سردرگمی قدرتهای بزرگ از فعالیتهای انقلابی امام در پاریس

«مقامات عراق به من هشدار دادند که به دلیل روابطی که با رژیم ایران دارند، نمی‌توانند فعالیتهای مرا تحمل کنند. من به آنها پاسخ دادم که اگر شما مسئولیتهایی نسبت به حکومت ایران داشته باشید، من هم در برابر اسلام و ملت ایران مسئولم و باید به وظیفه الهی و معنوی خود عمل کنم».1این عبارات خلاصه‌ای از دیدگاه امام خمینی نسبت به رهبری جریان انقلابی ملت ایران بود، دیدگاهی که باعث شد ایشان از عراق مهاجرت کرده و جایگاه مناسب‌تری را برای بیان آرمانهای الهی خود جستجو نمایند. پس از آنکه حکومت بعث عراق به واسطه برخی ملاحظه‌کاریهای سیاسی اجازه ادامه فعالیت سیاسی به امام نداد، برای ادامه رهبری جریان انقلاب، ناگزیر از این کشور خارج شد. امام در ابتدا قصد عزیمت به کویت را داشت که با مخالفت مقامات این کشور مواجه گردید، در ادامه امام مقصد فرانسه را انتخاب کرد و بدون اطلاع دادن به سران فرانسه و تنها به عنوان یک مسافر وارد این کشور شد.2

ورود ایشان به فرانسه و شهر پاریس، باعث گردید تا زمینه‌های بهتری برای بیان اهداف و آرمانهای انقلاب فراهم شود و اگرچه در بادی امر این مسئله برای فرانسویها به یک چالش تبدیل شد اما نهایتاً پس از اندک زمانی که رسانه‌ها از حضور امام خمینی در نوفل‌لوشاتو آگاه شدند،. سیل خبرنگاران برای آگاهی از دیدگاه‌های امام به محل اقامت ایشان شروع شد تا جایی که امکان مدیریت مسئله برای متحدان شاه در فرانسه غیرممکن گردید و عملاً منزل امام، قطب حرکت مبارزاتی ملت ایران شد. در این میان البته نگاه سفارت ایالات متحده در ایران به این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است، آنان به خوبی گفته‌ها و رفتار امام را زیر نظر داشتند و چه به وسیله نیروهای اطلاعاتی خود و چه به وسیله سفارت آمریکا در فرانسه از جریان حوادث آگاه بودند؛ اگرچه بر خلاف گزارشهایی که به آنان می‌رسید در بسیاری مواقع از تحلیل صحیح رفتار و اندیشه امام عاجز بودند.

تلقی سفارت آمریکا از حضور امام خمینی در پاریس
بر اساس گزارشهای واصله‌ای که برای سفارت امریکا ارسال می‌شد، امام خمینی از همان ابتدا تلاش کرد از فرصت حضور در فرانسه نهایت استفاده را برده و آنجا را به عنوان کانونی برای بیان آرمانهای انقلابی خود قرار دهد؛ اسناد لانه جاسوسی این موضوع را به خوبی بیان می‌کنند و در عین حال مشخصا متذکر می‌شوند که این حرکت امام با پشتیبانی گسترده بازاریان و تجار تهران همراه بوده است.3 مجموع این دو عامل نشان از هماهنگی بین توده‌های حرکتی مردم انقلابی با رهبری قیام بوده است. البته از زمان ورود امام به پاریس، دولت وقت فرانسه سعی کرد، جلوی هرگونه فعالیت سیاسی امام را بگیرد و لذا در این زمینه با ارسال خط مشی مشخصی از ایشان خواست تا به هیچ عنوان دست به هیچ رفتار سیاسی نزند، اما واکنش امام به این درخواست نه‌تنها منفعلانه نبود بلکه دولت فرانسه را در جایگاه پاسخگویی قرار داد. امام با تمرکز بر این مسئله به سیاستمداران فرانسوی یادآور می‌شود که رفتار آنان بر اساس ادعاهایی که همواره داشته‌اند، باید با رفتار کشوری مثل عراق متفاوت باشد! زیرا عراق و شخص صدام مانع رساندن صدای حق به جهانیان می‌شد اما در فرانسه اوضاع باید به گونه‌ای دیگر باشد، در ادامه با قاطعیت خطاب به دولت فرانسه می‌گوید «من از فرودگاهی به فرودگاهی دیگر، از شهری به شهر دیگر می‌روم تا به دنیا اعلام کنم که تمام ظالمان دنیا دستشان را در دست یکدیگر گذاشته‌اند تا مردم جهان صدای ما مظلومان را نشنوند ولی من صدای مردم دلیر ایران را به دنیا خواهم رساند، من به دنیا خواهم گفت که در ایران چه می‌گذرد».4

در مجموع ظاهراً سفارت آمریکا و شخص سفیر این کشور، خیلی بیش از سیاستمداران ایرانی قدرت تحلیل اوضاع را داشتند؛ سولیوان بر خلاف شریف امامی (نخست‌وزیر) که معتقد بود، با ورود امام به پاریس و بر اثرجو حاکم بر فضای سیاسی فرانسه، خیلی زود از ذهنها و خاطره‌ها حذف می‌شوند، عقیده داشت که ورود امام به قطب فرهنگی اروپا، موجبات استفاده بیش از پیش از مکانات را فراهم آورده و می‌تواند حرکت انقلابی ملت ایران را تسریع بخشد،5 همان‌طور که این‌گونه هم شد. در سند دیگری که به وسیله رابطین امریکایی لانه جاسوسی گزارش شده است، جزئیات مناسبی از طرز رفتار امام و اعتقاد ایشان به حرکت انقلابی مردم ایران بیان شده است. در این سند ذکر شده که امام نسبت به حرکت خویش و نتایج آن کاملاً اطمینان داشته و سرنگونی شاه و برقرار حکومت «جمهوری اسلامی» را کاملاً قطعی می‌دانستند. همچنین به صراحت ذکر شده است که امام از هر خطری که می‌توانست از طرف دولت شاه یا قدرتهای غربی انجام شود نمی‌ترسید و در عین حال در مقابل دولتهای غربی و یا مذاکره‌کنندگان رژیم شاه خود را کاملاً تام‌الاختیار دانسته و همواره به آنان نگاهی از بالا به پایین داشته‌؛ بدانسان که می‌توانست هر پیشنهادی را بپذیرند و یا رد کنند.6

سولیوان بر خلاف شریف امامی (نخست‌وزیر) که معتقد بود، با ورود امام به پاریس و بر اثر جو حاکم بر فضای سیاسی فرانسه، خیلی زود از ذهنها و خاطره‌ها حذف می‌شود، عقیده داشت که ورود امام به قطب فرهنگی اروپا، موجبات استفاده بیش از پیش از مکانات را فراهم آورده و می‌تواند حرکت انقلابی ملت ایران را تسریع بخشد، همان‌طور که این‌گونه هم شد.
در واقع امام خمینی با ورود به پاریس، با در پیش گرفتن سیاست تبلیغاتی مشخص و با بهره‌گیری از پتانسیلهای موجود در فرانسه، از تمامی ظرفیتهای خبری برای پیشبرد اهداف انقلاب استفاده برد. در سند دیگری که تاریخ 19 آبان 1357 را دارد، سفارت آمریکا در پاریس برای سفارت این کشور در تهران گزارشی از یکی از ده‌ها مصاحبه امام با اصحاب رسانه را واگویه کرده است. در این سند ذکر شده است که دو خبرگزاری «هرالد تریبیون» و «واشنگتن پست» با امام خمینی مصاحبه‌های مفصلی داشته‌اند. به ران کاون رئیس دفتر روزنامه واشنگتن پست در پاریس و جو فیشت خبرنگار اصلی نشریه هرالد تریبیون اجازه داده شد تا با امام مصاحبه کنند. گزارش سفارت آمریکا از این دو گزارش بر اساس دو محور قرار دارد: یکی اینکه امام روش تندی را در قبال شاه اتخاذ کرده و از ارتش خواسته است که از دستورات شاه «خائن» سرپیچی کنند. علاوه بر این امام از این فرصت استفاده کرد برای بیان و تشریح اهداف «جمهوری اسلامی».7 جالب اینکه در ابتدا، اطمینان امام خمینی در پاریس از سرنگونی شاه و برقراری حکومت اسلامی، برای وابستگان سفارت امریکا در تهران بی‌اهمیت می‌آمده است و این تلقی امام را سرسری می‌گرفتند اما روند گذر حوادث و جریانات، آنان را به سختی متعجب ساخته بود. در واقع برنامه‌های آتی امام برای آینده سیاسی ایران و اطمینان ایشان از اجرای دقیق آن موجبات حیرت کارشناسان سفارت آمریکا را برانگیخته بود.8

با این‌همه سفارت آمریکا همواره تلاش می‌کرد با برقراری ارتباط مستمر با سفارت فرانسه، این نگرانی را به همتایان خود منتقل کنند که بایستی امام خمینی در فرانسه محدود شود. اگرچه سفیر فرانسه به صورت جدی به این نکته اشاره می‌کند که حرکت سیاسی امام در این کشور، سختیهایی برای آنان به وجود آورده است، اما آنقدری که سفیر امریکا در این زمینه دغدغه‌مند است، در زمینه عملکرد امام نگرانی ندارد. سفیر آمریکا می‌گوید به سروانت (سفیر فرانسه در تهران) در باب اتفاقاتی که ممکن است در محرم سال 1357 در ایران بیفتد و نتایج آن که به خاطر حضور امام در پاریس متوجه فرانسه نیز می‌شود هشدار داده است اما سفیر فرانسه آگاهی چندانی از این موضوع ندارد.9

بیانات، مصاحبه‌ها و رهبریهای امام از قلب اروپا کاملاً آمریکاییها، شاه و فرانسویها را سردرگم کرده بود. آنان نمی‌دانستند با روش اتخاذی امام چگونه باید برخورد کنند و این مسئله نکته‌ای بود که از گزارش دیگری که از سفارت آمریکا به دست آمده است، به روشنی فهمیده می‌شود: «به تازگی گزارش جامعی در مورد سیاست فرانسه در قبال خمینی، از کاخ الیزه دریافت نموده‌ایم. فرانسویها می‌خواهند حداکثر تلاش خود را در کمک به دولت ایران و ممانعت از ایراد بیانات [امام] خمینی به خرج دهند. آنها اخیراً اعمال فشارهای خویش را بر [امام] خمینی افزایش داده‌اند اما گمان نمی‌کنند که این کارشان وی را خاموش سازد. آنها مسئله اخراج وی را از نظر دور نداشته‌اند. [...] نگرانی دیگر فرانسویها این است که اگر خمینی از آن کشور اخراج شود ممکن است وارد کشوری شود که به او در انجام تحریکات خویش آزادی عمل بیشتری بدهد».10

در مجموع به‌نظر می‌رسد سفارت آمریکا ضمن تعقیب دقیق و جزء‌به‌جزء اقدامات، مصاحبه‌ها، دیدگاه‌ها و نشستهای امام در پاریس در عین حال تلاشهای جدی‌ای را برای محدود ساختن ایشان و در گام بعد حذفشان انجام می‌داده است. با این‌حال به واسطه اقبال عمومی جامعه ایران و همچنین استفاده تمام از پتانسیلهای رسانه‌ای به وسیله امام خمینی، نه تنها این اقدامات به جایی نرسید بلکه در نهایت موجب تقویت جریان انقلاب شد.

امام خمینی در حال عزیمت به اقامتگاه خویش در نوفل‌لوشاتو پس از اقامه نماز جماعت ظهر

پی نوشت:

1.پرتال امام خمینی:
http://www.imam-khomeini.ir/fa/n23144/
2. حمید بصیرت منش، امام خمینی از هجرت به پاریس تا بازگشت به تهران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ص 96.
3. مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، اسناد لانه جاسوسی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج 9 : 210.
4. مجله حضور، ویژه‌نامه آن روزهای خدایی، 1375، صص 25 ـ 24.
5. بصیرت منش، امام خمینی از هجرت به پاریس تا بازگشت به تهران. ص 103.
6. اسناد لانه جاسوسی، ج 9. ص 227.
7. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج9. ص 297.
8. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج9. ص 323.
9. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج9. ص 350.
10. اسناد لانه جاسوسی، همان، ج9. ص 516. https://iichs.ir/vdch.-n-t23niiftd2.html

وقتی که مسیر مرجعیت در ایران تغییر کرد

مبنای تاریخی ـ فکری امام در مخالفت با لایحه دولت اسدالله علم

اولین لرزه‌های انقلاب اسلامی

مشارکت آری؛ ابزارانگاری خیر

چرا امام خمینی نوروز سال 42 را عزای ملی اعلام کرد؟

سردرگمی قدرتهای بزرگ از فعالیتهای انقلابی امام در پاریس