سید محمود طالقانی از علما، مفسران و فعالان سیاسی ایران، فرزند عالم وارسته آیت‌الله سید ابوالحسن طالقانی از علمای نامدار تهران در روز شنبه چهارم ربیع‌الاول 1329 قمری برابر با 1290 شمسی در روستای گلیرد طالقان به دنیا آمد. سید محمود خواندن و نوشتن را در زادگاهش آموخت و مقدمات علوم را نزد پدرش فرا گرفت و سپس مقارن با دوران دیکتاتوری رضاخان و اقدامات ضد اسلامی او همراه خانواده‌اش عازم تهران شد و از آنجا برای ادامه تحصیل وارد حوزه علمیه قم شد و از محضر اساتید بزرگی چون آیت‌الله حجت و آیت‌الله خوانساری بهره‌های فراوان برد. پس از آن راهی نجف اشرف شد و مدتی بعد به قم بازگشت. 1
 
در سال 1318 پس ازسالها تحصیل در قم با کسب اجازه اجتهاد از آیت‌الله حائری یزدی راهی تهران گردید و در مدرسه سپهسالار به آموزش علوم اسلامی و تفسیر قران پرداخت. در همان دوران در دفاع از یک خانم با حجاب در تهران با مأموران رضاخان درگیر و به جرم اهانت به مقامات بلندپایه کشوری بازداشت و به شش ماه زندان محکوم گردید. 2
 
سال 1320 به منظور جلب جوانان و دانشگاهیان و آشنایی با معارف اسلامی ضمن تأسیس کانون اسلام در تهران، به انتشار مجله دانش آموز ارگان کانون اسلام همت گماشت و همزمان در انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و انجمن اسلامی مهندسین که در همین سالها تشکیل شده بود فعالانه شرکت می‌نمود. آیت‌الله طالقانی بعد از واقعه آذربایجان در سال 1325 جهت تهیه گزارشی از اوضاع منطقه عازم آن دیار شد. 3
 
ایشان در نهضت ملی شدن صنعت نفت تلاشهای فراوان نمود و با آیت‌الله کاشانی روابط صمیمانه‌ای برقرار ساخت. در انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی از سوی مردم مازندران به عنوان نماینده انتخاب شد ولی به دلیل ابطال انتخابات در برخی از حوزه‌ها توسط دولت، به مجلس راه نیافت.
 
پس از کودتای 28 مرداد 1332 جمعی از فعالان ملی و مذهبی به طور مخفی نهضت مقاومت ملی را تشکیل دادند که آیت‌الله طالقانی از جمله آنان بود. 4 سال 1334 بعد از ترور حسین علا، نخست‌وزیر توسط فدائیان اسلام به اتهام پناه دادن به نواب صفوی و دوستانش دستگیر و مدتی بازداشت شد. دو سال بعد ساواک با یورش به مراکز نهضت ملی در شهرهای مختلف ایران بسیاری از اعضای فعال آن منجمله آیت‌الله طالقانی را دستگیر کرد که بیش از یک سال در زندان به سر برد.
 
در خلال انتخابات مجلس شورای ملی در سال 1339، رژیم شاه مجبور به تعطیلی جلسات و فعالیتهای ایشان در مسجد هدایت گردید زیرا جلسات مسجد یاد شده با حضور متفکران و منتقدان رژیم تبدیل به پایگاهی قدرتمند برای مبارزه با رژیم و فعالیتهای استبدادی و خفقان‌آور شده بود. پس از تعطیلی مسجد این جلسات به صورت سیاردر تهران، کرج و گهگاهی طالقان برگزار می‌شد. سال 1340 آیت‌الله طالقانی به همراه گروهی از فعالان مذهبی جمعیت نهضت آزادی ایران را تشکیل داد. سال بعد در پی اعتراض به رفراندوم شاه دستگیر و زندانی شد. بعد از واقعه پانزده خرداد 1342 نهضت آزادی ایران اعلامیه شدیداللحنی با عنوان «دیکتاتور خون می‌ریزد» منتشر ساخت و رژیم شاه که آیت‌الله طالقانی را مسبب اصلی این اعلامیه می‌دانست، وی را دستگیر و در دادگاه نظامی به ده سال زندان محکوم کرد. ایشان زندان قصر را به دانشگاه زندانیان سیاسی تبدیل نمود و کلاسهای تفسیر قرآن، نهج‌البلاغه و تاریخ اسلام دایر نمود و تدوین چند جلد تفسیر پرتوی از قرآن و تکمیل کتاب اسلام و مالکیت حاصل همان سالهاست. سرانجام رژیم شاه بر اثر فشار افکار عمومی در ایران و جهان ایشان را در سال 1346 آزاد نمود. 5
 
سال 1349 در خطبه نماز عید فطر به مسئله فلسطین پرداخت و از مردم ایران خواهان جمع‌آوری فطریه برای مردم فلسطین شد. در مهر ماه همان سال برگزاری مجلس یادبودی به مناسبت درگذشت جمال عبدالناصر رهبر مصر و مبارز بزرگ علیه صهیونیسم در مسجد هدایت، رژیم را غافلگیر نمود. در روز عید فطر سال 1350 از برگزاری نماز عید توسط ایشان جلوگیری به عمل آمد و منزلش به مدت یک ماه در محاصره مأموران حکومت درآمد و سپس در دادگاه نظامی محاکمه و به سه سال تبعید در زابل محکوم گردید که این حکم به یک سال و نیم تبعید در بافق کرمان تبدیل شد و سرانجام پس از سپری شدن این مدت در خرداد 1352 به تهران بازگشت. از آن پس، از اقامه نماز جماعت و ایراد سخنرانی منع شد و در پاییز سال 1354 مجدداً بازداشت و به ده سال حبس محکوم گردید. 6
 
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی، رژیم شاه به منظور فریب افکار عمومی زندانیان سیاسی را به تدریج آزاد می‌کرد و آیت‌الله طالقانی در روز هشتم آبان 1357 با استقبال مردم انقلابی از زندان قصر آزاد شد. منزل ایشان از بدو آزادی تا ورود امام خمینی (ره) به تهران مهمترین کانون انقلاب بود و بسیاری از برنامه‌ها و سازماندهیهای سیاسی ضد رژیم در آنجا شکل می‌گرفت. آیت‌الله طالقانی برای درهم شکستن حکومت نظامی و اعلان قدرت مردم به جهانیان در روزهای تاسوعا و عاشورای سال 1357 ملت مسلمان ایران را به راهپیمایی همگانی فراخواند. روز دهم بهمن همان سال طی پیامی به پرسنل ارتش از آنان درخواست نمود تا به صفوف انقلابی مردم بپیوندند. نخستین نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در پنجم مرداد سال 1358 در دانشگاه تهران توسط آن بزرگوار برپا شد. 7 در اولین انتخابات کشور که به منظور بررسی پیش‌نویس قانون اساس جمهوری اسلامی برگزار شد، نماینده اول مردم تهران در مجلس خبرگان گردید.
 
وی بسیار مورد اعتماد امام خمینی (ره) بود و از سوی ایشان به عنوان یکی از اعضای اصلی شورای انقلاب اسلامی در آخرین ماههای پیروزی انقلاب انتخاب شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا آخرین روز زندگی راه خدمت به اسلام، انقلاب و ملت ایران لحظه‌ای از پا ننشست و سرانجام پس از یک عمر مبارزه و مجاهدت در نخستین ساعات بامداد روز دوشنبه 19 شهریور 1358 در تهران دارفانی را وداع گفت و بعد از یک عزاداری و تشیع جنازه کم نظیر توسط ملت مسلمان در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. ایشان دارای آثار متعددی از جمله: پرتوی از نهج‌البلاغه، آزادی و استبداد، مرجعیت و فتوا، درسی از قرآن و به سوی خدا می‌رویم، می‌باشد.

پی نوشت: