نیمه دوم سال ۱۳۵۷ بسیار پرکنکاش و پرچالش است. یکی از اتفاقات مهم آن دوره، هجرت امام خمینی(ره) از عراق به فرانسه بود. اقامت ۱۱۸ روزه (۱۴ مهر تا ۱۲ بهمن ۱۳۵۷) امام در نوفل لوشاتو فرانسه سراسر ماجراست
نیمه دوم سال ۱۳۵۷ بسیار پرکنکاش و پرچالش است. یکی از اتفاقات مهم آن دوره، هجرت امام خمینی(ره) از عراق به فرانسه بود. اقامت ۱۱۸ روزه (۱۴ مهر تا ۱۲ بهمن ۱۳۵۷) امام در نوفل لوشاتو فرانسه سراسر ماجراست و هر روزش آبستن حادثه‌ای بود که به تصویر کشیدن آن سخت و دشوار است. با این حال این مطلب قصد دارد به ارائه تصویری کلی از اهمیت آن دوره بپردازد.
هجرت امام از عراق به فرانسه
هر روز بر ابعاد انقلاب اسلامی و فراگیر شدن آن افزوده می‌شد؛ بنابراین رژیم پهلوی دولت عراق را متقاعد ساخت تا نسبت به امام خمینی بیشتر سخت‌گیری کند. بر اثر زیاد شدن محدودیت‌ها، امام تصمیم به هجرت تاریخی خود گرفتند؛ هجرتی که تکمیل‌کننده سیر طولانی و پرفرازونشیب مبارزات ایشان بود؛ هجرتی که به گونه‌ای شگفت‌انگیز در اندیشه امام خطور کرد و باعث شد تا آرمان‌ها و فریاد حق‌طلبانه یک مرجع دینی و شیعی در قلب اروپا و جهان غرب نیز طنین‌افکن شود.
با اوج‌گیری مبارزات مردم ایران، دو دولت ایران و عراق در جلسات متعدد که در بغداد تشکیل شد، به این نتیجه رسیدند که فعالیت امام خمینی نه تنها برای ایران که برای عراق هم خطرناک شده است؛ از این‌رو دولت عراق به امام گفت: حضرت‌عالی چون گذشته می‌توانید در عراق به زندگی عادی خود ادامه دهید، ولی از کارهای سیاسی‌ای که باعث تیرگی روابط ما با ایران می‌گردد، باید خودداری کنید و در صورت ادامه کارهای سیاسی باید عراق را ترک کنید.
تصمیم امام مشخص بود. ایشان حتی برای یک لحظه هم حاضر نبودند از تصمیم خود دست بردارند. بنابراین دولت عراق دستور اخراج امام را داد. سیداحمد خمینی (پسر کوچک امام) در تمام دوران تبعید امام خمینی همراه و یار و یاور ایشان بود. به این دلیل، خاطراتش از آن دوران بهترین سند است. آسیداحمد خمینی می‌گوید: «من فرانسه را پیشنهاد کردم؛ زیرا توقف کوتاهمان در فرانسه می‌توانست مفید باشد و امام می‌توانستند بهتر مطالبشان را به دنیا برسانند».۱
امام خمینی در وصیت‌نامه خود در مورد انتخاب فرانسه می‌نویسد: «بعضی‌ها ادعا کردند که رفتن من به پاریس به وسیله آنان بوده. این دروغ است. من پس از برگرداندنم از کویت با مشورت احمد، پاریس را انتخاب نمودم؛ زیرا در کشورهای اسلامی احتمال راه ندادن بود. آنان تحت نفوذ فشار شاه بودند ولی پاریس این احتمال نبود».۲
حضور امام در فرانسه
امام خمینی(ره) ۱۳ مهر 13۵۷ به سمت پاریس حرکت کردند و ۱۴ مهر وارد آن کشور شدند؛ پس از دو روز توقف به دهاتی در هفت فرسنگی پاریس به نام نوفل لوشاتو رفتند. مأمورین کاخ الیزه نظر رئیس‌جمهور فرانسه را مبنی بر اجتناب از هرگونه فعالیت سیاسی به امام ابلاغ کردند. ایشان نیز در واکنشی تند تصریح کردند این‌گونه محدودیت‌ها خلاف ادعای دموکراسی است. اگر من ناگزیر شوم از این فرودگاه به آن فرودگاه و از این کشور به آن کشور بروم، باز از آرمان خویش دست برنخواهم داشت.
والری ژیسکاردستن (رئیس‌جمهور فرانسه) در خاطرات خویش نوشته است: «دستور اخراج امام از فرانسه را صادر کرده بودم، ولی در آخرین لحظه‌ها نمایندگان سیاسی شاه که در آن روزها در نهایت درماندگی قرار داشتند، خطر واکنش تند و غیرقابل کنترل مردم را گوشزد کردند و در مورد عواقب آن در ایران و اروپا از خود سلب مسئولیت نمودند».۳
جمعی از فضلا و استادان حوزه علمیه قم در ۱۸ آذر، به ژیسکاردستن تلگراف زدند و اعلام کردند: در این زمان که ملت ایران با دولت دیکتاتور پهلوی در حال مبارزه است، وظیفه شماست که طرفدار ملت ایران باشید نه حکومت دژخیم و ضد مردمی محمدرضا پهلوی که از سوی تمام مردم ایران محکوم و غیرقانونی است.۴ ازاین‌رو، محبوبیت امام و فشار افکار عمومی سبب شد تا مسئولین فرانسوی بدون آنکه رسما موضع خود را اعلام کنند، در عمل از فشارهای خود کم کنند.
بنابراین سفر امام خمینی به فرانسه به نفع انقلاب تمام شد و موجب جهانی شدن پیام انقلاب گردید. از سویی، سیاست دولت وقت فرانسه و تشکیل کنفرانس گوادلوپ نیز قابل بررسی است. کنفرانس یا نشست گوادلوپ جلسه‌ای بود که از ۱۴ تا ۱۷ دی ۱۳۵۷، میان رؤسای چهار کشور بزرگ جهان (آمریکا، انگلستان، فرانسه و آلمان غربی) در جزیره گوادلوپ (در دریای کارائیب) برگزار شد. یکی از موضوعات اصلی آن کنفرانس، بررسی وضعیت بحرانی ایران در آخرین روزهای رژیم پهلوی بود.
مصاحبه‌ها و دیدارها با امام
دوران حضور امام خمیین(ره) در نوفل لوشاتو دوران سرنوشت‌سازی برای انقلاب بود. در مدت چند ماهِ اقامت امام در پاریس، نوفل لوشاتو مهم‌ترین مرکز خبری دنیا بود. مصاحبه‌های متعدد و دیدارهای مختلف با امام، دیدگاه‌های ایشان را در زمینه حکومت اسلامی و هدف‌های آتی نهضت برای جهانیان بازگو کرد. درنتیجه، مسائل ایران و انقلاب اسلامی در صدر اخبار جهان قرار گرفت.
امام خمینی(ره) ۱۳ مهر 13۵۷ به سمت پاریس حرکت کردند و ۱۴ مهر وارد آن کشور شدند؛ پس از دو روز توقف به دهاتی در هفت فرسنگی پاریس به نام نوفل لوشاتو رفتند. مأمورین کاخ الیزه نظر رئیس‌جمهور فرانسه را مبنی بر اجتناب از هرگونه فعالیت سیاسی به امام ابلاغ کردند
امام خمینی در فرانسه شبانه‌روز کار می‌کردند؛ اعلامیه می‌نوشتند؛ سخنرانی می‌کردند؛ با خبرنگاران داخلی و خارجی مصاحبه می‌کردند و... . رهبر انقلاب با تمام وجود برای سقوط رژیم شاهنشاهی و شکست آمریکا، سر از پا نمی‌شناخت. خانم فاطمه طباطبائی (همسر آسیداحمد) درباره آن روزها می‌نویسد: «در آن روزهای پرجوش‌وخروش در نوفل لوشاتو، افزون بر میزان مریدان و دوستداران امام، شاهد حضور جمع بی‌شماری از گزارشگران رسانه‌های دنیا و افراد گوناگون بودیم که با اهداف متفاوت به آنجا می‌آمدند».۵
افراد مختلف در نوفل لوشاتو به دیدن امام می‌آمدند. دانشجویان ایرانی، خارجی، خبرنگاران کشورهای مختلف و... . اولین خبرنگار ایرانی که از پاریس گزارش سفر امام را به ایران فرستاد، منصور تاراجی، از روزنامه «اطلاعات»، بود. موضوع اساسی و مهم، مصاحبه خبرنگاران ایرانی و انعکاس مطالب آنها در روزنامه‌های ایران نبود، بلکه استفاده از موقعیت سیاسی پاریس برای انعکاس صدای ملت ایران در سطح جهانی بود. گویا! انگیزه اصلی سفر امام خمینی به پاریس نیز همین بود. بنابراین استقرار امام در نوفل لوشاتو، توجه رسانه‌ها و افکار عمومی غرب را به این موضوع جلب کرد.۶
در این میان، دیدار سه شخصیت آمریکایی با حضرت امام بسیار مهم است. امام خمینی سه تن از شخصیت‌های آمریکایی رمزی کلارک (دادستان کل اسبق آمریکا)، ریچارد فالک (استاد دانشگاه پرینستون) و دان لوس (نماینده سازمان‌های مذهبی آمریکا) را به حضور پذیرفتند و با آنها درباره ماهیت انقلاب و اهداف آن گفت‌وگو کردند.۷
گروه دیگر که به دیدار امام آمدند، شخصیت‌های اسلامی ـ سیاسی و نمایندگان دولت‌های اسلامی ـ غیر اسلامی طرفدار ایران در دنیای سوم بودند. از جمله اینها، سفر هیئت نمایندگی سازمان آزادی‌بخش فلسطین به ریاست فاروق قدومی (وزیر امورخارجه)، دیدار و گفت‌وگوی نماینده دولت لیبی، نمایندگان جمعیت لبنان و سازمان مرابطون لبنانی (بقایای گروه طرفداران جمال عبدالناصر رئیس‌جمهور مصر) قابل ذکر است.۸
به این ترتیب، جمع بیشتری از مردم جهان با اندیشه و قیام امام خمینی آشنا شدند و از همین‌جا بود که ایشان بحرانی‌ترین دوران نهضت را در ایران رهبری کردند. در مجموع، تماس‌ها و ارتباطات بین‌المللی در نوفل لوشاتو در جهت معرفی انقلاب ایران به جهان، تسریع سقوط شاه، تثبیت سنگرهای به‌دست‌آمده ملت ایران و تسهیل پیروزی نهایی بود.
درکل، مدتی که امام خمینی در پاریس بودند، رفت‌وآمد خیلی راحت شده بود و افراد بسیاری از هر قشر هر روز به دیدن امام می‌آمدند. به طور کلی، برخلاف تصور رژیم شاه و حامیان غربی‌اش، دورتر شدن محل تبعید امام نه تنها باعث تضعیف نهضت نشد، بلکه حضور ایشان در کشور فرانسه موجب دسترسی راحت‌تر و روان‌تر انقلابیون شد و تمام نقشه‌های آنها جهت کُند کردن موتور انقلاب و در نهایت توقف آن، نتیجه برعکس داد.
بازگشت امام به ایران
زمستان 13۵۷ نفس‌های رژیم پهلوی به شماره افتاده بود و دیگر محمدرضا پهلوی قدرت کنترل اوضاع را نداشت. راه‌پیمایی‌های گسترده و میلیونی تاسوعا و عاشورا به رفراندوم غیر رسمی مردم علیه سلطنت شهرت یافت. نخست‌وزیری شاپور بختیار آخرین تیرترکش شاه بود.
پیام‌های امام مبنی بر وجوب ادامه مبارزه، طرح‌های رژیم را نقش بر آب کرد. امام در دی 13۵۷، شورای انقلاب را تشکیل داد. شاه نیز پس از تشکیل شورای سلطنت و اخذ رأی اعتماد برای کابینه بختیار در روز ۲۶ دی‌ماه از کشور فرار کرد. وقتی این خبر در شهر تهران و سپس در سراسر ایران پیچید، مردم در خیابان‌ها به جشن و پایکوبی پرداختند. جلسات مداوم ژنرال رابرت هایزر (معاون فرماندهی سازمان ناتو) با مستشاران نظامی آمریکا و امرای ارتش شاه نتوانست به بختیار در فائق آمدن بر اعتصاب‌ها و پایان دادن به قیام مردم نیز کمک کند.۹
بعد از خروج شاه و راه‌پیمایی اربعین، امام خمینی اعلام کردند به کشور باز خواهند گشت. بالاخره ایشان بعد از چهارده سال تبعید و دوری از وطن در ۱۲ بهمن 13۵۷ به کشور بازگشتند و در ۲۲ بهمن رژیم شاهنشاهی سقوط کرد و افقی جدید برای رهایی و آزادی ملل مستضعف جهان گشوده شد.
اجتماع خبرنگاران و علاقه‌مندان در برابر ساختمان محل سکونت امام خمینی در نوفل لوشاتو https://iichs.ir/vdcji8ev.uqemmzsffu.html
