قاسم تبریزی، دبیر بخش خاطرات، زندگی‌نامه و شرح‌حال‌نویسی در سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار پژوهشکده تاریخ معاصر گفت: یکی از سنجه‌های ما در این بخش این بود که نوشته، متن تحقیقی و مستند به اسناد یا خاطرات افراد موثق باشد
به گزارش روابط عمومیپژوهشکده تاریخ معاصر؛ سومین دوره جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی با همکاری پژوهشکده تاریخ معاصر و خانه کتاب و ادبیات ایران در دی‌ماه 1402 برگزار شد. با توجه به اهمیت برگزاری این رویداد فرهنگی، در گفت‌وگو با قاسم تبریزی، دبیر بخش خاطرات، زندگی‌نامه و شرح‌حال‌نویسی این دوره از جایزه کتاب تاریخ انقلاب اسلامی، درباره چگونگی بررسی آثار در این بخش سخن گفته‌ایم.
شما در سومین جشنواره کتاب تاریخ انقلاب اسلامی در چه بخش‌هایی به‌عنوان سرگروه آثار را بررسی و داوری کردید؟
بسم الله الرحمن الرحیم. طبق معمول گذشته موضوع ما رجال، یعنی شرح حال و زندگی‌نامه و خاطرات رجال معاصر بود. بیش از سی عنوان کتاب از کتاب‌هایی که در سال‌های 1400 و 1401 منتشر شده بود، به جشنواره رسید که بررسی و تحلیل شد. در این زمان همراهان و همکارانمان در بخش داوری آثار، آقای دکتر علی‌اکبر علیمردانی و آقای دکتر باقر نوذری بودند که هر دو در زمینه تاریخ صاحب نظر و اهل مطالعه و دارای آثاری هستند. کتاب‌ها با دقت مطالعه شد. عموما نظر مشترک داشتیم. بعضا نظر دو نفر مشترک بود؛ چون بنابر این بود که اگر بین سه نفر، دو نفر نظر متفق دادند، همان را مبنا قرار بدهیم؛ لذا بر این اساس کتاب‌ها بررسی و نظر نهایی داده شد.
استقبال نویسندگان از این دوره نسبت به دوره‌های گذشته چطور بود؟
بیشتر بود. البته این دو روش دارد: یک روش این است که نویسندگان کتاب بفرستند که نسبت به دوره قبل، تعداد و نیز کیفیت کتاب‌های رسیده در بخش رجال و شرح حال و خاطرات رجال بیشتر بود، اما یک بخش دیگری هم این است که شاید ما باید می‌رفتیم و کتاب‌هایی را خریداری و بررسی می‌کردیم که در این زمینه نتوانستیم جز به چند جلد کتاب بپردازیم، ولی بیش از سی عنوان کتاب به جشنواره رسید و بررسی، نقد و تحلیل شد.
چه ملاک‌ها و سنجه‌هایی برای انتخاب کتاب برگزیده و احیانا کتاب شایسته تقدیر داشتید؟
اولین مسئله این است که موضوع کتاب، تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی باشد. در حقیقت ما اصل را بر انقلاب اسلامی گذاشتیم؛ دوم، متن به لحاظ محتوا مستند باشد. به‌اصطلاح نوشته، متن تحقیقی و مستند به اسناد یا خاطرات افراد موثق باشد؛ سوم، در تبیین و تألیف روش علمی را رعایت کرده باشند؛ چهارم، به لحاظ ویرایش و فهرست اعلام مناسب یک کتاب علمی باشد. از نظر چاپ و نوع صفحه‌بندی هم توجه خاصی به کتاب می‌شود.
درباره اثر برگزیده گروه هم کمی توضیح دهید.
اثر برگزیده «نظریه‌پردازی در تبعید» بود که آن را آقای حجت‌الله علی‌محمدی تدوین و مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر کرده است. این کتاب سیری در زندگی امام خمینی از دوران تبعید به نجف اشرف تا تبعید بعدی ایشان به فرانسه است و در پنج فصل تدوین شده بود: ورود امام به نجف، روایت استقبال از یک تبعیدی در کاظمین، کربلا، سامرا و نهایتا نجف که [محل] استقرار حضرت امام بود، سیاست و روش امام در آماده‌سازی فکری در نجف، آغاز درس فقه امام که درس ولایت فقیه طرحی مهم بعد از تثبیت و حضورشان در نجف بود. در حقیقت بحث ولایت فقیه یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای دوران تبعید ایشان است که جزء مبانی انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. اگرچه امام قبلا درباره این موضوع، هم در کتاب «کشف اسرار» و هم به‌صورت مستقل بحث کرده بودند، ولی کتاب «ولایت فقیه» در حقیقت کتابی است که [بیان می‌کند] اسلام دین حکومت است، اسلام باید حکومت کند. ما می‌توانیم حکومت کنیم و حکومت اسلامی حکومت قانون خداست. به هر صورت کتاب در حوزه مطرح شد. هم نوارش آمده بود و هم به صورت جزوه که نهایتا تبدیل به کتاب شد.
در کتاب «نظریه‌پردازی در تبعید»، علاوه بر بحث درس فقه امام، روش مراجع و علما، جوسازی‌هایی که رژیم علیه امام می‌کرد، حتی حضور امام در آنجا و استقبال و دیدار مراجع با امام، آغاز درس امام در دوران تبعید و شاگردانی که در فقه و اصول تربیت کردند بیان شده است؛ اگرچه امام در این دوره مباحث اخلاقی و معنوی هم مطرح می‌کردند. در این کتاب از مرجعیتی که امام در نجف داشت، شاگردان ایشان که از پاکستان، افغانستان، بحرین و کشورهای خلیج فارس و شاگردان خاصی که از ایران رفته بودند، انعکاس حضور امام در جهان اسلام و مسئله فلسطین سخن گفته شده است، ولی عمدتا محور اصلی همان بحث ولایت فقیه و دروس و روش امام است که برای عده‌ای الگو و نمونه‌ای عالی بود، اگرچه برخی از افراد هم نظرات دیگری داشتند.
کتاب «نظریه‌پردازی در تبعید»، یک روایت منظم و منسجم از حضور امام خمینی در حوزه نجف است با روایت شاگردان و افراد مورد وثوق. سیر مطلب هم انسجام تاریخی و موضوعی دارد و هم اینکه داستان از زبان افراد قابل اعتماد بیان شده است.
نویسنده در تدوین کتاب دقت علمی خاصی داشت و ضرورت این موضوع برای ما مهم بود. ابتکاری که نویسنده با جامعیت انجام داد، انسجام پژوهش، تنوع روایاتی از دوران حضور امام، قدرت و توانایی و انتقال محتوا توسط نویسنده و ... همگی جز محاسن این کار بود. کتاب نثر و متن روان و قابل قبولی دارد. البته گاهی بحث‌هایی هم درباره کسانی که منتقد بودند به اشاره و مختصر پرداخته شده است.
درباره کتاب‌هایی که در گروه شما شایسته تقدیر شدند توضیحاتی بفرمایید.
چند کتاب را مطرح کرده بودیم، ولی چیزی که در جمع سه نفری‌مان مطرح کردیم، دو کتاب قابل تقدیر بود: یکی کتاب «مهدی عراقی را بکش» و دیگری کتاب «سیدالعلما و الاعلام».
«مهدی عراقی را بکش» عنوان کتابی است که به کوشش سیدمصطفی حسینی و عبدالرضا نعمت‌اللهی و به همت انتشارات سروش در سال 1400ش منتشر شده است. این اثر ماحصل مصاحبه تدوینگران با 28 شخصیت مطلع درباره ابعاد مختلف زندگی و مبارزات محمدمهدی ابراهیم عراقی است که به‌تفصیل در این کتاب درج شده است.
کتاب «سیدالعلما و الاعلام» تاریخ شفاهی زندگی و شخصیت و فعالیت‌های شهید آیت‌الله سیداسدلله مدنی است. این کتاب را سیدمحمدجواد قربی در 942 صفحه تدوین و بخش معاونت فرهنگی و آموزشی سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران در سال 1400 منتشر کرده است. این کتاب یازده‌فصلی مصور و دارای عکس‌های بسیار خوب و رنگی و اسناد است.
شما اهمیت و تأثیرات جشنواره‌های کتاب تاریخ انقلاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این سؤال از جهات مختلف قابل توجه است: یکی اینکه نوعی تشویق برای نویسنده‌های محقق و مستندنویس و پژوهشگر است که نویسنده تشویق شود و بعدا کارهای کامل‌تر و فاخرتری ادامه بدهد، بتواند برای دیگران الگو باشد؛ دوم، موضوع تاریخ معاصر است که از هر جهت برای ما شایسته است و همچنین تشویق مردم به مطالعه کتاب خوب و ارائه معیار انتخاب کتاب خوب به جامعه. به هر صورت در جامعه ما باید از نویسنده خوب، ناشر خوب، ویرایشگر، صفحه‌آرا و همه کسانی که در تهیه، تدوین، نشر و پخش این کتاب تلاش می‌کنند، به‌عنوان کارآفرینانی در عرصه فرهنگ، دیانت و سیاست تقدیر شود.
