محسن امینی

محسن امینی (سده 13 و 14 هـ.ش.) دولتمرد ایرانی؛ معروف به امین الدوله دوم ، پسر میرزا علی‌خان امین‌الدوله، صدراعظم قاجار. دانش‌آموخته عربی، فلسفه، حکمت و ریاضیات ؛ مسلط به زبانهای انگلیسی، آلمانی و عربی. متصدی وزارت پست و  گمرکات و خزانه‌داری کل ایران1.
 
محسن امینی متولد 1253هـ.ش. پسر مرحوم میرزا علی‌خان امین‌الدوله صدراعظم سابق) پسر ارشد حاج میرزا محمدخان مجدالملک وزیر استیفاء)بود. حاج میرزا علی‌خان دارای سمتهای "قلمدان‌داری"(منشی حضور) ناصرالدین‌شاه قاجار، رئیس پستخانه( اداره "چاپارخانه‌های دولتی") و رئیس‌الوزرا و وزیر داخله بود، وی همچنین  مقام وزارت وظایف و اوقاف را برعهده داشت2.
 

 

محسن امینی تحت مراقبت شدید پدر تحصیلات خود را آغاز کرد و دارای معلمین خصوصی در دروس مختلف بود. از لحاظ تحصیل پیشرفت زیادی داشت، تا پایان صدارت پدر مشاغلی را احراز ولی بعدها از سیاست کناره‌گیری کرد و به ملکداری پرداخت. در سال 1322 پس از مرگ پدر لقب امین‌الدوله گرفت 3.
 
محسن‌خان نخست با بی‌بی‌ منیرالدوله دختر محسن‌خان مشیرالدوله (معین‌الملک سابق) ازدواج کرد، پس از درگذشت پدر زنش به جای او به مدیریت "شورای دولت" منصوب شد. وقتی میرزا‌علی‌خان امین‌الدوله از طرف مظفرالدین‌شاه قاجار به صدارت منصوب شد، برای استحکام خود در صدارت دست به یک عمل غیرانسانی زد و آن طلاق دادن عروس خود و خواستگاری از دخترشاه، خانم فخرالدوله بود. شاه که به صدراعظم خود علاقه داشت با این وصلت موافقت کرد4.
 
محسن‌خان امین‌الدوله همیشه وارث مشاغل پدر خویش بود. در سال  1265 هـ.ش. سمت "منشی حضور" و در سال1272هـ.ش. ریاست اداره"چاپارخانه‌های دولتی" را بر عهده داشت. پدرش که صدراعظم وقت بود، او را به وزارت گمرک و وظایف اوقاف با حفظ سمت قبلی(ریاست پست) گماشت. در سال 1277 رئیس خزانه شد، در مدت ریاست وی در خزانه، سخنان بسیاری در مورد تقلب در ضرب سکه و اختلاس وی از ضرابخانه وجود داشت. عده ای عزل "علی‌خان امین‌الدوله " را از صدارت، مرهون اعمال پسرش در خزانه‌داری می‌دانند.  در 1281هـ.ش. به دنبال افزایش نفوذ میرزاعلی‌اصغرخان امین‌السلطان در دربار، از مظفرالدین‌شاه خواست تا محسن‌خان امین‌الدوله را به گیلان تبعید نماید. امین‌الدوله که به اتفاق شاهزاده فخرالدوله به گیلان رفته بود به تهران بازگشت و در 1282هـ.ش. به سمت "وزیر وظایف" یا "وزیر بقایا" منصوب شد. در سفر شاه به اروپا در سال1283هـ.ش. نیز همراه او بود5.
 
واقعه ننگینی که در پرونده سیاسی محسن‌خان امین‌الدوله وجود دارد، ماجرای تسلیم کردن آزادیخواهان است؛ در روز به توپ بستن مجلس عده‌ای از نمایندگان و مجاهدین که در مجلس بودند، در اثر هجوم قزاقان، مجلس را ترک نموده و در پارک امین‌الدوله مخفی شدند. میرزا محسن‌خان امین‌الدوله از ترس محمدعلیشاه قاجارحضور نمایندگان و مجاهدین را اطلاع می‌دهد و قزاقان پارک را محاصره و شروع به تیراندازی کردند که در نتیجه چندنفر از جمله شیخ ابراهیم تبریزی نماینده مجلس به شهادت می‌رسند و بقیه نیز با خفت و خواری دستگیر می‌شوند، در میان دستگیرشدگان سید‌محمد‌طباطبائی، سید عبدالله بهبهانی، ممتازالدوله، مستشارالدوله و حکیم‌الملک...  بودند.
 
محسن امینی از سال 1288 تا 1295 هـ.ش. تحت‌الحمایه روسها بود و با اعمال نفوذ آنان بود که به عضویت کمیسیون مالی منصوب گردید. وی هنگامی که بر سر اراضی لشت‌نشاء با مالکین آن حدود اختلاف پیدا کرد، اراضی مزبور را به روسها اجاره  داد. در سال 1295هـ.ش. جنگلیها او را در املاکش دستگیر و آزادیش را موکول به پرداخت یکصد هزار تومان کردند. بعد از استقرار حکومت جنگل در شمال املاک محسن‌خان، وثوق‌الدوله و سپهدار اعظم مصادره و عواید آن بین زارعین و کمیته انقلاب تقسیم گردید. با انقلاب اکتبر 1917 که ویژگیهای سخت ضد فئودالی داشت، محسن‌خان امین‌الدوله تکیه‌گاه سیاسی خود را از دست داد6.
 

میرزا کوچک‌خان جنگلی به اتفاق محسن امینی (امین‌الدوله) و جمعی از اعضا و هواداران نهضت جنگل در کسماء 1. دکتر ابراهیم حشمت 2. میرزا کوچک‌خان 3. حاج میرزا احمدرضاحکیمی 4. محسن امینی 5. میرآقا کسمائی 6. شیخ محمدتقی فرزند افتخارالعلماء

 
امین‌الدوله از سال 1300 کلیه امور مربوط به ملکداری را به همسر خود، فخرالدوله، واگذار کرد.  وی 9 فرزند داشت که عبارت بودند از حسین، غلامحسین، محمود،علی،محمد، احمد، ابوالقاسم، رضا و معصومه. حسین فرزند ارشد امین‌الدوله در جوانی درگذشت؛ علی، ابوالقاسم و محمود وارد سیاست شدند. دختر امین‌الدوله نیز با دکتر مشرف نفیسی فرزند ناظم‌الاطباء کرمانی ازدواج کرد.
 
میرزا محسن‌خان امین‌الدوله پس از تصویب قانون سجل احوال نام‌خانوادگی "مجدی امینی" را برای خود و فرزندانش انتخاب نمود ولی هیچ گاه کلمه مجدی استفاده نشد. امین الدوله در سال 1329 در تهران درگذشت7.
 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1.حسن انوری، فرهنگ اعلام سخن (تهران: سخن، 1387)، ج1، ص227.
2. غلامحسین میرزا صالح، رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی (تهران: معین،1392)، ص86.
3.حبیب لاجوردی، خاطرات علی امینی (تهران: نشر گفتار،1376)، ص10.
4.جعفر مهدی‌نیا،زندگی سیاسی علی امینی (تهران: پاسارگاد، پانوس، ‎۱۳۶۸)،ص15.
5. غلامحسین میرزا صالح، ص87.
6.حسین مرسلوند، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران (تهران: الهام، 1369)، ج1، ص288.
7. حبیب لاجوردی، ص 11.