بررسی بسیاری از وقایع تاریخ معاصر ایران بدون تبیین مسئله نفت، و نقش آن در حوادث تاریخی، میسر نخواهد شد. برخی صاحبنظران، کودتای1299 را «کودتای نفت» نامیده‌اند. تجدید قرارداد دارسی در سال 1312(1933) یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود. واقعه آذربایجان و ارتباط انکارناپذیری که با نفت داشته، همچنین در پیدایش نهضت ملی و ظهور دکتر مصدق و کودتای 28 مرداد همه چالشها بر سر نفت بوده است. قرار داد کنسرسیوم، چه بعد از کودتا و چه در اوایل دهه پنجاه، و افزایش ناگهانی قیمت نفت در این زمان و ایجاد نوسانات شدید اقتصادی، همه و همه مواردی است که توجه به نقش این کالا را به مثابه تنها منبع درآمد ملی ایران ضروری می‌سازد.
در گذشته، قراردادهای نفتی همواره در زیر سر نیزه و حکومت نظامی منعقد شده بود: قرارداد 1933 در زمان حکومت بیست ساله شکل گرفت؛ هنگام مذاکره درباره قرارداد الحاقی، حکومت نظامی در تهران برقرار بود؛ همچنین در زمان مذاکره با کنسرسیوم نیز حکومت نظامی استقرار یافته بود. نفت به مثابه مهم‌ترین و تنها منبع درآمد ملی، پایه و اساس اقتصاد تک محصولی ایران به شمار می‌رود. علاوه بر این، نفت در بسیاری موارد یک کالای سیاسی بوده است و از این رو در صد سال گذشته اقتصاد سیاسی ایران تابعی از این کالاست و بسیاری از جهتگیریهای سیاست داخلی و خارجی و چگونگی روابط اقتصادی، ریشه در نفت دارد. اکنون به مقطع کوتاهی از تاریخ در نگاه اسناد می‌پردازیم.
ملی شدن صنعت نفت
اعلامیه «کمیته نجات ملی» مبنی بر محکوم کردن سیاست انگلیس در ایران و اعتراض به دستگیری آیت‌الله کاشانی و سوء قصد به شاه توقیف جراید و اشغال نظامی پایتخت. عنوان نمودن لغو امتیاز نفت جنوب از سوی ملت ایران
1-7- 144م
1-7- 144م
ملی شدن صنعت نفت
یادداشت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران مبنی بر رسمیت شناختن ملی شدن صنعت نفت ایران و ارائه پیشنهاداتش در جهت حمل نفت ایران به بازارهای جهانی و تشکیل مؤسسه جدیدی زیر نظر شرکت نفت ایران به منظور اجرای این امر
65865 پ (صفحه 1)
65865 پ (صفحه 1)
ملی شدن صنعت نفت
یادداشت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران مبنی بر رسمیت شناختن ملی شدن صنعت نفت ایران و ارائه پیشنهاداتش در جهت حمل نفت ایران به بازارهای جهانی و تشکیل مؤسسه جدیدی زیر نظر شرکت نفت ایران به منظور اجرای این امر
65866 پ (صفحه 2)
65866 پ (صفحه 2)
ملی شدن صنعت نفت
یادداشت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران مبنی بر رسمیت شناختن ملی شدن صنعت نفت ایران و ارائه پیشنهاداتش در جهت حمل نفت ایران به بازارهای جهانی و تشکیل مؤسسه جدیدی زیر نظر شرکت نفت ایران به منظور اجرای این امر
65867 پ (صفحه 3)
65867 پ (صفحه 3)
ملی شدن صنعت نفت
مکاتبه دکتر هانری گریدی سفیر امریکا با دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر مبنی بر درخواست تجدید نظر در جواب دولت ایران درباره نفت و جوابیه دکتر مصدق به مبهم نبودن پیام ارسالی برای دولت انگلیس
65821پ (صفحه 1)
65821پ (صفحه 1)
ملی شدن صنعت نفت
مکاتبه دکتر هانری گریدی سفیر امریکا با دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر مبنی بر درخواست تجدید نظر در جواب دولت ایران درباره نفت و جوابیه دکتر مصدق به مبهم نبودن پیام ارسالی برای دولت انگلیس
65821پ (صفحه 2)
65821پ (صفحه 2)
ملی شدن صنعت نفت
مکاتبه دکتر هانری گریدی سفیر امریکا با دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر مبنی بر درخواست تجدید نظر در جواب دولت ایران درباره نفت و جوابیه دکتر مصدق به مبهم نبودن پیام ارسالی برای دولت انگلیس
65822 پ (صفحه 3)
65822 پ (صفحه 3)
ملی شدن صنعت نفت
نامه‌ای به دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر درباره به بن بست رسیدن مذاکرات دولت ایران و هیئت بریتانیا، اظهار نگرانی هیئت مذکور از نحوه برخورد دولت ایران با پیشنهادات آنها و اشاره به پیشترفتهای ایران
65836پ (صفحه 1)
65836پ (صفحه 1)
ملی شدن صنعت نفت
نامه‌ای به دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر درباره به بن بست رسیدن مذاکرات دولت ایران و هیئت بریتانیا، اظهار نگرانی هیئت مذکور از نحوه برخورد دولت ایران با پیشنهادات آنها و اشاره به پیشترفتهای ایران
65837پ و 65838پ (صفحه 2)
65837پ و 65838پ (صفحه 2)
ملی شدن صنعت نفت
متن اظهارات مهردار سلطنتی انگلیس در باب ایراد سه نکته اساسی در مذاکرات صنعت نفت بین دولتین و ضرورت موافقت دولت ایران با آن، جهت تداوم مذاکرات
65823پ
65823پ
ملی شدن صنعت نفت
نامه دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر به استوکس مهردار سلطنتی مبنی بر درخواست توضیح درباره اصل ابقای کارمندان انگلیس در تصفیه‌خانه و مناطق نفت‌خیز به همراه متن بیانات مستر استوکس رئیس نمایندگان دولت پادشاهی انگلستان و مهردار سلطنتی درباره مذاکرات ملی شدن صنعت نفت و بیان علت مسافرت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران
65824 پ (صفحه 1)
65824 پ (صفحه 1)
ملی شدن صنعت نفت
نامه دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر به استوکس مهردار سلطنتی مبنی بر درخواست توضیح درباره اصل ابقای کارمندان انگلیس در تصفیه‌خانه و مناطق نفت‌خیز به همراه متن بیانات مستر استوکس رئیس نمایندگان دولت پادشاهی انگلستان و مهردار سلطنتی درباره مذاکرات ملی شدن صنعت نفت و بیان علت مسافرت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران
65825 پ (صفحه 2)
65825 پ (صفحه 2)
ملی شدن صنعت نفت
نامه دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر به استوکس مهردار سلطنتی مبنی بر درخواست توضیح درباره اصل ابقای کارمندان انگلیس در تصفیه‌خانه و مناطق نفت‌خیز به همراه متن بیانات مستر استوکس رئیس نمایندگان دولت پادشاهی انگلستان و مهردار سلطنتی درباره مذاکرات ملی شدن صنعت نفت و بیان علت مسافرت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران
65826 پ (صفحه 3)
65826 پ (صفحه 3)
ملی شدن صنعت نفت
نامه دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر به استوکس مهردار سلطنتی مبنی بر درخواست توضیح درباره اصل ابقای کارمندان انگلیس در تصفیه‌خانه و مناطق نفت‌خیز به همراه متن بیانات مستر استوکس رئیس نمایندگان دولت پادشاهی انگلستان و مهردار سلطنتی درباره مذاکرات ملی شدن صنعت نفت و بیان علت مسافرت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران
65827 پ (صفحه 4)
65827 پ (صفحه 4)
ملی شدن صنعت نفت
نامه دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر به استوکس مهردار سلطنتی مبنی بر درخواست توضیح درباره اصل ابقای کارمندان انگلیس در تصفیه‌خانه و مناطق نفت‌خیز به همراه متن بیانات مستر استوکس رئیس نمایندگان دولت پادشاهی انگلستان و مهردار سلطنتی درباره مذاکرات ملی شدن صنعت نفت و بیان علت مسافرت هیئت نمایندگی انگلیس در ایران
65828 پ (صفحه 5)
65828 پ (صفحه 5)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
3303 پ (صفحه 1)
3303 پ (صفحه 1)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
3303 پ (صفحه 2)
3303 پ (صفحه 2)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
۳۳۰۳ پ (صفحه 3)
۳۳۰۳ پ (صفحه 3)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
۳۳۰۳ پ (صفحه 4)
۳۳۰۳ پ (صفحه 4)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
۳۳۰۳ پ (صفحه 5)
۳۳۰۳ پ (صفحه 5)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
3۳۰۳ پ (صفحه 6)
3۳۰۳ پ (صفحه 6)
ملی شدن صنعت نفت
نامه رسمی وزارت دارایی به مجلس شورای ملی در خصوص الحاق چند ماده و تبصره به قرارداد دولت ایران با شرکت نفت ایران و انگلیس و بالا بردن عایدات نفتی ایران
۳۳۰۳ پ (صفحه 7)
۳۳۰۳ پ (صفحه 7)
ملی شدن صنعت نفت
52-7- 144م
نامه مهدی پارسی به نمایندگان مجلس شورای ملی مبنی بر لزوم لغو امتیار نفت جنوب و قطع ایادی انگلیس و اجانب در ایران
نامه مهدی پارسی به نمایندگان مجلس شورای ملی مبنی بر لزوم لغو امتیار نفت جنوب و قطع ایادی انگلیس و اجانب در ایران
ملی شدن صنعت نفت
42-185- 144م
تأییدیه آیت‌الله کاشانی به منزله حمایت مردم مسلمان ایران از طرح پیشنهادی ملی شدن صنعت نفت ایران
تأییدیه آیت‌الله کاشانی به منزله حمایت مردم مسلمان ایران از طرح پیشنهادی ملی شدن صنعت نفت ایران
ملی شدن صنعت نفت
41-185- 144م
اصل پیشنهاد هشت تن از نمایندگان مجلس به کمیسیون نفت
اصل پیشنهاد هشت تن از نمایندگان مجلس به کمیسیون نفت
ملی شدن صنعت نفت
6-37- 144م
نامه عده‌ای از دانش‌آموزان در خصوص اعلام حمایت از قطعنامه دانشجویان دانشگاه تهران از ملی شدن صنعت نفت
نامه عده‌ای از دانش‌آموزان در خصوص اعلام حمایت از قطعنامه دانشجویان دانشگاه تهران از ملی شدن صنعت نفت
ملی شدن صنعت نفت
4-10- 144م
تلگراف از شیراز به تهران در خصوص ملی شدن صنعت نفت و اعلام پشتیبانی از اقدامات آیت‌الله کاشانی و دولت مصدق
تلگراف از شیراز به تهران در خصوص ملی شدن صنعت نفت و اعلام پشتیبانی از اقدامات آیت‌الله کاشانی و دولت مصدق
iichs.ir/vdcd.z0s2yt0s9a26y.html
