فرانک نظری
تشکیل مجلس هفدهم همزمان با نخست‌وزیری دکتر مصدق، از دورههای پر فراز و نشیب قانونگذاری در تاریخ مجلس شورا به حساب میآید. که از آن جمله تقاضای دکتر مصدق درباره اصلاح قانون انتخابات است که با مخالفت شاه روبه‌رو میشود و هدف دیگر وی که در دوران نخست‌وزیری تلاش فراوانی برای رسیدن به آن کرد ملی کردن صنعت نفت و خارج کردن انگلیسیها از این داستان است. مسئله نفت در دوره شانزدهم به حدی ذهن مصدق را درگیر کرده بود که نتوانست در اصلاح قانون انتخابات دوره مذکور موفق شود و به همین علت انتخابات دوره هفدهم به ترتیب گذشته انجام شد.
فرمان انتخابات دوره هفدهم در 31 شهریور سال 1330 صادر شد، مصدق در حالی که ایران را برای شرکت در دادگاه لاهه ترک میکرد دستور توقف رای گیری را بعد از انتخاب 80 تن از نمایندگان صادر و ادامه کار را به بازگشت خود موکول کرد سرانجام دوره هفدهم مجلس در تاریخ 7 اردیبهشت 1331 با حضور شاه افتتاح شد.
در روز 8 اردیبهشت یعنی یک روز بعد از افتتاح مجلس مصدق نامهای به مجلسیان نوشت و در آن به فساد حوزههای تبلیغاتی اشاره کرد. مکاتبات انجام شده با وزارت کشور در مورد مداخله در انتخابات با تحریک مردم و اختلال در نظم مناطق، خود گواه این ادعاست.
از مهمترین قوانین این دوره، میتوان به واگذاری اختیارات شش ماهه مصدق، اشاره کرد، اختیاراتی که توسط آن میتوانست لوایحی را که در برنامه دولت ضروری بوده پس از بررسی فراوان تقدیم مجلس کند.
در تیرماه 1331 مصدق از شاه درخواست کرد تا وزارت جنگ را به وی بسپرد، اما با مخالفت شاه در 25 تیر 1331 مصدق از مقام خود استعفاء داد وی در استعفانامه خود میگوید: برای آنکه اوضاع فعلی حالت بحرانی دارد ــ لازم دیدم که پست وزارت جنگ را نیز شخصا به عهده بگیرم، چون این موضوع مورد تصویب ذات همایونی قرار نگرفته است ــ بهتر است دولت دیگری سرکار بیاید که بتواند منویات و خواستههای شاهنشاه را انجام دهد...
در پی تظاهرات سیام تیر ماه 1331 و کشته شدن تعدادی از مردم سرانجام، قوام استعفاء داده و با رای تمایل مجلس بار دیگر به دکتر مصدق به نخست‌وزیری ایران رسید. مکاتبات با محمد مصدق نخست وزیر در مورد استعفای قوام و تبریک به مناسبت انتخاب مجدد وی به نخست‌وزیری و اشاره به قتل‌عام وحشیانه مردم در سیام تیر ازجمله مطالب حائز اهمیت این دوره زمانی است.
دیدگاه خبرگزاریهای خارجی در مورد نحوه عملکرد مصدق از اختیارات یادشده و نظریات نمایندگان مجلس در همین مورد از جمله مسایل مهم روز به حساب میآید.
در 5 مرداد ماه سال 1331 دکتر مصدق وزیران کابینه خود را معرفی و با استفاده از قانون اختیارات به اصلاح قوانین دادگستری، قانون مطبوعات، قانون انتخابات، قوانین مجلس شورای ملی، شهرداریها، ایجاد شورای محلی در دهات جهت اصلاح امور اجتماعی و ... اقدام کرد.
از اصلاحات قانون انتخابات مجلس شورای ملی در آن دوره میتوان به حفظ صیانت از صندوق آراء، تشکیل شوراهای ده جهت جلوگیری از تقلب در شهرستانها، تعیین فهرست اسامی منتخب هر حوزه، لایحه قانونی وصول عوارض از بنزین جهت کمک به مستمندان، تاسیس شهرداری جهت عمران و آبادی شهرها و قصبات اشاره کرد.
اصلاح برخی قوانین مجلس شورای ملی در دوره نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق مانند تشخیص عوارض در دهات، اصلاح افزایش سهم کشاورزان و .... انجام شد.
لایحه لغو عوارض در روستاها، نمونه ای از مجموع قوانین مصوب بر پایه اختیارات یاد شده میباشد.
لایحه قانونی اصلاح قوانین مربوط به هزینههای دادگستری با استفاده از قانون اعطاء اختیارات مصوب نخست‌وزیر از جمله رویکردهایی است که در این ایام میتوان بدان اشاره کرد.
جدا از اصلاح قوانین یاد شده، روابط دیپلماسی ایران با انگلستان بود که به دلیل سوءنیت انگلیس نسبت به سیاست ایران در طی ماههای گذشته مصدق را به قطع این روابط و فراخوان اعضای سفارت خود از خاک این کشور واداشت.
در اول آبان سال 1331، مجلس شورای ملی، لایحه کاهش دوره سناتوری را از 6 سال به 2 سال به تصویب رساند هنگامی که این قانون به توشیح شاه رسید مجلس سنا به علت اتمام دوره، منحل شد.
مصدق در اثر کشمکشهای خود در دربار کمکم نفوذ خود را از دست داد. در نهایت، تلاش و دستاندازیهای دول بیگانه و تلاش مصدق برای حفظ دولت خود، منجر به کودتای 28 مرداد 1332، تظاهرات و تشنج در تهران، تصمیم شاه به ترک وطن، عزل مصدق، انتصاب زاهدی به نخست‌وزیری، توقیف مصدق و همکارانش و انحلال مجلس شورای ملی و سنا در 28 آبان 1332 شد.
