[1].
انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، روزشمار استان همدان، کتاب اول، ص 248. علی بن ابراهیم معصومی معروف به آخوند ملاعلی همدانی در ۱۲ ربیع‌الاول سال ۱۳۱۲ق (۱۲۷۴ش) در روستای «وَفْس»، از توابع شهرستان رَزَن ـ همدان به دنیا آمد. پدر او ابراهیم، که کشاورزی ساده و باایمان بود، ملاعلی را برای تحصیل علوم شرعی و تربیت اسلامی نزد آخوند ملا محمدتقی ثابتی برد.
ملاعلی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی، برای ادامه تحصیل راهی شهر همدان شد و به یادگیری دروسی همچون صرف، نحو، معانی بیان و فقه و اصول پرداخت و سپس برای تکمیل دروس به حوزه علمیه تهران رفت. در مدت پنج سال حضورش در تهران، دروس منطق، فلسفه، ریاضیات و هیئت را نزد استادانی چون ملامحمد هیدجی معروف به حکیم هیدجی، فیلسوف و عارف زنجانی و میرزا مهدی آشتیانی، از فیلسوفان و عارفان تهرانی، گذارند.
ملاعلی با ورود
شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم در سال ۱۳۴۰ق، برای ادامه تحصیل نزد آن استاد، وارد قم شد و ده سال نزد او شاگردی کرد و به مرحله اجتهاد نایل شد. او سپس به تدریس دروس حوزه مانند شرح لمعه، مکاسب و کفایه روی آورد.
ملاعلی همدانی در سال ۱۳۵۰ق با درخواست مردم همدان و پیشنهاد استادش شیخ عبدالکریم حائری، برای سرپرستی حوزه علمیه همدان به همدان بازگشت.
ملاعلی صاحب سه پسر با نام‌های حسن، محمد و حسین و چند دختر بود. حسن معصومی در مبارزه علیه رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۳ش به شهادت رسید.
رک: عقیقی بخشایشی،
فقهای نامدار شیعه، ۱۳۷۲ش، صص ۳۶۲ و ۳۶۳؛ پاک‌نیا،
ملاعلی معصومی همدانی، ص ۵۱۵.
حسین معصومی نیز فارغ‌التحصیل تاریخ علم و عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و از ویراستاران ارشد مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است.
آخوند ملاعلی علاقه خاص و ارتباط نزدیکی با امام خمینی داشت و همواره ایشان را تأیید می‌کرد. او در تجلیل از امام(ره) گفته بود: «حاج آقا روح‌الله صفحه‌ای در تاریخ به نام خود گشود». در جریان دستگیری امام خمینی در قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش، ملاعلی از جمله علمایی بود که برای آزادی امام به تهران سفر کردند.
رک: پاک‌نیا،
ملاعلی معصومی همدانی، ص ۵۱3.
آخوند ملاعلی در ۳۱ تیر ۱۳۵۷ش (۱۶ شعبان ۱۳۹۸ق) بر اثر بیماری از دنیا رفت. پیکر او پس از تشییع، در قبرستان باغ بهشت همدان به خاک سپرده شد.
گفته شده که آیات عظام گلپایگانی، خوانساری و شاهرودی و گروهی از مردم و دانشجویان شهرهای مختلفی چون قم، تبریز، مشهد و شیراز در تشییع جنازه ملاعلی حضور داشتند. بنابر گزارش‌ها، پس از درگذشت ملاعلی، در شهرهای مختلف همچون قم، تهران و تبریز و از سوی علما و مراجع تقلیدی چون آیت‌الله مرعشی نجفی مجالس ترحیم برگزار شد. گفته شده است تشییع جنازه و مجالس ترحیم ملاعلی به تظاهراتی علیه رژیم پهلوی تبدیل شد.
