استعفای مشیرالدوله و آغاز نخست‌وزیری رضاخان

میرزا حسن خان مشیرالدوله (حسن پیرنیا) هنگامی که نتوانست بر زیاده خواهی و اعمال فشارهای وزیر جنگ زورمدارش رضاخان لگام بزند، ناچار در 29 مهر 1302 در کاخ صاحبقرانیه به حضور احمد شاه رسید و از مقام نخست‌وزیری استعفا داد. و چند روز بعد در 26 آبان 1302 رضاخان پس از مدتها تلاش و مقدمه چینیهای پیدا و پنهان مأمور تشکیل کابینه شد.

میرزا حسن خان مشیرالدوله فرزند میرزا نصرالله خان مشیرالدوله در سال 1291ق در تبریز تولد یافت و تحصیلات مقدماتی خود را در تهران به پایان رسانید و در سال 1307ق برای ادامه تحصیل به روسیه رفت و در رشته حقوق سیاسی فارغ التحصیل شد. او در آغاز لقب مصباح الملک و سپس مشیرالملک داشت و هنگام وزارت خارجه پدرش در سال 1317ق به ریاست دفتر وزارت امور خارجه منصوب شد. مشیرالملک در شعبان 1317 و با حمایت اتابک صدراعظم وقت مدرسه علوم سیاسی را در تهران بنیان نهاد. در دو سفر ِ نخستِ مظفرالدین شاه به خارج از کشور مشیرالدوله او را همراهی می کرد و در سال 1320ق وزیرمختار ایران در سنت پترزبورگ شد. با آغاز نهضت مشروطیت، به صف مشروطه خواهان پیوست و در گرایش پدرش به سوی مشروطه خواهان نقش قابل توجهی ایفا کرد و با زد و بندهای سیاسی صورت گرفته پدرش میرزا نصرالله خان پس از سقوط دولت عین الدوله اولین نخست وزیر مشروطه شد.

میرزا حسن خان مشیرالدوله در تنظیم قانون اساسی و نظام نامه انتخابات نقش قابل توجهی ایفا کرد و در کابینه ناصرالملک وزیر خارجه شد. و با قرارداد 1907 مخالفت کرد و در کابینه های دیگر عصر مشروطیت نیز بارها به وزارت رسید و در سال 1333 برای نخستین بار به ریاست الوزرایی نایل آمد. در آن هنگام جنگ جهانی آغاز شده و ایران هم از سوی کشورهای متخاصم مورد تجاوز قرار گرفته بود. به همین دلیل مدت کوتاهی بعد به خاطر مشکلات عدیده از نخست وزیری استعفا کرد و پس از چند سال در شوال 1338 بار دیگر بر این مقام تکیه زد و با قرارداد 1919 مخالفت کرد و برای برخورد با شورش جنگل نیروهایی به آنجا فرستاد و به دستور او مخبرالسلطنه مأمور آذربایجان شد و موجبات قتل خیابانی را فراهم آورد و در 5 آبان 1299 از مقام نخست وزیری کناره گیری کرد. در3 بهمن 1300 بار دیگر در این سمت قرار گرفت و در خرداد 1302 هم برای چهارمین بار نخست وزیر شد که تا 29 مهر 1302 ادامه داشت. از مهمترین آثار مشیرالدوله تدوین تاریخ ایران باستان و کتابی درباره حقوق بین الملل است. مشیرالدوله نهایتاً در آبان 1314 در تهران درگذشت و در امامزاده صالح در تجریش به خاک سپرده شد.

منبع: ابراهیم صفایی. رهبران مشروطه، جلد اول، تهران، جاویدان و علمی، 1344، صص 459-491 . https://iichs.ir/vdcicrap2t1au.bct.html

روایتی از چالش‌های یک حیات علمی!

برای پرداختن به کار علمی، از امام خواستند تا به ایشان سمتی واگذار نشود

به یک ساواکی اجازه داد در خانه‌اش اقامت گزیند!

علامه محمدتقی جعفری در آیینه تصاویر

علامه جعفری را نه فیلسوف، که باید حکیم دانست

استعفای مشیرالدوله و آغاز نخست‌وزیری رضاخان