کتاب «تشکیل دولت پهلوی اول و تأثیر آن در فروپاشی نظام ایلی» به قلم خدابخش قربانپور دشتکی به همت پژوهشکده
تاریخ معاصر منتشر شد.
ایران، کشوری است با ایلات متعدد که با موجودیت سیاسی واحدی در طول تاریخ در کنار هم زندگی کرده و در شادی‌های همدیگر شریک بوده‌اند و در مواقع بحران، دست در دست هم نهاده و از موجودیت این مرز و بوم حراست کرده‌اند. گرایش عمده ایلات در ایران این بود که همواره از تمامیت ارضی ایران محافظت کرده‌اند، اما در پاره‌ای موارد، تحت تأثیر عواملی که عمدتا ریشه در تحریکات بیگانگان داشته است، برخی ایلات، گرایش‌های گریز از مرکز را در پیش گرفته‌اند. تا قبل از به قدرت رسیدن سلسله پهلوی در ایران، ازآنجاکه دولت متمرکز هنوز پدید نیامده بود، ایلات و عشایر آزادی عمل فراوانی داشتند و چون کشور در وضعیت ایلیاتی به‌سر می‌برد، رؤسای ایلات و عشایر بر مناطق محل حضور خویش سلطه داشتند و به اداره آن مناطق می‌پرداختند.
پیدایش دولت متمرکز در دوران حاکمیت پهلوی سبب شد آزادی‌های سنتی ایلات محدود شود؛ درنتیجه، زمینه نارضایتی در میان ایلات پدیدار شد و به دنبال آن، در مناطقی که ایلات و عشایر در آن سکونت داشتند، شورش‌هایی رخ داد.
شواهد تاریخی حاکی از آن است که میان میزان قدرت مرکزی و تمایلات ایلی، رابطه معکوس وجود دارد؛ به صورتی که هرچه ساخت قدرت سیاسی، یکپارچه‌تر، باثبات‌تر و قدرتمندتر باشد، توانایی گروه‌های ایلی در به چالش طلبیدن قدرت دولت مرکزی کمتر است. از طرفی کاهش قدرت حکومت مرکزی و ناتوانی آن در برقراری امنیت و به‌کارگیری ابزارهای سرکوب، بستری مناسب برای رشد تحرکات ایلی و عشایری فراهم می‌کند.
این کتاب با استفاده از دیدگاه‌های جامعه‌شناختی تاریخی، به بررسی شکل‌گیری دولت متمرکز در ایران و نقش آن در فروپاشی نظام ایلی پرداخته و سیاست‌های عشایری حکومت پهلوی اول را بررسی کرده است.
کتاب «تشکیل دولت پهلوی اول و تأثیر آن در فروپاشی نظام ایلی» از یک فصل مقدماتی و هفت فصل اصلی تشکیل شده است.
فصل مقدماتی شامل دو بخش، ادبیات پژوهش و معرفی و نقد منابع است و مبانی نظری پژوهش در قسمت ادبیات تحقیق قرار گرفته است. فصل اول پژوهش به بررسی حاکمیت، ایلات و عشایر قبل از تشکیل حکومت پهلوی اول پرداخته است.
مباحثی چون مبانی فرهنگی نظام‌های عشایری، حاکمیت قاجار و ایلات و عشایر، نقش ایلات و عشایر در انقلاب مشروطه و جنگ جهانی اول، جایگاه ایل بختیاری در تحولات سیاسی ایران تا کودتای ۱۲۹۹ش در این فصل مطرح شده است. فصل دوم پژوهش به تبیین جامعه‌شناختی تاریخی تشکیل حکومت پهلوی اول در ایران پرداخته و شاخصه‌های تقویت‌کننده این حکومت مانند ارتش مدرن، حذف نیروهای رقیب، دربار و دیوان‌سالاری را بررسی کرده است.
در فصل سوم به همانندی و غیرهمانندی‌های حکومت پهلوی اول با دولت‌های مطلقه و مدرن در اروپا توجه شده است. شایان ذکر است که در این فصل همه موارد مطرح‌شده با تکیه بر سیاست عشایری حکومت پهلوی اول بررسی شده است.
فصل چهارم پژوهش با عنوان «سرشت و ماهیت حکومت پهلوی اول» تدوین شده است. در این فصل، شرایط جامعه ایران هم‌زمان با روی کار آمدن رضاشاه، مشروعیت سیاسی حکومت پهلوی اول، دولت‌سازی، اقتصاد ملی و ساختار اجتماعی موضوع بحث و بررسی قرار گرفته است.
فصل پنجم به بررسی تعارضات حکومت پهلوی اول با نظام‌های ایلی و عشایری اختصاص یافته است. در این فصل، دیدگاه رضاشاه درباره ایلات و عشایر، تعارضات ساختاری حکومت پهلوی اول با نظام‌های ایلی و عشایری، تعارض ناسیونالیسم از منظر شهروندی با ایلات و عشایر، تعارضات اقتصادی و سیاسی حکومت پهلوی اول با ایلات و عشایر و به‌ویژه ایل بختیاری موضوع بحث و بررسی قرار گرفته است.
فصل ششم با عنوان «سازوکارهای حکومت پهلوی اول در راستای فروپاشی نظام‌های ایلی و عشایری»، به بررسی نهادهای تأثیرگذار در سیاست‌گذاری برای ایلات و عشایر، پروژه ایل‌زدایی در حکومت پهلوی اول، اسکان، خلع سلاح، انتقال اجباری عشایر و سیاست‌گذاری فرهنگی حکومت پهلوی اول برای ایلات و عشایر اختصاص یافته است. در این فصل، ایلات شاهسون، قشقایی، لر و ترکمن به شکل ویژه بررسی شده‌اند.
فصل هفتم «سازوکارهای حکومت پهلوی اول در راستای فروپاشی ایل بختیاری» نام دارد. این فصل به بررسی اسکان، تخته‌قاپو، حذف خوانین از شرکت نفت ایران و انگلیس، نظام وظیفه اجباری در ایل بختیاری، انتقال اجباری عشایر بختیاری به مناطق دیگر، خلع سلاح عشایر بختیاری، حذف مناصب و مقامات ایلی، تقسیم قلمرو بختیاری و اداره آن به وسیله حکومت مرکزی و اقدامات فرهنگی در راستای فرهنگ‌سازی و فرهنگ‌زدایی در ایل بختیاری اختصاص یافته است.
نتیجه‌گیری، فهرست مآخذ و پیوست‌ها قسمت پایانی این پژوهش را تشکیل می‌دهد. در قسمت فهرست مآخذ، اسناد در سه قسمت آرشیوی، خارجی و چاپ‌شده، نشریات و روزنامه‌ها، مأخذ لاتین و مأخذ فارسی دسته‌بندی و تدوین شده‌اند.
کتاب «تشکیل دولت پهلوی اول و تأثیر آن در فروپاشی نظام ایلی» در شمارگان یک هزار نسخه و به قیمت ۱۰۰ هزار تومان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
