تاریخ معاصر - پایه ‏گذاران اصلی شرکت اسلامیه

مرحوم آقا نجفی و حاج آقا نوراللّه در تکوین و حرکت و استمرار شرکت نقشی اساسی داشته، و به ‏عنوان بانی و حامی آن، تمام مراحل تکوین آن را زیر نظر داشته ‏اند. این موضوعی است که با دقّت در اسناد و گزارشهای مطبوعات آن دوره همچون حبل‏ المتین، ثریا و.... (در سالهای 1316 و 1317 قمری) به خوبی معلوم می ‏شود.

سیر تکوین شرکت با بررسی اسناد این چنین می ‏شود که مرحوم آقا نجفی بعد از مراسم نماز جماعت در مسجد جامع سلطانی (مسجد شاه) طی سخنرانی مبسوط و مهمی با استناد به آیات و روایات، از مردم می ‏خواهد که از مصرف کالاها و منسوجات خارجی خودداری نمایند و به مصرف کالاهای داخلی روی آورند. خبرنگار روزنامه حبل ‏المتین طی مکتوبی از اصفهان می‏ نویسد:
... حضرت حجه ‌الاسلام حاج شیخ محمدتقی ـ مدظله العالی ـ [آقانجفی] عنوان مفصلی را من‏ باب ترک منسوجات و مصنوعات خارجه در ترویج امتعه و اقمشة داخله و بیست و هفت مورد در قرآن که منع از معاشرت خارجه است بیانی خیلی مفصل و عنوانی بسیار عام فهم ، ارشاد فرموده‏ اند... علمای اسلام در این شرکت مقدس شخصا شرکت مالیه نموده ‏اند و از بذل نصایح و تشویق عموم به امتعة اسلامی و دوری از استعمال امتعة خارجه، دقیقه ‏ای فروگذار نمی ‏کنند... حضرت حجت ‏الاسلام آقا نجفی و بندگان ثقهْ‌الاسلام [حاج آقا نوراللّه] و جناب آقایان علماء اسلام ـ سلّمهم اللّه تعالی ـ در راه این شرکت مقدس از هستی خود گذشته ‏اند. از خداوند خواهانیم اینگونه سرپرستان ملت را در پناه خود محفوظ بدارد1

روزنامة «ثریا» نیز به نقل از «حبل المتین» می ‏نویسد: «... رؤسای روحانی ملت و امرای دولت ایران معنی وطن و ترقی آن را شناخته و درصدد ارتقا بدان مدارج عالیه برآمده ‏اند. اگر نام مبارک حُجت ‏الاسلام آقا نجفی ـ مدظله‏ العالی ـ را سرآغاز تاریخ ترقی ایران قرار دهیم، شایسته و سزاست...»

آقا نجفی خود در نامه ‏ای به مدیر رونامه حبل‏ المتین در تشکر از مقالات او در تأیید شرکت اسلامیه و نیز در پاسخ به چند سؤال او می‏ نویسد:
... از شرحی که فواید شرکت مبارکة اسلامیه و رواج منسوجات درج شده بود، شاکر شدم... و خطوط مبارکة علمای اعلام و حصون اسلام ـ مدّاللّه ظلالهم ـ که فرستاده بودید، زیارت شد. سفارش کردم به جناب معین الاسلام مدیر شرکت مبارکة اسلامیه اصفهان، سواد کنند و هر سوادی به بلاد اسلامیان فرستاده شود... رجاء دارم که به حُسن اهتمام علمای اعلام و توجه اسلامیان موجبات رواج صنایع و امتعة اسلامیه زیاده بر این، یوما فیوما در ترقی و شیوع بشود چنانچه در اصفهان و توابع ، لباس اغلب مسلمانان از همین منسوجات و امتعة اسلامیه می‏ باشد و رواج دارد. انشاءاللّه تعالی به طوری شایع خواهد شد، که کفایت عموم اسلامیان را بنماید و اینکه فرموده ‏اید حرام نمودن منسوجات و اقمشه دیگران امروز صحیح و مقتضی وقت نیست، این‏ هم صحیح است. حقیر هم از این جهت موافق با سرکار هستم. از داعی و سایر علماء اعلام در منع اظهاری نشده، مسلّم است مادامی که امتعة مسلمین کافی و وافی اسلامیان نشوند و عدم احتیاج مسلمانان در استعمال منسوجات دیگر معلوم نگردد، اقدام در منع نخواهد شد. همان است که فرموده ‏اید اوّلاً باید سعی و اهتمام در تکمیل صنایع و امتعة اسلامیه و ترغیب مسلمانان در استعمال نمود...2

و در نامه دیگری، باز او را مورد تکریم قرار داده می‏ نگارد:
... به سرکار و اشخاص مسلمین لازم است هر یک به قدر وسع، جدّ و جهاد داشته که انشاءاللّه به توجه غیبی حضرت امام عصر (عجّل اللّه تعالی فرجه) پیشرفت شود که مسلمین را حاجت به منسوجات و ملبوسات غیر نباشد، بحمداللّه تعالی در این مدت که اهتمام شده، نتایج افکار جنابعالی که موافق با لسان و بیان داعی است وضوح یافته، منسوجات در اصفهان و سایر بلدان مسلمانان انتشار و رواج گرفته، اغلب البسة مردانه از همین منسوجات شرکت اسلامیه است. رجاء دارم که عمّاقریب از حاجت به دیگران خیلی کاسته شود... 3

و در نامه مشابهی به مدیر روزنامه ثریا از وی به ‏خاطر حمایت از اقدامات شرکت تقدیر می‏ نماید:
... اگر چه مراسله از شما به داعی نرسیده، ولی همواره مقالات روزنامه ملی شما را که تمام مندرجاتش مبنی بر نصایح و مواعظ مشفقانه و پند و اندرز حسنه است، مطالعه و ملاحظه کرده و می ‏کنم. و شما را به دعای خیر همیشه متذکرم . خصوص در فقرات شرکت اسلامیه که در نمره 33 و 34 شرحی نوشته و کتابچه آن را درج نموده بودید، خیلی خوشوقت شدم . گمانم این است، اقدام در این عمل خیر امروز به منزله جهاد است و عنداللّه ثواب و اجر عظیم دارد. چه ملت و امت ناجیه را از احتیاج به کفار مانع بزرگی است... در این مدت قلیل منسوجات شرکت اسلامیه بین ‏المسلمین خیلی رواج یافته و ترقی نموده است و بسیار اشیاء و اجناس نفیسه اختراع کرده ‏اند. جهت نمونه و یادداشت یک طاقة آغری سفید که از منسوجات شرکت اسلامیه است، به توسط حاج میرزا علی نقشینه ارسال خدمت شد که لباس مخصوص عبادت شما باشد و داعی را از دعا فراموش نفرمایید. محمدتقی ابن محمدباقر (آقانجفی)»4

اما حاج آقا نوراللّه به دنبال اعلامیه‏ های آقا نجفی مبنی بر آماده کردن مردم برای تحریم و دست کشیدن از منسوجات اجانب و استفاده از امکانات داخلی، علاوه بر صدور اعلامیه ‏ها و مکتوبات تاریخی به خاطر وجهه اجتماعی و آزادیخواهی و فعالیتهای گسترده اصلاحی، فعال مایشاء و دنبال کننده اهداف شرکت شده و محور فکری و هدایت برنامه ‏های ضد استعماری شرکت می ‏شود.5 چنانچه در سندی که روزنامه ثریا به سال 1317 قمری انتشار داده می ‏نویسد:
             مکتوب
             (جناب شریعتمدار آقای حاجی نوراللّه)
             (عماد الاسلام سلمه اللّه تعالی)
عرض می ‏شود که همواره حالات بهجت علامات ملاطفت آیات مسرّت بیانات در کمال صحت و استقامت خالی از کسالت و ملالت و نقاهت خواهد بود. ضمنا اینکه ملاحظة مضمون بلاغت مشحون مکاتبة شریفه به توسط جناب ادیب التجار مدیر شرکت اسلامیه که منطوی بر اظهار محبت و مودت بود، نمودم. باعث سرور و نشاط و خرسندی و انبساط شد. و الحق عمده برپا شدن شرکت شریفة اسلامیه بواسطة بیانات و مقالات با حقیقت که در روزنامجات مطروس و مرتس فرموده و هر هفته گوشزد ارباب هوش و فطانت و صاحبان عقل و زکاوت و دیانت شده. و از نقایص و معایب احتیاج داشتن به البسة ملوّنه خارجه اطلاع و التفات به هم رسانیده متنبه و آگاه شده‏ اند. و این نیست مگر از جههْ پاکی طینت و خوشی فطرت. البته باید مؤمنین به مقتضای المؤمن اخ المؤمن و هو مرآته و مبصّره و دلیله و هادیه، محاسن و معایب یکدیگر را به نحو خیرخواهی بنمایند. تا محاسن خود را از معایب و نقایص خویش را منزه ساخته. و بر هر یک از اهل اسلام لازم است که به‏اندازة استعداد خود یدا و لسانا و مالاً بذل جد و جهد و سعی و اهتمام اقدام در انجام این شرکت مبارکه بنمایند. که اسباب ترقی ملت و دولت و باعث ترویج دین و شریعت و علت آسودگی و رفاهت رعیت و موجب صلاح و فلاح و خیر دنیا و آخرت است بنمایند. و پیوسته مترصد ارسال مکاتبات و اطلاع داشتن از شرح حالات بوده و هستم .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. روزنامه حبل المتین، شماره 20، دوشنبه 14 ذى القعده 1316 .
2. روزنامه حبل المتین، شماره 19، سال هفتم، ص 17 .
3. روزنامه حبل المتین، سال ششم ، محرم 1317، شماره 25 .
4. روزنامه ثریا، شماره 47 ، 10 جمادى الاول 1317 قمرى، 16 سپتامبر 1899 .
5. دو مجتهد در ترویج اهداف شرکت براى تشویق مردم اقدام به مشارکت مالى در شرکت مى نمایند.