پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشکده تاریخ معاصر؛
به عنوان نخستین سؤال، زنده‌یاد آیت‌الله محمدعلی تسخیری از چه منظری به موضوع تقریب مذاهب اسلامی می‌نگریست؟
بسم الله الرحمن الرحیم. مرحوم آیت‌الله تسخیری، یک شخصیت مشهور جهانی و مورد احترام همه رهبران ادیان، مذاهب و طریقت‌های مختلف بود. میراث گران‌بهای علمی و فعالیت‌های تقریبی ایشان در جهان اسلام، از آن بزرگوار شخصیت منحصربه‌فردی ساخته بود. بنده در کنفرانس‌ها و رویدادهای بین‌المللی گوناگون، افتخار حضور در کنار ایشان را داشتم و شاهد سخنرانی‌ها و فعالیت‌های روشنگرانه و ارزشمندشان بودم.
اما در پاسخ به سؤال شما باید بگویم پس از آنکه فعالیت برای تقریب مذاهب اسلامی در ذیل یک مجمع جا افتاد و سازمان‌دهی پیدا کرد، این تفکر به‌عنوان یک رویکرد معتدل و میانه‌رو، بسیاری از نهادهای علمی در کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای اسلامی را جذب کرد و آنها اعلام کردند که به این جهت‌گیری نیاز دارند و در نگاه کلان، حمایت هر مسلمانی از آن را واجب دانستند. انصافا ایشان یکی از بزرگ‌ترین افرادی بود که در این زمینه مجاهدت بسیار و زندگی خود را وقف این دعوت الهی کرد. ایشان به‌عنوان متفکری متدین و باتقوا، همواره تأکید می‌کرد که پیشرفت، آرامش، صلح، توسعه کشورهای اسلامی و بهبود وضعیت مسلمین، منوط به وحدت مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی است و در این زمینه با تمام توان خود، تلاش و تبلیغ می‌کرد.
 
از نظر آیت‌الله تسخیری، عوامل و موانع آرمان تقریب چه بود؟
در نگاه کلی و از منظر آیت‌الله تسخیری، موانع تقریب زیاد نیستند، اما برای تقریب دلایل زیادی وجود دارند. ایشان تکیه بر ارزش‌های مشترک در خلقت و باورها، اعتقاد به جوهره مشترک و کلان تمامی مذاهب اسلامی و نیز پاسخگویی نهایی همگان به پروردگار را از بسترهای مساعد برای تقریب مذاهب اسلامی قلمداد می‌کرد. رسومی که از نظر دین عمل به آنها واجب نیست، برداشت‌های متفاوت از آیات و روایات و از همه مهم‌تر تعصبات خشک را نیز از موانع مهم تقریب می‌دانست. علاوه بر این برخی از افراد در میان نمایندگان مذاهب اسلامی، به دلیل تعصبات بی‌اساس یا نفوذ قدرت‌های خارجی، از تقریب استقبالی گرم نمی‌کنند! درحالی‌که انبیای الهی، مردم را به سوی رستگاری و نجات دعوت می‌کردند. در رویکرد تقریب مذاهب اسلامی، راه نجات بشر و حقوق او در برابر دیگران معلوم است. حضرت علی(ع) در نامه به مالک اشتر می‌نویسند: «مردم دو دسته‌اند: گروهی برادر دینی تواند و گروهی در آفرینش با تو شریک‌اند». مرحوم تسخیری همواره این عبارت را تکرار می‌کرد. واقعیت هم همین است که نقاط مشترک مسلمانان و مذاهب اسلامی که موجب وحدت می‌شوند، بسیار بیش از دلایلی هستند که آنان را از هم جدا می‌کنند.
 

در تاریخ، جریانات استعماری که از وحدت مسلمین ضربه خورده‌اند، همواره سعی داشته‌اند با ایجاد مانع در مسیر نزدیکی مذاهب اسلامی، قدرت گرفتن آنها را به تعویق بیندازند. عملکرد آیت‌الله تسخیری برای مقابله با این توطئه دشمنان، تا چه میزان مؤثر بوده است؟
همین طور است. دشمنان اسلام و بدخواهان خارجی و داخلی آن، همواره سعی کرده‌اند با تبعیض مذهبی، میان مسلمانان چنددستگی ایجاد کنند و ایدئولوژی و فرهنگ خود را رواج دهند، که متأسفانه در بسیاری از زمینه‌ها هم موفق شده‌اند! علمای بزرگی چون مرحوم آیت‌الله تسخیری با استناد به قرآن و روایات، همواره در سخنرانی‌های خود سعی می‌کردند با تکیه بر ویژگی‌های مشترک مسلمانان، آنان را به وحدت دعوت کنند. ایشان معتقد بودند که نمایندگان تمام ادیان آسمانی، باید تلاش کنند تا حول مشترکات به هم‌گرایی برسند؛ زیرا تنها در چنین شرایطی است که همه از یک زندگی آرام و همراه با صلح و ثبات بهره‌مند خواهند شد.
 
در گفتمانی که ایشان آن را نمایندگی می‌کرد، آیا میان جوهره ادیان الهی تعارضی وجود دارد؟
خیر؛ اگر طرفداران گفت‌وگوی ادیان، به باورهای مذهبی خود اعتقاد راسخ داشته باشند و آنها را درست و منطقی هم ارائه کنند، تناقضی پیش نخواهد آمد. آیت‌الله تسخیری به دلیل برخورداری از دانش فراوان و قدرت تفاهم با علمای ادیان، در این امر توفیق فراوانی یافت و توانست دل‌های زیادی را به هم نزدیک کند. ایشان در گفت‌وگو با پاپ رهبر کاتولیک‌های جهان و همچنین با کربل پاتریک، اسقف اعظم مسکو و سراسر روسیه، بر توسعه روابط ادیان در جهت برقراری صلح تأکید کرد، که بازتاب فراوان و مثبتی داشت.
 
آیت‌الله تسخیری در جمهور آذربایجان، چه فعالیت‌هایی انجام دادند؟
آیت‌الله تسخیری در این کشور نیز، از احترام و نفوذ بسیاری برخوردار بود و به خاطر دارم که حیدر علی‌اف، رئیس جمهور وقت آذربایجان، از ایشان استقبال شایان توجهی به عمل آورد. آن مرحوم با سخنرانی در همایش بین‌المللی «تمدن اسلامی در قفقاز» در باکو و در سال 1998، تصویری بی‌بدیل از خود را در حافظه پیروان همه ادیان به یادگار گذاشت. ایشان دوست ملت آذربایجان بود و همیشه از آرمان‌ ما حمایت می‌کرد و مطمئن بود که روزی صلح و عدالت، در منطقه برقرار خواهد شد. ما به آن بزرگوار به‌عنوان الگویی استثنایی، عالم و اندیشمند افتخار می‌کنیم و امیدواریم میراث ایشان به‌عنوان منبعی برای تحقیق و مطالعه، در اختیار نسل‌های آینده قرار بگیرد و ماندگار شود.