سیدحسن تقی‌زاده فرزند سیدتقی اردوبادی در رمضان سال 1295ق (شهریور 1256ش) در شهر تبریز در یک خانواده روحانی و اهل علم به دنیا آمد. از چهار سالگی خواندن قرآن، نماز و آداب شرعی را یاد گرفت و تحصیلات متداول آن زمان یعنی فارسی، ادبیات و صرف و نحو عربی را آموخت و به زبانهای فرانسه و انگلیسی به راحتی تکلم می‌نمود. همزمان با کسب علم و دانش به همراه محمدعلی تربیت (شوهر خواهر خود) کتابفروشی کوچکی در تبریز تأسیس نمود. در این کتابفروشی کم کم با روشنفکران و آزادیخواهان آشنا گردید و با مطالعه بعضی از جراید غربی و فارسی چاپ قاهره و استانبول از تحولات سیاسی و اجتماعی کشورهای اروپایی مطلع گردید و شیفته فرهنگ غرب شد و به تجددخواهی روی آورد. کتابفروشی مزبور به مرور رونق گرفت و به صورت یک قرائت‌خانه و محل ترویج افکار نو درآمد. سپس با همکاری تربیت، اعتصام‌الملک و شریف‌زاده مجله گنجینه فنون را در تبریز منتشر کرد.
تقی‌زاده در سال 1322ق به قفقاز، قاهره، بیروت، دمشق و ... مسافرت نمود. با شیخ محمد عبده و دیگر علما و آزاداندیشان آن دیار دیدار کرد و از اوضاع سیاسی و اجتماعی کشورهای مزبور مطلع گردید. پس از بازگشت به ایران کتابی تحت عنوان تحقیق احوال کنونی ایران یا محاکمات تاریخی در تبریز به چاپ رسانید و به ایراد نطق و خطابه‌های تند و آتشین پرداخت. به همین دلیل از طرف صنف بازرگانان تبریز به نمایندگی دوره اول مجلس شورای ملی برگزیده شد و به عضویت هیئت نه نفره تهیه متمم قانون اساسی انتخاب گردید. وی در زمان تنظیم متمم قانون اساسی با مداخله روحانیون در مجلس برای نظارت و انطباق قوانین با موازین شرعی شدیداً مخالفت ورزید و از سوی مردم و روحانیون به بی دینی مشهور گردید. او در نخستین روزهای مجلس اول با ایراد چندین سخنرانی نسبت به اخذ قرضه در خارج، ورود اتابک به ایران و زمامداری او به شدت مخالفت کرد و پیشنهاد نمود کمیسیونی خرج و دخل کشور را تعدیل کند. تقی‌زاده یکی از نمایندگان تندرو در مجلس بود و شاید همین تندرویهای او و همفکرانش باعث شد که محمدعلی شاه تصمیم به انحلال مجلس گرفت و آن را در 23 جمادی‌الاول 1326 به توپ بست و عده زیادی از نمایندگان مجلس و آزادیخواهان را در باغ شاه به زنجیر کشید و تعدادی را به قتل رساند. در این هنگام تقی‌زاده به سفارت انگلستان پناه برد و تحت حمایت آن کشور قرار گرفت و در پناه پرچم انگلیس با تشریفات خاص از طریق رشت و انزلی به لندن تبعید گردید.
پس از چندی مشروطه‌خواهی در ایران قوت گرفت. تقی‌زاده در اواخر 1326ق به صورت ناشناس از طریق قفقاز به تبریز بازگشت و با پیروزی مشروطه‌خواهان و خلع محمدعلی شاه از سلطنت به تهران آمد و به عضویت هیئت مدیره اداره کشور تا قبل از تشکیل مجلس منصوب گردید و همچنین در هیئتی که مسئولیت تعیین وضعیت مالی محمدعلی شاه و اخراج او از ایران را به عهده داشت عضو بود.
تقی‌زاده در دوره دوم مجلس شورای ملی از تهران و تبریز وکیل شد. لذا وکالت تبریز را پذیرفت و به مجلس رفت. در همین ایام آیت‌الله سیدعبدالله طباطبایی ترور شد و شایع گردید که در این ترور دست داشته است. اجباراً از مجلس مرخصی گرفت ابتدا به استانبول و سپس به آمریکا و اروپا رفت. این مسافرت 14 سال به طول انجامید وی غالباً در برلن اقامت داشت و در آنجا مجله کاوه را به زبان فارسی منتشر می‌کرد همچنین با خانمی از اهل آلمان ازدواج نمود و نام او را عطیه گذاشت. او در ایام اقامت در اروپا در سال 1300ش از طرف دولت ایران به مسکو رفت و با دولت اتحاد جماهیر شوروی معاهده تجاری، کنسولی و پستی منعقد نمود و همچنین از طرف مردم تبریز به نمایندگی دوره سوم مجلس شورای ملی انتخاب گردید که به ایران نیامد. وی نمایندگی مردم تهران در ادوار چهارم، پنجم و ششم مجلس را به عهده داشت و در دوره پنجم از مخالفین تغییر سلطنت از قاجاریه به پهلوی بود.
از مشاغل تقی‌زاده در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی می‌توان وزارت امور خارجه (در سال 1305) استانداری خراسان (1307) وزیرمختاری ایران در لندن (1308) وزارت راه (1309) و وزارت دارایی (1312) را نام برد. او در دوران وزارت دارایی امتیاز نفت را به مدت 60 سال دیگر به انگلیسها واگذار نمود، این امر وجهه او را متزلزل نمود به طوری که مجبوراً به سمت وزیرمختاری به پاریس رفت و در آنجا اقامت گزید. پس از چندی از طرف رضاشاه به ایران احضار شد اما از ترس جان خود در اروپا ماند و در دانشگاه کمبریج لندن به تدریس مشغول گردید. تقی‌زاده در سال 1320 پس از استعفای رضاشاه از سلطنت برای دومین بار سفیر ایران در انگلستان شد و در سال 1321 از طرف قوام (نخست‌وزیر) به وزارت دارایی منصوب گردید که مورد قبول وی واقع نشد و به ایران نیامد و در سال 1326 با حفظ سمت در لندن در رأس یک هیئت بلندپایه به سازمان ملل رفت و نسبت به عدم خروج نیروهای شوروی از آذربایجان طرح دعوی نمود و برای استقلال ایران و خروج نیروهای بیگانه تلاش بسیاری به خرج داد.
در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی اعتبارنامه او با مخالفت و موافقت زیادی روبه رو شد که نهایتاً به تصویب رسید. تقی‌زاده در دفاع از خود در مجلس نسبت به واگذاری امتیاز نفت به انگلیس گفت: « من در این قضیه آلت فعل بودم» از این تاریخ به بعد در میان عام و خاص به ” آلت فعل“ معروف گردید.
با تشکیل مجلس سنا از سال 1328 تا سال 1346 نماینده آن مجلس بود و در این مدت شش سال ریاست سنا را به عهده داشت.
تقی‌زاده مردی باهوش، زیرک و قوی الحافظه بود. او در روز سه‌شنبه هفدهم بهمن ماه سال 1348 در 92 سالگی در تهران درگذشت.
سیدحسن تقی‌زاده
تقی‌زاده و عده‌ای از نمایندگان دوره اول مجلس شورای ملی. از راست: محمدقلی مخبرالملک (هدایت)، محمد مظاهر، میرزاآقا فرشچی، ابراهیم آقا تبریزی، مرتضی‌قلی نائینی، حسن وثوق، رضا مهدوی، صادق صادق، حسنعلی کمال هدایت، حسن تقی‌زاده و حسن بانکی
767-1ع
767-1ع
سیدحسن تقی‌زاده
عمارت مجلس شورای ملی پس از بمباران
585-8ع
585-8ع
سیدحسن تقی‌زاده
586-8ع
سیدحسن تقی‌زاده
تقی‌زاده در ایام اقامت در اروپا
6810-1ع
6810-1ع
سیدحسن تقی‌زاده
تقی‌زاده و اعضای هیئت اعزامی به سازمان ملل برای طرح دعوی تخلیه قوای شوروی از آذربایجان (1326) 1- نصرالله انتظام 2-باقر کاظمی3- حسن تقی‌زاده4- علی سهیلی5- مصطفی عدل6- عباسعلی خلعتبری
5825-11ع
5825-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
تشییع جنازه رضاشاه پهلوی در میدان راه‌آهن تهران (1329) 1. غلامحسین افخمی 2. حسن بقائی 3. احمد زنگنه 4. محمود خسروانی 5. محمدرضا پهلوی 6. جعفر شفقت 7. فضل‌الله زاهدی 8. محسن صدر 9. منوچهر اقبال 10. ابراهیم حکیمی 11. احمدرضا پهلوی 12. عبدالرضا پهلوی 13. غلامرضا پهلوی 14. علیرضا پهلوی 15. حمیدرضا پهلوی 16. رجبعلی منصور 17. حسن تقی‌زاده 18. ابوالفتح والاتبار 19. مرتضی یزدان‌پناه 20. عبدالله معظمی 21. انوشیروان سپهبدی 22. یوسف شکرایی 23. امان‌الله اردلان 24. علی ایزدی 25. علی‌اصغر نفیسی 26. احمد دهقان 27. محمد شاه‌بختی 28. عباسقلی گلشائیان 29. آقاخان اشرفی
2036-1ع
2036-1ع
سیدحسن تقی‌زاده
اورل هریمن (فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا به ایران) به اتفاق سیدحسن تقی‌زاده و چند تن از نمایندگان دوره اول مجلس سنا (1330) 1. علی آبتین 2. امیر اعلم 3. اورال هریمن 4. حسن تقی‌زاده 5. جواد بوشهری 6. حسین دادگر 7. محمود حسابی
2767-11ع
2767-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
استقبال فضل‌الله زاهدی (نخست‌وزیر) از ریچارد نیکسون (معاون رئیس‌جمهور آمریکا) و همسرش در فرودگاه مهرآباد (آذر 1332) 1. عبدالله انتظام 2. یدالله عضدی 3. فضل‌الله زاهدی 4. ریچارد نیکسون 5. حسن تقی‌زاده 6. لویی هندرسن
2241-115ز
2241-115ز
سیدحسن تقی‌زاده
ریچارد نیکسون (معاون رئیس‌جمهور آمریکا) و حسن تقی‌زاده (نماینده مجلس سنا)
6-161ن
6-161ن
سیدحسن تقی‌زاده
ریچارد استوکس (نماینده ویژه دولت انگلیس در امور نفت) و چند تن از نمایندگاه دوره اول مجلس سنا در یک مهمانی (1330) 1. ابراهیم خواجه‌نوری 2. صادق رضازاده شفق 3. ریچارد استوکس 4. علی آبتین 5. احمد متین‌دفتری 6. حسن تقی‌زاده
6098-11ع
6098-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
اعضای انجمن آثار ملی ایران در منزل ییلاقی حکیم‌الملک در نیاوران 1. اللهیار صالح 2. عیسی صدیق علم 3. علی هیئت 4. حسن تقی‌زاده 5. حسین علاء 6. علی مؤیدثابتی 7. فرج‌الله آق اولی 8. غلامحسین صدیقی 9. هوشنگ سیحون 10. محمود مهران 11. ابراهیم حکیمی 12. ابوالحسن صدیقی
1394-1ع
1394-1ع
سیدحسن تقی‌زاده
یکی از جلسات رسمی کمیسیون مجلس سنا در دوره اول 1. ابراهیم خواجه‌نوری 2. حسن تقی‌زاده 3. ابوالقاسم نجم 4. حسنعلی کمال هدایت 5. سعید مالک 6. مهدی فرخ 7. علی مؤیدثابتی 8. محمدحسن فروزانفر
3708-4ع
3708-4ع
سیدحسن تقی‌زاده
نمایندگان دوره اول مجلس سنا در مقابل عمارت مجلس شورای ملی ـ اردیبهشت 1331 1. علی مؤیدثابتی 2. محمدعلی نظام مافی 3. نصرالله خلعتبری 4. حسنعلی کمال هدایت 5. صادق صادق 6. مهدی ملک‌زاده 7. حسن تقی‌زاده 8. حسین سمیعی 9. حسین دادگر 10. محمد نخجوان 11. احمد امیراحمدی 12. محمدعلی مقدم 13. علیرضا صبا 14. کاظم جلیلی 15. مهدی مشیرفاطمی 16. محمدناصر قشقایی 17. قاسم قاسم‌زاده 18. اسماعیل سنگ 19. صادق رضازاده شفق 20. اسدالله یمین اسفندیاری 21. عطاالله روحی 22. مهدی فرخ 23. حسین نقوی 24. عزیزالله ضرغام 25. جواد امامی خویی 26. محمدمهدی محوی 27. عبدالمهدی طباطبایی 28. رضاقلی دیوان بیگی 29. امان‌الله چهانیا نی 30. محمدحسن فروزانفر 31. ابراهیم حکیمی 32. عیسی سروش 33. عباس مسعودی 34. عیسی صدیق
2935-11ع
2935-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
نمایندگان دوره چهارم مجلس سنا در محل تالار کتابخانه مجلس (4/2/1346) به ترتیب از پایین و از راست به چپ : باقر شاهرودی، محمدعلی علامه وحیدی، محسن رئیس، سعید مالک، احمد متین دفتری، جعفر شریف امامی، حسن تقی‌زاده، محمود جم، محمد ساعد، رضا بوشهری، عیسی صدیق، علی‌اکبر سیف‌افشار، علی دشتی، شمس‌الملوک مصاحب، مرتضی یزدان‌پناه، مهرانگیز منوچهریان، محمد عباسی، جواد آشتیانی، عماد تربتی، محمدعلی بوذری، محمد سعیدی، مهدی نمازی، علی اشرف‌احمدی، ایرج مطبوعی، مصطفی‌قلی رام، علیقلی هدایت، امان‌الله جهانبانی، محمد ساعد، محمد حجازی، ابراهیم نبیل سمیعی، محسن حجازی، رضا جعفری، پرویز یارافشار، شکرالله صفوی، عباس مسعودی، علی امیرحکمت، محمود میرجلالی، حسن بقائی، رستم گیو، حسن اکبر، فتح‌الله فرود، یحیی عدل، پرویز کاظمی، جمشید اعلم، محمود جلیلی، کریم ورهرام، غلامعلی رعدی آذرخشی، عباس نفیسی، جهانشاه صمصام بختیاری، محمدعلی ممتاز، مصطفی تجدد
4677-11ع
4677-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
افراد شرکت‌کننده در مراسم افتتاح مدرسه امین‌الدوله 1. عبدالحسین شیبانی 2. عبدالله معظمی 3. منوچهر اقبال 4. محمد ساعدمراغه‌ای (نخست‌وزیر) 5. اشرف فخرالدوله (مادر علی امینی) 6. حسن تقی‌زاده 7. صادق رضازاده شفق 8. هاشم ملک مدنی 9. محمدابراهیم امیرتیمور کلالی 10. نادر آراسته 11. رضا حکمت 12. عبدالحمید زنگنه 13. جواد گنجه‌ای 14. عباسقلی گلشائیان 15. علی‌اصغر حکمت 16. احمد متین دفتری 17. جواد آشتیانی 18. علی امینی 19. احمد مقبل 20. عباس نفیسی 21. علی وکیلی 22. محمود امینی 23. جواد عامری
1415-1ع
1415-1ع
سیدحسن تقی‌زاده
محمدرضا پهلوی در یک مراسم رسمی با حضور نخست‌وزیر و رؤسای مجلسین سنا و شورای ملی (1332) از راست: حاجعلی رزم‌آرا، محمدعلی وارسته. عبدالله معظمی، حسن تقی‌زاده، رجبعلی منصور، مهرداد پهلبد، محمدرضا پهلوی و احمدرضا پهلوی
5385-11ع
5385-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
ثریا اسفندیاری و همراهان در یک بازدید. از راست: محمدجعفر بهبهانیان، حسن تقی‌زاده، ثریا اسفندیاری و اسدالله علم
2788-11ع
2788-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
سیدحسن تقی‌زاده و اشرف پهلوی در مراسم افتتاح یکی از سینماهای اسدالله رشیدیان 1. اشرف پهلوی 2. اسدالله رشیدیان 3. حسن تقی‌زاده
1350-11ع
1350-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
محمدرضا و فرح پهلوی در بازدید از دانشگاه تهران 1. محمدجعفر بهبهانیان 2. اسدالله علم 3. حسن تقی‌زاده 4. فرح پهلوی 5. محمدرضا پهلوی 6. منصور افخم ابراهیمی
960-11ع
960-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
1484-4ع
سیدحسن تقی‌زاده
دیدار محمدرضا پهلوی و هیئت همراه وی با ملک سعود (پادشاه عربستان سعودی) در حاشیه یک ضیافت در این کشور. از راست : منوچهر اقبال، حسن تقی‌زاده، ملک سعود (پادشاه عربستان سعودی)، محمدرضا پهلوی و محسن صدر
491-11ع
491-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
سیدحسن تقی‌زاده در سفر حج
2766-11ع
2766-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
ملاقات رجال سالخورده با محمدرضا پهلوی. از راست: محمدرضا پهلوی، حسن تقی‌زاده، علی‌اصغر حکمت، عیسی صدیق و علی‌اکبر سیاسی
389-118ص
389-118ص
سیدحسن تقی‌زاده
حسن تقی‌زاده
15-۱۲۵ف
15-۱۲۵ف
سیدحسن تقی‌زاده
تقی‌زاده در جشن سالروز تولد خود در آخرین سال عمر (1348)
2944-11ع
2944-11ع
سیدحسن تقی‌زاده
تشییع جنازه سیدحسن تقی‌زاده در مقابل مسجد سپهسالار 1. عیسی صدیق 2. علی اشرف‌احمدی 3. سعید مالک 4. محسن رئیس 5. عبدالله ریاضی 6. جعفر شریف امامی 7. فریدون جم 8. مرتضی یزدان‌پناه 9. محمد نخجوان
4548-11ع
4548-11ع
iichs.ir/vdca.anek49nyy5k14.html
