اشغال ایران - تصاوير بزرگ

مهدی جنگروی

در سحرگاه روز بیست و دوم ژوئن سال 1941 (یکم تیرماه 1320) نیروی زمینی ارتش آلمان آتش سهمگین خود را در طول جبهه‌ای که از دریای بالتیک تا دریای سیاه وسعت داشت، بر روی دشتهای روسیه باز کرد. حمله آلمان به شوروی، ایران را به صورت حلقه ارتباطی بین انگلستان و روسیه درآورد. دولت ایران که در موقعیت حساسی قرار گرفته بود، سعی کرد تا سیاست بیطرفی را که همزمان با آغاز جنگ دوم جهانی اتخاذ کرده بود، همچنان حفظ کند.

یادداشت مشترک انگلستان و شوروی به ایران در خصوص اخراج اتباع آلمان از کشور که حالت اولتیماتوم نیمه رسمی داشت، با این هدف به دولت ایران تسلیم شده بود که با رد آن و یا عدم ارسال جواب از سوی ایران و بالنتیجه اخراج آلمانی‌ها از کشور، عذر موجهی برای متفقین فراهم آورد تا بتوانند ایران را اشغال نموده و طرحهای خود را به مرحله اجرا درآورند.

سرانجام در سپیده دم روز سوم شهریور 1320 نمایندگان سیاسی دولتهای شوروی و انگلستان در تهران، به منزل علی منصور نخست‌وزیر وقت ایران رفته هر یک یادداشتی تسلیم وی نمودند و توسل دول متبوع خود را به نیروی نظامی بر علیه ایران اعلام کردند. در همان لحظاتی که نمایندگان سیاسی کشورهای مزبور در منزل نخست‌وزیر مشغول مذاکره بودند، تجاوز خود را به مرزهای ایران شروع کردند. نیروی هوایی شوروی در آذربایجان به بمباران شهرهای بی دفاع پرداخته و نیروی زمینی و موتوریزه آن کشور از طریق جلفا به سمت تبریز سرازیر شده بود. در خوزستان قوای انگلیس به بنادر شاهپور و خرمشهر حلمه بردند و کشتی‌های جنگی ایران را غافلگیر نمودند. نیروی هوایی انگلیس، اهواز را بمباران کرده ستون دیگری از نیروهای انگلیسی از قصر شیرین به سوی کرمانشاه به حرکت درآمدند.

با تجاوز قوای انگلیس و روس از جنوب و شمال به کشور، رضاشاه ارتش را به مقابله فراخواند، ولی به جز مقاومت پراکنده چند روزه، ارتشی که هزینه سنگین آن را مردم متحمل شده بودند، طی سه روز درهم شکست و کشور به اشغال ارتش شوروی و انگلیس درآمد و امرای ارشد آن با همان چادرهایی که ممنوع شده بود، گریختند و پس از سه روز دولت ایران تصمیم خود مبنی بر ترک مقاومت را به اطلاع سفرای کشورهای اشغالگر رساند و در مقابل از آنها خواست تا عملیات جنگی را متروک و پیشروی خود را متوقف سازند.

روز هشتم شهریور سال 1320 دولت فروغی در تهران حکومت نظامی اعلام کرد و سپهبد امیراحمدی به فرمانداری نظامی تهران منصوب گردید و در روز 25 شهریور وقتی قوای روس و انگلیس وارد پایتخت شدند و تهران را اشغال کردند رضاشاه بی درنگ استعفا داد و عازم بندرعباس گردید.

اشغال ایران

حسن اسفندیاری (محتشم‌السلطنه) رئیس مجلس شورای ملی در ملاقات با آدولف هیتلر صدراعظم آلمان (1319-1320) از چپ: موسی نوری اسفندیاری (سفیر ایران در آلمان)، حسن اسفندیاری و آدولف هیتلر
2206-4 ع

اشغال ایران

آندرویچ اسمیرنوف، سفیر شوروی در ایران به اتفاق همراهان خود در محوطه کاخ سعدآباد 1. آندرویچ اسمیرنوف
1072- 8ع

اشغال ایران

محمدعلی فروغی نخست‌وزیر و علی سهیلی وزیر امور خارجه در روز برگزاری مراسم تحلیف شاه جدید در مجلس شورای ملی
3131- 4ع

اشغال ایران

محمدرضا پهلوی در روز ادای سوگند پادشاهی در مجلس شورای ملی، به اتفاق محمدعلی ذکاءالملک فروغی نخست‌وزیر (۱۳۲۰/۶/۲۶)
2775-1ع

اشغال ایران

محمدرضا پهلوی در حال ادای سوگند شاهی در مجلس شورای ملی. در عکس محمدعلی فرزین (کلوپ) نیز دیده میشود (26/6/1320)
681-112ق

اشغال ایران

محمدرضا پهلوی و همسر وی فوزیه به همراه جمعی از مقامات کشور در بازدید از مقر نیروهای نظامی انگلیس در تهران 1. غلامرضا نورزاد 2. عیسی صدیق 3. حسین علاء 4. مرتضی یزدان‌پناه 5. محمدرضا پهلوی 6. فوزیه 7. علی سهیلی (نخست‌وزیر) 8. حاجیعلی رزم‌آرا 9. ابوالحسن اردلان (عزالممالک) 10. علی‌اصغر مؤدب نفیسی 11. قاسم غنی 12. حمید سیاح 13. مصطفی عدل (منصورالسلطنه) 14. محمد ساعد مراغه‌ای 15. عبدالحسین هژیر 16. محسن قراگزلو 17. یوسف شکرایی
816-11ع

اشغال ایران

امرای ارتش ایران در حال مذاکره با ریدر ویلیام بولارد وزیرمختار انگلستان و چند تن از فرماندهان قشون متفقین در ایران
548-1ع

اشغال ایران

ریدر ویلیام بولارد وزیرمختار انگلیس در ایران، محمدرضا پهلوی و ژنرال ویول فرمانده انگلیسی قشون متفقین
976-11ع

اشغال ایران

رجبعلی منصور
(1319-1320)

اشغال ایران

محمدعلی فروغی (1320)
2718-124ط، 4478-4ع و 2434-4ع

اشغال ایران

علی سهیلی
(1320-1321 و 1321-1323)

اشغال ایران

سران کشورهای متفق در حاشیه برگزاری ”کنفرانس تهران“، در محل سفارت شوروی (6/9/1322) 1. ژوزف استالین (نخست‌وزیر شوروی) 2. ویاچسلاو میخائیلویچ مولوتف (وزیر امور خارجه شوروی) 3. اورل هریمن (سفیر آمریکا در مسکو) 4. فرانکلین روزولت (رئیس‌جمهور آمریکا) 5. آنتونی ایدن (وزیر امور خارجه آمریکا) 6. وینستون چرچیل (نخست‌وزیر انگلستان)
3-127ر

اشغال ایران

ملاقات محمدرضا پهلوی با وینستون چرچیل نخست‌وزیر انگلستان، در محل سفارت این کشور در تهران (8/9/1322) از راست: وینستون چرچیل، اسماعیل شفائی، محمدرضا پهلوی، حسین علاء ، محمد ساعد مراغه‌ای (وزیر امور خارجه) و علی سهیلی (نخست‌وزیر)
927-121پ

اشغال ایران

ژوزف استالین نخست‌وزیر شوروی در حاشیه برگزاری کنفرانس سران کشورهای متفق در تهران، هنگام ملاقات با محمدرضا پهلوی (9/9/1322) از راست: ماکسیموف (سفیر شوروی در ایران)، ویاچسلاو میخائیلویچ مولوتف (وزیر امور خارجه شوروی)، محمدرضا پهلوی، ژوزف استالین و محمد ساعد مراغه‌ای (وزیر امور خارجه ایران)
880-121پ