در آستانه انقلاب اسلامی به روایت اسناد

محمود میرزاحسینی

انقلاب عبارت است از دگرگونی و تغییر بنیادین و عمیق ساختارهای فرهنگی، اخلاقی، اقتصادی، حقوقی و سیاسی جامعه و جایگزینی آنها با یک نظام اجتماعی جدید و مترقی دارای ارزشهای نو، و معمولاً در نتیجه نارضایتی مردم از سیاستهای کلی نظام حاکم به وقوع می‌پیوندد کما اینکه رهبر فرهیخته انقلاب نیز « از بین رفتن استقلال سیاسی، نظامی، فرهنگی، اقتصادی، قتل آزادی‌خواهان، ایجاد خفقان در دانشگاه و حوزه، سرکوب فعالیت‌های سیاسی، تشکیل حزب واحد رستاخیز و ساواک و افزایش قدرت مطلقه شاه را به عنوان علل اصلی قیام مردم» بر ضد حکومت پهلوی می‌دانستند؛ حکومتی که از سال 1332 به بعد عملاً با اتخاذ دیکتاتوری و به حاشیه راندن قانون اساسی (که حرکت‌های سیاسی امام راحل منجمله تحریم رفراندوم و قیام 15 خرداد را در پی داشت) به استبداد مطلق گرایید و در بعد فرهنگی نیز به گسترش مراکز فساد و ترویج آن در رسانه‌های جمعی، انجام اقدامات ضد ارزشهای اسلامی و غیره پرداخت، ضمن آنکه با در پیش گرفتن سیاست‌های نادرست اقتصادی به افزایش هر چه بیشتر اختلاف طبقاتی، تورم و بروز مشکلات دیگر دامن زد. در این شرایط مساعد، جرقه مورد نیاز وقوع انقلاب با چاپ مقاله‌ای اهانت‌آمیز در مورد امام خمینی (ره) در 17 دی ماه 1356 زده شد که حرکت اعتراضی مردم به مساجد و منازل علما را به دنبال داشت. این قیام خودجوش، از جانب رژیم به مخالفت با اصلاحات ارضی و آزادی زنان تبلیغ و به خون کشیده شد و برگزاری مراسم بزرگداشت شهدا در شهرهای مختلف که منجر به شهید شدن گروههای دیگری از اقشار مختلف مردم در جریان تظاهرات گردید، درگیری‌های تازه و وقایعی از جمله فاجعه 17 شهریور را به دنبال داشت.

به اعتبار اسناد موجود، به دنبال واقعه 17 دی، شخصیت‌های حقیقی و حقوقی به محکومیت و اعلام جرم علیه روزنامه مذکور پرداختند و اندیشمندان، مقامات، وزرا، و ... با طرح نابسامانی‌ها و علل نارضایتی‌های مردم، به ارائه توصیه‌هایی به شاه و نخست‌وزیر با هدف آرام نمودن کشور و حفظ شاه مبادرت ورزیدند و نظام تدابیری اتخاذ نمود که اسناد پیوست منعکس کننده اغلب آن تمهیدات بدین قرارند: انتخاب نام مستعار برای خاندان سلطنت، تجدید فعالیت مطبوعات آزادشده، عدم واگذاری پست‌های حساس به بهائیان، مبارزه با فساد، اطعام ضعفا، اجرای قانون اساسی، تغییر مسئولین و تغییر کابینه و ... . اما نه این تمهیدات و نه شدت عمل در برابر تظاهرات و اعتصابها و برقراری حکومت نظامی، کوچکترین اثری در حرکت انقلابی مردم به جا نگذاشت چرا که آنان اندیشه‌ای جز بازگشت رهبر فقید انقلاب از تبعید و ساقط شدن رژیم در سر نداشتند.