علی‌اکبر هاشمی‌ رفسنجانی فرزند حاج میرزا علی در سال 1313در یکی از روستاهای رفسنجان به نام بهرمان در خانواده‌ای متدین و کشاورز به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود سپری کرد و در سن 14 سالگی برای تحصیل در حوزه علمیه قم به این شهر عزیمت نمود. و از محضر آیاتی چون طباطبایی، بروجردی، امام‌ خمینی و ... بهره برد. ورود هاشمی به حوزه علمیه در سال 1327 همزمان با اوج مبارزات فدائیان ‌اسلام، آیت‌الله کاشانی و جبهه‌ ملی بود. سخنرانیهای نواب‌ صفوی و عبدالحسین واحدی در مدرسه فیضیه، جذابیت خاصی برایش داشت و در ساختار روحی و شخصیت انقلابی وی تأثیر عمیق و کارآمدی داشت و با آشنا شدن با امام ‌خمینی و شرکت در کلاسهای ایشان در زمره یکی از شاگردان بارز ایشان به شمار می‌آمد.
 
هاشمی ‌رفسنجانی مبارزه را قبل از آغاز دهه چهل و پیش از رحلت آیت‌الله بروجردی با الهام از مبانی سیاسی و انقلابی امام ‌خمینی شروع کرد. در سال 1338 به همراه چند تن از طلاب همفکر خویش که در جهت آگاهی و بیداری نسل جوان و سایر اقشار تلاش می‌نمودند توانست مجله مذهبی مکتب‌ تشیع را در قم منتشر کند. در قضیه سربازگیری اجباری طلاب در قم بازداشت و به خدمت سربازی برده شد و در حادثه قیام 15 خرداد 42 از سربازی فرار کرده به جمع عالمان و روحانیون پیوست که با تجمع در تهران خواستار آزادی بی‌قید و شرط امام شده بودند. هاشمی در ادامه فعالیتهای خود با همکاری برخی دوستان دیگر اقدام به راه‌اندازی نشریه‌های انقلابی موسوم به بعثت و انتقام کرد و با اینکه ممنوع‌المنبر بود در سالهای 44 و 46 جلسات هفتگی با عناوین مختلف تشکیل می‌داد و در این نشستها بیشتر به نقد عملکرد استعمارگران و وابستگان آنان در داخل کشورهای اسلامی می‌پرداخت. از اقدامات فرهنگی ایشان بجز ایراد سخنرانی در مجامع مختلف در قم و تهران به خصوص در مسجد هدایت ترجمه کتاب سرگذشت فلسطین یا کارنامه سیاه استعمار و کتاب امیرکبیر یا قهرمان مبارزه با استعمار بود.
 
هاشمی از سال 1337 تا پایان دوره مبارزه در اغلب حوزه‌های مبارزاتی حضوری چشمگیر داشت و در طی این مدت بارها توسط ساواک بازداشت و زندانی گردید و به انواع و اقسام شکنجه‌های وحشیانه ساواک گرفتار شد که آخرین مرحله آن سال 1354 بود که به مدت سه سال یعنی تا نزدیکیها‌ی پیروزی انقلاب به طول انجامید.
ایشان علاوه بر اینکه در میان انقلابیون داخل کشور در شمار شخصیتهای محوری قرار داشت در بین نیروهای انقلابی خارج از کشور نیز از موقعیت ممتازی برخوردار و مورد اعتماد آنان بود. به همین سبب در تابستان و پاییز 1353 و 1354 طی دو مرحله مسافرت به خارج از کشور توانست ضمن شناسایی نیروهای انقلاب به سازماندهی و ایجاد اتحاد و همبستگی در میان آنان اقدام نماید.
 
رفسنجانی از جمله روحانیونی بود که حرکت اولیه و به دور از انحراف سازمان مجاهدین خلق را کمک و پشتیبانی می‌نمود، اما پس از آشکار شدن علائم انحراف در آنان از سازمان فاصله گرفت و تمام کمکهای خود و مرتبطین با خود را به آن متوقف کرد.
 
با گسترش انقلاب ‌اسلامی در پاییز 1357 به فرمان امام ‌خمینی برای هدایت و سازماندهی انقلاب، شورای انقلاب تشکیل شد و در پی آن پنج نفر از جمله هاشمی‌ رفسنجانی از سوی ایشان به عضویت آن تعیین شدند. ایشان در کنار دیگر اعضا (آیت‌الله مطهری، شهید بهشتی، آیت‌الله موسوی‌ اردبیلی، شهید باهنر) مجاز بودند که در مراحل بعدی به اتفاق آراء افراد دیگر را انتخاب کنند. قبل از پیروزی انقلاب به خاطر مسائل امنیتی، شورای انقلاب کاملاً سری بود. این شورا که ادارۀ مبارزات انقلابی را با موافقت و دستور رهبری برعهده داشت، در آغاز فعالیت، هفته‌ای یک بار و سپس دوبار به صورت مخفی در منازل اعضا تشکیل جلسه می‌داد و تصمیمات آن در زمینه چگونگی تظاهرات، اعتصابها، راهپیماییها و در مواردی پس از تأیید امام به اجرا در می‌آمد. پس از گذشت مدتی از فعالیت غیر علنی و تقریباً غیر رسمی شورا، امام خمینی تشکیل شورای ‌انقلاب را رسماً در تاریخ 22/10/57 اعلام کردند. و پس از پیروزی انقلاب نیز تعیین مسئولان، برنامه‌ها و قانون ‌اساسی از جمله وظایف شورای ‌انقلاب بود که با کسب نظر امام عمل می‌شد.
 
پس از انقلاب هاشمی به کمک شهیدان بهشتی، باهنر، و آیت‌الله خامنه‌ای با مشورت حضرت امام هسته مرکزی و اولیه حزب جمهوری‌ اسلامی ایران را پایه‌گذاری کردند. در سال 58 که دشمنان انقلاب به قلع‌وقمع و ترور شخصیتهای انقلابی اقدام می‌کردند هاشمی نیز مورد سوء قصد آنان قرار گرفت که نافرجام ماند. هاشمی‌ رفسنجانی یکی از بنیانگذاران و نظریه‌پردازان انقلاب به شمار می‌آید و به همین جهت پستها و مسئولیتهای حساس متعددی نظیر سرپرستی وزارت کشور، جانشین فرمانده کل ‌قوا در دوران دفاع مقدس، ریاست مجلس شورای ‌اسلامی در سه دوره، ریاست جمهوری در دو دوره متوالی (1/4/1368ـ 1/4/1376) و... را به عهده داشتند و در حال حاضر نیز علاوه بر ریاست مجمع‌ تشخیص‌ مصلحت‌ نظام و خبرگان، امامت جمعه موقت تهران را عهده‌دار هستند. در سالهای اخیر خاطرات ایشان تحت عنوان کارنامه و خاطرات هاشمی‌ رفسنجانی در چندین جلد و همچنین دوران مبارزه (2جلدی) منتشر شده است.

پی نوشت: