی و مرجع‌ حوائج‌ دینی و فقهی خاص‌ و عام‌ می‌باشند، طی مرقومه‌های جداگانه، از اینجانب‌ درخواست‌ کرده‌اند که‌ انتقال‌ جنابعالی را به‌ حوزه‌ علمیه‌ قم‌ (صانها الله‌ عن‌ المکاره‌ و الفتن) و اشتغال‌ علمی در آن‌ مرکز بزرگ‌ تعلیم‌ فقه‌ و اصول‌ و تفسیر و فلسفه‌ و حدیث‌ و کلام، خواستار گردم.
اینجانب‌ ضمن‌ تقدیر از خدمات‌ با ارزش‌ جنابعالی در شهر تبریز عزیز و خطه عظیم‌الشأن‌ آذربایجان‌ و با دعا برای مردم‌ غیور، انقلابی و سرشار از شور و شعور ایمانی آن‌ سامان، مرقوم‌ شریف‌ حضرات‌ آقایان‌ بزرگوار را برای جنابعالی می‌فرستم‌ و از خداوند متعال‌ مسألت‌ می‌کنم‌ که‌ در مقابل‌ تدریس‌ و تعلیم‌ در حوزه مبارکه‌ قم، مشمول‌ اعانت‌ و توفیق‌ الهی بوده‌ و باشید.
             سلام‌ اینجانب‌ را به‌ آقایان‌ علماء و به‌ مردم‌ عزیز تبریز ابلاغ‌ فرمائید.
             والسلام‌ علیکم‌ و رحمه‌ الله‌
             سید علی خامنه‌ای 5
             ۱۵ ذیحجه‌الحرام‌ ۱۴۱۵
             25/2/1374
 
تألیفات آیت‌الله مسلم ملکوتی:
1. الربا فی التشریع الاسلامی
2. مسجد، مسجد شد (تاریخ کامل آذربایجان)
3. المحاکمات (نقد و بررسی نظریات مرحوم میرزای نایینی و مقایسه ان با نظریات دیگر علما) شرح کفایة‌الاصول؛
4. یک دوره اصول مدون؛
5. حاشیه بر اسفار؛
6. حاشیه بر شفا؛
7. الامن العالم فی الاسلام او الامر بالمعروف و النهی عن المنکر؛
8. تفسیر سوره فاتحه؛
9. المنافقون فی القرآن و السنة و التاریخ؛
10. الفرق بین الدین و العلم و الفلسفه؛
11. رساله توضیح المسائل؛
12. مناسک حج؛
13. مقتل‌الامام الحسین؛
14. الحاشیه علی العروةالوثقی؛
15.الصلوة؛
16. الحدود و الدیات؛
17. رقبات موقوفه طبق وقف نامه 6.
 
آیت‌الله شیخ مسلم ملکوتی روز پنجشنبه، سوم اردیبهشت ماه سنه یکهزار و سیصد و نود و سه هجری شمسی، بر اثر بیماری ریوی درگذشت. پیکر ایشان در قم تشییع و با اقامه نماز توسط آیت الله سبحانی، در رواق شهید مطهری حرم کریمه اهل بیت به خاک سپرده شد.

پی نوشت: