"مرا تهدید به قتل می‌کنند، من از شهادت نمی‌ترسم و آماده ام و از خدا می‌خواهم"
محمدعلی قاضی طباطبایی . دهم آبان ماه 1358
       خطبه نمازعید قربان
 
محمدعلی قاضی طباطبایی (1293هـ.ش- 1358هـ.ش)، متولد تبریز، فرزند حاج میرزا باقر قاضی طباطبایی (از جمله علمای مشروطه‌خواه تبریز در جریان نهضت مشروطه) و حاجیه رقیه خانم، تحصیلات خود را از سن هفت سالگی با تعلیمات پدر و عمویش حاج میرزا اسدالله قاضی طباطبایی آغاز کرد. پدرش  وی را به معلم خصوصی به نام شیخ محمدعلی سپرد و شروع به تعلیم الفبا و حروف تهجی نمود، سپس در مکتب حاج میرزا محمدحسین مکتبدار و پس از آن مدتی در مدرسه آقا میرزا احمد نوبری به تحصیل پرداخت و مدتی نیز در مکتب مخصوص مرحوم آقا میرزا عبدالوهاب شعاری در مدرسه طالبیه تبریز تحت تعلمات وی قرار گرفت. 1
 
طباطبایی پس از طی مقدمات عازم قم شد و 12 سال در آنجا به تحصیل علوم دینی پرداخت. از محضر اساتید بزرگی همچون آیت‌الله گلپایگانی، حاج شیخ عبدالکریم حائری ‌یزدی، صدر و حجت بهره گرفت. همزمان با فراگیری فقه واصول به حوزه درس امام ‌خمینی (ره) راه یافت و شرح منظومه حکیم سبزواری و اسفار را نزد ایشان آموخت؛ در علوم رجال و درایه نیز از شاگردان آیت‌الله بهجت بود. 2 مدتی برای تحصیل به نجف رفت و نزد بزرگانی مانند آیت‌الله حکیم، آیت‌الله رشتی و آیت‌الله کاشف الغطاء کسب علم کرد، و پس از چندی به تبریز بازگشت و  ضمن امامت نماز جماعت در مسجد مقبره (مسجد اجدادی خود) و مسجد شعبان، به فعالیتهای عمرانی و اجتماعی قابل توجهی پرداخت. 3
 
در  سال 1341 مبارزات قاضی طباطبایی علیه رژیم پهلوی اوج گرفت و در این راه سختیهای زندان، شکنجه و تبعید را به جان خرید. مراسم چهلم شهدای قیام 19 دی 1356 قم، در 29 بهمن آن سال در تبریز توسط وی برگزار شد. 4 در نهضت علما و مراجع به رهبری امام خمینی علیه تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی نیز به صف مبارزان پیوست؛ در این ارتباط با تحریم عید نوروز 1342 توسط امام به مناسبت شهادت امام صادق (ع) در روز دوم فروردین سه مجلس سوگواری در مسجد مقبره، مسجد قزللی و مدرسه طالبیه برگزار شد، که آن مدرسه با هجوم نیروهای انتظامی به محاصره درآمد، اما مردم عزادار، با هدایت آیت‌الله قاضی طباطبایی محاصره را در هم شکستند. در ادامه مبارزه به سازماندهی شبکه مخفی مبارزان مسلمان پرداخت که کار تهیه، تکثیر و توزیع اعلامیه‌ها را بر عهده داشت. با آغاز ماه محرم در اقدامی جسورانه دستجات عزاداری را از رفتن به باشگاه افسران و دعا کردن به جان شاه بازداشت. 5 در جریان فعالیتهای سیاسی علیه رژیم پهلوی بازداشت و مدتی در تبعید به سر برد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از سوی امام خمینی به امامت نماز جمعه تبریز و نمایندگی ولی فقیه در آذربایجان منصوب شد. 6
محمدعلی قاضی طباطبایی دارای آثار بسیاری است که تعدادی به صورت خطی موجود است، از جمله :
 الاجتهاد و التقلید، عربی؛ خاندان عبدالوهاب، فارسی؛ کتاب فی علم الکلام، عربی؛ فصل الخطاب فی تحقیق اهل الکتاب، عربی؛ العادة فی الاهتمام علی الزیارة، عربی؛ اجوبة الشبهات الواهیه، فارسی؛ رسالة فی اثبات وجود الامام (ع) فی کل زمان، عربی؛ سفرنامه بافت، فارسی و المباحث الاصولیه، عربی.
 
از دیگر آثار اوست : حاشیه بر کتاب رسائل شیخ انصاری؛ حاشیه بر کفایة الاصول آخوند خراسانی؛ تقریرات درس اصول آیت الله سید محمد حجت؛ تاریخ قضا در اسلام؛ صدقات امیرالمؤمنین(ع) و صدیقه طاهره (س)؛ رساله فی مسأله الترتب؛ رساله در نماز جمعه؛ رساله در دلالت آیه تطهیر بر اهل بیت(ع)؛ رساله در اوقات نماز؛ رساله در مباهله؛ رساله فی مسأله الترتب؛ رساله در نماز جمعه؛ تعلیقات بر کتاب الفردوس الاعلی، تألیف علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطا؛ تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)؛ تعلیقات بر کتاب انوار نعمانیه؛ مقدمه و تعلیقه بر تفسیر جوامع الجامع طبرسی؛ تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم؛ علم امام؛ ترجمه مسائل قندهارئه، از عربی به فارسی. 7
 
قاضی طباطبایی در سال 1309 با حاجیه فریده خانم (1293-1365)، دختر حاج میرزا اسدالله قاضی ازدواج، که حاصل آن چهار پسر و یک دختر به نامهای: محمدحسن، محمدرضا، محمدحسین، محمدتقی و فاطمه لمیاء می‌باشند. 8
 
آیت‌الله قاضی ‌طباطبایی در دهم آبان ماه یکهزار و سیصد و پنجاه و هشت مصادف با عید سعید قربان نماز عید را اقامه کرده و همان روز بعد از نماز مغرب و عشاء و در راه مراجعت به منزل توسط منافقی از گروهک فرقان به شهادت رسید و در 65 سالگی به لقای معبود شتافت. 9
 
پیام امام خمینی قدس سره به مناسبت شهادت آیت الله قاضی طباطبایی:
             بسم الله الرحمن الرحیم
             انا الله و انا الیه راجعون
             با کمال تأسف ضایعه ی ناگوار شهادت عالم مجاهد، حجت الاسلام والمسلین آقای حاج سید محمدعلی قاضی طباطبایی ــ رحمة الله علیه ــ را به عموم مسلمانان متعهد و علمای اعلام و مردم غیور و مجاهد آذربایجان و به خصوص بازماندگان این شهید سعید تسلیت عرض نموده و از خداوند متعال، صبر انقلابی برای مجاهدین راه حق و اسلام خواستارم.
             ملت عزیز برومند ایران و آذربایجان غیرتمند عزیز، باید در این مصیبت‌های بزرگ که نشانه شکست حتمی دشمنان اسلام و کشور و عجز و ناتوانی و خودباختگی خود افزوده و از پای ننشینند تا احقاق حق مستضعفین از جباران زمان بنمایند.
              عزیزان من! در انقلابی که ابر قدرت‌ها را به عقب رانده و راه چپاولگری آنان را از کشور بزرگ بسته است، این ضایعات و ضایعات بالاتر اجتناب‌ناپذیر است . ما باید از  کنار این وقایع با تصمیم و عزم و خونسردی بگذریم و  به راه خود که راه جهاد فی سبیل الله است، ادامه دهیم. شهادت در راه خداوند، زندگی افتخار آمیز ابدی و چراغ  هدایت برای ملت‌هاست.
              ملت‌های مسلمان از فداکاری مجاهدین ما در راه استقلال و آزادی و اهداف توسعه اسلام بزرگ الگو بگیرند و با پیوستن به هم سد استعمار و استثمار را بشکنند. پیش به سوی آزادگی و زندگی انسانی بروند.
              از خداوند متعال، عظمت اسلام و مسلمین و رحمت و مغفرت برای شهدای راه حق و شهید سعید طباطبایی خواستارم.
             والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
             روح الله الموسوی الخمینی 10
                چهل سال بیش با خرد و هوش زیستم        آخر نیافتم به حقیقت که چیستم
                عاقل ز هست گوید و عارف ز نیستی          من در میان آب و گل هست و نیستم
                                                                                       (قاضی طباطبایی)

پی نوشت: