[1]. کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ج 1، ص 285.

[2]. آیت‌الله العظمی سیدمحمدهادی میلانی به روایت اسناد ساواک، ج 3، ص 110.
این سند اشاره دارد به نامه 26 فروردین 1346 امام خمینی(ره) به نخست‌وزیر وقت، که بر اساس اسناد ساواک، رژیم به‌شدت از انتشار آن در کشور و اطلاع مردم از محتوای آن هراسان بوده است.
در این نامه که با «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم»‏ شروع شده می‌خوانیم: جناب آقای هویدا، لازم است نصایحی به شماها بکنم و بعضی از گفتنی‌ها را تذکر‏‎ ‎‏دهم؛ چه مختار در پذیرش آن باشید یا نه. در این مدت طولانی که به جرم مخالفت با‏‎ ‎‏مصونیت آمریکایی‌ها که اساس استقلال کشور را در هم شکست، از وطن دور هستم و بر‏‎ ‎‏خلاف قانون شرع و قانون اساسی در تبعید به‌سر می‌برم، مراقب مصیبت‌هایی که به ملت‏‎ ‎‏مظلوم بی‌پناه ایران وارد می‌شود، بوده‌ام و از آنچه به این ملت اصیل از ظلم دستگاه جبار می‌گذرد کم‌وبیش مطلع شده و رنج برده‌ام.‏ موجب کمال تأسف است که نغمه ناموزون اصلاحات شماها تقریبا از حدود تبلیغات‏‎ ‎‏رادیو و روزنامه‌های غیر آزاد و بعضی نوشته‌های مشحون به گزافه تجاوز ننموده و هر‏‎ ‎‏روز بر فقر و بیچارگی ملت افزوده می‌شود و ورشکستگی بازار و بازرگانان محترم‏‎ ‎‏روزافزون است. نتیجه این همه هیاهو و تبلیغات سرتاپا گزاف، بازار سیاه برای اجانب‏‎ ‎‏است و ملت را به حال فقر و عقب‌‎افتادگی به اسم ملت مترقی نگه داشتن است. حکومت‏‎ ‎‏پلیسی غیر قانونی شما و اسلاف شما به خواست آنان که می‌خواهند ملل شرق به حال‏‎ ‎‏عقب‌افتادگی باقی باشند، حکومت قرون وسطایی، حکومت سرنیزه و زجر و حبس،‏‎ ‎‏حکومت اختناق و سلب آزادی، حکومت وحشت و قلدری است.
در ادامه این نامه سرگشاده آمده است: با اسم مشروطیت، بدترین شکل حکومت استبداد و خودسری و با نام اسلام، بزرگ‌ترین ضربه به پیکر قرآن‏‎ ‎‏کریم و احکام آسمانی است. با اسم تعالیم عالیه اسلام، یک یک احکام اسلام را زیر پا‏‎ ‎‏گذاشته و اگر ــ خدای نخواسته ــ فرصت یابید، خواهید گذاشت و با گزافه دعوی ترقی و‏‎ ‎‏تعالی، کشور را به حال عقب‌افتادگی نگه داشته‌اید. اینها حقایق تلخی است که باید دنیا را‏‎ ‎‏مطلع کنم و انگشت روی بعضی بگذارم تا آنها که غافل هستند یا تغافل می‌کنند، احساس‏‎ ‎‏وظیفه کنند و از ریاکاری‌ها و سالوس‌بازی‌های شماها گول نخورند.‏
 
برای حکومت زودگذر این‌قدر چاپلوسی از اجانب نکنید...!
امام خمینی(ره) در ادامه نامه سرگشاده به هویدا تصریح می‌کنند: جشن‌های غیر ملی که به نفع شخصی در هر سال چندین مرتبه تشکیل می‌شود و در هر‏‎ ‎‏مرتبه مصیبت‌های جان‌گداز برای اسلام و مسلمین و ملت فقیر پابرهنه ایران به‌بار می‌آورد،‏‎ ‎‏یکی از آنهاست. با سرنیزه پلیس از مردم بیچاره بی‌پناه، خرج‌های گزاف آنها گرفته می‌شود. در یکی از جشن‌ها که من نمی‌توانم اسم روی آن بگذارم جز هوس و شهوت و‏‎ ‎‏بازی با احساسات ملت، گفته می‌شود چهارهزار میلیون ریال خرج شده است که نصف‏‎ ‎‏آن از خزانه ملت و نصف دیگر بی‌واسطه از بازار و... با زور و ارعاب اخاذی شده.‏‎ ‎‏خون دل فقرا خرج نامجویی و خودکامگی است و تا این ملت در این حال است و به‏‎ ‎‏وظیفه خود و حقوق خود آشنا نشده، هر روز برای شماها عید و شادی و برای ملت،‏‎ ‎‏بدبختی و نکبت است. توأم با این جشن‌های نامیمون آن‌قدر هتک نوامیس مسلمین و‏‎ ‎‏اسلام بوده است که قلم را عار است از ذکر آن. شماها در کاخ‌های مجللی که در هر چند‏‎ ‎‏سال تغییر مکان داده و با میلیون‌ها تومان خرج‌های گزاف که تصورش برای ملت ممکن‏‎ ‎‏نیست، نشسته‌اید و مخارج آن را از کیسه این ملت بدبخت اخاذی نموده‌اید و ناظر فقر و‏‎ ‎‏گرسنگی ملت، ورشکستگی بازار، بیکاری جوانان فارغ‌التحصیل هستید؛ ناظر اختلال‏‎ ‎‏وضع فلاحت و زراعت، اختلال وضع بازار، تسلط اسرائیل بر شئون اقتصادی کشور،‏‎ ‎‏بلکه به طوری که گزارش داده‌اند دخالت اسرائیل در فرهنگ می‌باشید؛ ناظر فقدان‏‎ ‎‏ضروریات اولیه زندگی در غالب دهات نزدیک به مرکز، چه رسد به دهکده‌های دور‎‏افتاده، از قبیل آب آشامیدنی سالم، حمام، وسایل بهداشت هستید؛ ناظر ترویج فساد‏‎ ‎‏اخلاق، سلب امانت و دیانت در اعماق دهکده‌هایی هستید؛ ناظر تشکیل صندوق به اسم‏‎ ‎‏تعاون و اخاذی و غارتگری مأمورین از دهقان گول‌خورده و پشیمان هستید؛ بالاخره‏‎ ‎‏ناظر حبس‌ها و ارعاب تبعیدهای غیر قانونی هستید و در خوشی و عیاشی و بازی‌های‏‎ ‎‏خجلت‌آور غوطه خورده به قبرستانی که نامش ایران است فاتحه می‌خوانید، چطور‏‎ ‎‏وجدان خودتان را راضی می‌کنید برای حکومت زودگذر این‌قدر چاپلوسی از اجانب‏‎ ‎‏کرده، ذخایر ملت را به رایگان و یا مقداری ناچیز تسلیم آنها نموده و ظلم و ستم به‏‎ ‎‏زیردستان یعنی ملت بدبخت می‌کنید؟ چرا راضی می‌شوید حکومت خود و مملکت‏‎ ‎‏اسلام را عقب‌افتاده به دنیا معرفی نمایید؟ نقض قانون اساسی سند عقب‌افتادگی است.‏‎ ‎‏رفراندم غیر قانونی و در عین حال قلابی سند عقب‌ماندگی است. آزاد نگذاشتن ملت را‏‎ ‎‏برای انتخاب وکیل، و نصب اشخاص معلوم‌الحال را به دستور دیگران ــ بی‌دخالت ملت ــ‏‎ ‎‏دلیل ضعف و عقب‌افتادگی است.‏
 
قدرت آزادی دادن به ملت را ندارید چون الخائن خائف!
این نامه سرگشاده می‌افزاید: شماها می‌دانید اگر ملت سرنوشت خود را در دست بگیرد، وضع شماها این نحو‏‎ ‎‏نیست و باید تا آخر کنار بروید. و اگر ده روز آزادی به گویندگان و نویسندگان بدهید،‏‎ ‎‏جرایم شما برملا خواهد شد؛ قدرت آزادی دادن ندارید «و الخائن خائف».‏‎ سلب‏‎ ‎‏آزادی مطبوعات و دیکته کردن سازمان به‌اصطلاح امنیت، سند عقب‌افتادگی است. هر‏‎ ‎‏چندی جشن گرفتن برای اموری که در کشورهای دیگر اسمی از آن نیست با تحمیل‏‎ ‎‏خرج‌های کمرشکن به ملت، سند دیگری است. تسلیم به خواسته‌های دولت پوشالی‏‎ ‎‏اسرائیل و به خطر انداختن اقتصاد مملکت، سند ضعف و نوکری است و سند خیانت به‏‎ ‎‏اسلام و مسلمین است. اعطای مصونیت به اجانب، سند بزرگ عقب‌افتادگی و بی‌حیثیتی‏‎ ‎‏و تسلیم بی‌قید و شرط است. شما می‌دانید با تصویب این طرح چه خیانتی به این مملکت‏‎ ‎‏و به اسلام کرده‌اید و چه ضربه‌ای به استقلال این مملکت زده‌اید؟ البته مخالف این‏‎ ‎‏طرح، خائن و مستحق تبعید است!!‏
 
کشتار دسته‌جمعی 15 خرداد جز خدمت کورکورانه به صاحبان دلار چه‏‎ ‎‏اسمی دارد؟
امام خمینی(ره) خطاب به نخست‌وزیر وقت تصریح می‌کنند: آقای هویدا، نطق‌های اسف‌انگیزی که مع‌الاسف طبع شده است، متضمن بعضی‏‎ ‎اعترافات است که به اساس استقلال کشور لطمه می‌زند که اینجانب از تذکرش عار دارم.‏‎ ‎‏چرا جلوگیری از طبع و نشر این کتاب‌ها نمی‌کنید؟ عمدا با حیثیت این کشور بازی می‌کنید یا‏‎ ‎‏نمی‌توانید با این مغزهای معیوب ادراک کنید؟ آیا علمای اسلام که حافظ استقلال و‏‎ ‎‏تمامیت کشورهای اسلامی هستند، گناهی جز نصیحت دارند؟ آیا حوزه‌های علمی، غیر‏‎ ‎‏از خدمت به اسلام و مسلمین و کشورهای اسلامی گناهی دارند؟ اجانب اینها را سد راه‏‎ ‎‏نفوذ خود می‌دانند و به انهدام و اضمحلال آنها کمر بسته و شماها مجری احکام دیگران‏‎ ‎‏و محکوم دلار هستید. کوبیدن حوزه‌های علمیه و حمله مسلحانه به مدرسه فیضیه و‏‎ ‎‏صحن مطهر قم، کشتار دسته‌جمعی 15 خرداد جز خدمت کورکورانه به صاحبان دلار چه‏‎ ‎‏اسمی دارد؟ فشار به مراجع اسلام و علمای اعلام و محصلین حوزه‌های علمیه و تاخت و‏‎ ‎‏تاز به دانشگاه جز خدمت به اجانب چه نتیجه داشت؟ آنها نمی‌خواهند قرآن کریم و‏‎ ‎‏احکام آن حاکم بر ملل اسلامی باشد تا ذخایر آنها را به یغما ببرند و کسی حرفی نزند و‏‎ ‎‏در عوض آنها را مصونیت دهد؛ آنها نمی‌خواهند ما در بین ملت آزاد باشیم و گویندگان‏‎ ‎‏ما آزاد باشند و شماها مع‌الاسف مأمور اجرا هستید؛ مأمور چشم و گوش بسته؛ مأمور بی‌چون و چرا. حوزه‌های علمیه، سپاه دانش و اخلاق و درستی بوده و هست به معنای‏‎ ‎‏واقعی؛ نه گزافه و صرف تبلیغ. شماها اگر دانش‌دوست هستید، چرا حمله وحشیانه به‏‎ ‎‏مراکز دانش می‌کنید؟ چرا مدرسه فیضیه و دانشگاه را به خاک و خون می‌کشید؟ چرا‏‎ ‎‏محصلین علوم دینیه را یک روز راحت نمی‌گذارید؟ چرا با دانشجویان در خارج و‏‎ ‎‏داخل این نحو معامله می‌کنید؟‏
 
اقتصاد کشور را به خاطر اسرائیل و عمال آن به‏‎ ‎‏خطر نیندازید!
امام خمینی(ره) ادامه می‌دهند: آقای هویدا، من وظیفه دارم شماها را نصیحت کنم. شماها از این ملت و در این آب و‏‎ ‎‏خاک پرورش پیدا کرده و صاحب عناوین شده‌اید. این‌قدر با حیثیت این ملت بازی نکنید.‏‎ ‎‏به جای این همه گزافه و جنجال، خدمتی به این سر و پا برهنه‌ها کنید یا لااقل این‌قدر با‏‎ ‎‏بهانه‌های مختلف آنها را رنج ندهید. از این کسبه بی‌بضاعت این‌قدر اخاذی نکنید؛ این‌قدر‏‎ ‎‏برای رضای شهوات دیگران به علمای ملت و محصلین و دانشجویان فشار نیاورید؛ با‏‎ ‎‏اسرائیل، دشمن اسلام و مسلمین، آواره‌کننده بیش از یک‌میلیون مسلم بی‌پناه، پیمان‏‎ ‎‎‏برادری نبندید؛ عواطف مسلمین را جریحه‌دار نکنید؛ دست اسرائیل و عمال خائن آن را‏‎ ‎‏به بازار مسلمین بیش از این باز نکنید؛ اقتصاد کشور را به خاطر اسرائیل و عمال آن به‏‎ ‎‏خطر نیندازید؛ فرهنگ را فدای هوس آنها ننمایید؛ از خدای بزرگ بترسید؛ دخترهای‏‎ ‎‏جوان گول‌خورده را به سربازخانه‌ها نبرید؛ به نوامیس مسلمین خیانت نکنید. آیا این‏‎ ‎‏حقیقت تلخ را که قبلا انکار کردید و گویند آن را مستحق تعقیب دانستید، حالا هم که‏‎ ‎‏عمل کردید انکار می‌کنید؟ آیا فجایع جشن بیست‌وپنجمین سال را و بی‌فرهنگی‌ها که در‏‎ ‎‏آن کردید منکر هستید؟‏
 
با احکام خدای تعالی به نام دین مترقی‌بازی‏‎ ‎‏نکنید...!
در ادامه این نامه سرگشاده آمده است: از قهر خدا بترسید؛ از قهر ملت بهراسید؛ با احکام خدای تعالی به نام دین مترقی‌بازی‏‎ ‎‏نکنید؛ با اسم قرآن به احکام مسلمه آن لطمه نزنید؛ با حوزه‌های دینیه به اسم سرباز‏‎ ‎‏وظیفه پوچ و بی‌فایده و با خدمت‌گزاران به فرهنگ و ملت، این نحو سلوک وحشیانه نکنید.‏‎ ‎‏و بالاخره علمای امت را وادار نکنید که با شماها به طور دیگر سلوک کنند.‏ اینها شمه‌ای از فجایع شماهاست نسبت به دین و دنیای ملت و گفتنی زیاد است؛‏‎ ‎‏می‌گویم، شاید شماها متنبه شوید و به خود آیید؛ شاید مراجع اسلام و علمای اعلام و‏‎ ‎‏خطبای محترم احساس وظیفه کنند؛ شاید طبقه جوان و روشنفکر و اصناف مختلفه ملت،‏‎ ‎‏بیدار شده احساس وظیفه کنند؛ شاید جوامع بشری و مدعیان بشردوستی احساس وظیفه‏‎ ‎‏کنند؛ شاید سازمان ملل و غیر آن، بیش از این به نفع کشورهای بزرگ راضی نشوند ملل‏‎ ‎‏ضعیف پایمال شوند؛ شاید هیئت حاکمه و دستگاه جبار تا دیر نشده به خود آیند. ‏‏ان ربک‏‎ ‎‏لبالمرصاد‏‎ ‏‏والله من ورائهم محیط‏‎.
رک: صحیفه امام، ج 2، صص 123-127.

[3]. اردشیر زاهدی به روایت اسناد ساواک، ص 93.

[4]. علی امینی به روایت اسناد ساواک، ج 1، ص 355.

[5]. اطلاعات، 11 مهر 1346، ص 20.

[6]. همان‌جا.

[7]. همان‌جا.

[8]. همان‌جا.

[9]. همان، صص 1 و 17.

[10]. همان، ص 17.

[11]. همان، ص 4. 

[12]. همان‌جا.